İki gün sürecek olan "90. Yılında Türk-Yunan Zorunlu Nüfus Mübadelesi: Yeni Yaklaşımlar, Yeni Bulgular" sempozyumu İstanbul’da başladı.
Koç Üniversitesi Göç Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi (MiReKoc), Lozan Mübadilleri Vakfı, Azınlık Grupları Araştırma Merkezi (KEMO) ve Küçük Asya Araştırmaları Merkezi'nin düzenlediği sempozyum Koç Üniversitesi Nişantası salonlarında yapılıyor.
Sempozyumun Şener Aktürk'ün başkanlığındaki ikinci oturumunda “Mübadelenin Siyasi Sonuçları” panelinde konuşan İstanbul Bilgi Üniversitesi’nden Yrd. Doç. Dr. Yaprak Gürsoy nüfus mübadelesinin Yunanistan ve Türkiye’de siyasi rejimler üzerine etkisini anlattı.
Trakya Demokrasi Üniversitesi'nden (Democritus University of Thrace) Giorgos Mavrommatis ise Trakya'daki Türklerin ve İstanbul'daki Rumların mübadele dışında tutulmasına dikkat çekti.
Gürsoy: Türkiye'den ekonomik seçkinler gitti
Yrd. Doç. Dr. Yaprak Gürsoy mübadelenin her iki ülkede farklı mekanizmalar vasıtasıyla, doğrudan veya dolaylı olarak otoriter rejimlerin ortaya çıkmasına katkı sağladığını söylüyor.
“Türkiye’den göç eden 1,5 milyon kişi toplumun ticaretle uğraşan kentli kesimlerini temsil ediyorlardı. Fakat Yunanistan’da varoşlara yerleştirildiler ve çoğunluğu işçi olarak çalışmaya başladı.
“O zamanki siyasi partilerle herhangi bir bağlantıları olmamasıyla birleşince, bu önemli azınlık radikal siyasete ve komünist fikirlere yönelmeye başladı. Bundan ürken muhafazakâr kesimler ise, 1936 yılında Metaxas önderliğinde kurulan otoriter rejime destek verdiler.”
Gürsoy’a göre, Türkiye’de de toplumun ekonomik seçkinlerinin gitmiş olması, Kurtuluş Savaşı’nı kazanan askeri ve siyasi liderleri engelleyebilecek bir sınıfın ortadan kalkması anlamına geliyordu, ki bu durum Türkiye’deki siyasi seçkinlerin tek parti rejimi altında birleşmesine olanak sağladı.
“Böylelikle, her iki ülkede de nüfus mübadelesi, demokratik olmayan baskıcı rejimlerin kurulmasına ve sağlamlaştırılmasına kısmi olarak yol açtı.”
Gürsoy konuşmasının sonunda nüfus mübadelesinin Türkiye’de tek parti rejimini ve Yunanistan’da otoriter rejimi tek başına yaratan faktör olduğunu iddia etmediğini de vurguladı.
“Ancak her iki ülkede de 1930’lardaki siyasi rejimler incelenirken veya nüfus mübadelesinin siyasi sonuçlarından bahsederken bu konuya dikkat çekmemiz gerekiyor diye düşünüyorum.”
Mavrommatis: İki devlet de Kullandı
Giorgos Mavrommatis neden Trakya’daki Türklerin/Müslümanların ve İstanbul’daki Rumların mübadele dışında tutulduğunu, neden yerlerinde bırakıldığını sordu ve 90 yıl boyunca Türk-Yunan ilişkilerindeki rollerinde söz etti.
İMavrommatis'e göre İstanbul’daki Rumların o dönem gitmesi ekonomik hasara yol açacaktı. Bu nedenle Türkiye kalmalarını tercih etti; “ta ki ihtiyaç kalmayana kadar...”.
“İki devlet de onları araç olarak kullanmaya başladı.”
Mavrommatis iki azınlık arasındaki ilişkiyi sorgularken bir köprü görevi görüp göremeyeceklerini de sordu, yanıtı da verdi: Hayır.
“İki taraf da ortak yanları yokmuş gibi düşünüyor. Oysa benzer sorunlar yaşıyorlar. Belki kendilerini güçsüz hissediyorlar. Çıkarlarını desteklemenin tek yolunun yaşadıkları ülkeden geçeceğini düşünüyorlar. Devletler de bağımsız sivil toplum hareketlerini dış politikaya karışır diye sevmiyor. Güç böyle girişimleri sevmez.”
Nüfus mübadelesi
Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti ile Yunanistan arasında 30 Ocak 1923'te imzalanan Mübadele Sözleşmesi'yle Yunanistan'da yerleşik bütün Müslümanlar Türkiye'ye, Türkiye'de yerleşik bütün Ortodoks Rumlar Yunanistan'a gönderilmiş, ancak İstanbul'daki Ortodoks Rumlar ile Batı Trakya'daki Müslümanlar hariç tutulmuştu.
İkinci Günde
İkinci günde, yarın Zeynep Ahunbay başkanlığındaki oturumda Nikolaos Lianos, Yegan Kahya, Emiliano Bugatti, Zeynep Eres, Sacit Pekak ‘’Kent ve Mimarlık’ üzerine konuşacaklar.
Filiz Yenişehirlioğlu’nun başkanlığındaki son oturumda A. Nükhet Adıyeke, Aslı Çomu, Stavros Anestidis, Renk Özdemir ve Konstantinos Kousaxidis ‘’Kültürel ve Toplumsal Miras’’ başlığıyla tartışacaklar.
Sempozyum öğleden sonra yapılacak yuvarlak masa masa değerlendirme toplantısıyla sona eriyor. (YY)
* Sempozyumun katılımcıları, bildiri başlıkları ve programına buradan ulaşabilirsiniz.
