Sabancı Üniversitesi'nin Sabancı Mütevelli heyeti Üyesi Dilek Sabancı'nın önderliğinde hazırladığı "Engelsiz Türkiye İçin: Yolun Neresindeyiz" raporuna göre, engellilerin tüm sorunlarını ortadan kalkması için gayrisafi milli hasılanın (GSMH) yüzde birinden az bir bütçe yeterli.
Uzmanların, bakanlıklar ve derneklerle işbirliği içinde hazırladığı rapor, engellilerin beş sorununa odaklanıyor ve çözüm önerileri getiriyor: Erişilebilirlik, eğitim, istihdam, siyasal katılım, sağlık ve rehabilitasyon hizmetleri.
Engellilere yönelik harcama 2011 yılı GSMH'nın yüzde 0,44'ü. Bu harcamaların yüzde 70'i nakit para transferi. Raporda, bu harcamaların devam etmesi ancak topluma eşit katılımları için sorunlara da bütçe ayrılması talep edildi.
Yüzde 0,58 yeterli
Rapordaki maliyet analizine göre, bu beş alandaki sorunların çözümü için gerekli olan bütçe GSMH'nin 2011 içindeki payının yüzde 0,58'ine denk geliyor.
* Hizmete ve bilgiye erişim; refakatçi personel istihdamı. Şehirdeki kurumlar ve hizmetlere ilişkin rehber kitap.
* Fiziksel erişilebilirlik; yetkili mimarlık sertifikasyonu ve kamu binaları için erişilebilirlik denetimi. Belediye yapı işleri dairesi çalışanlarına eğitim.
* Eğitim; kaynaştırma uygulamalı ilköğretim okullarına birer özel eğitim ve birer okul öncesi eğitimi öğretmeni atanması.
* İstihdam; kamunun engelli istihdam yükümlülüğünü tam olarak karşılaması (23 bin kadro). Korumalı işyerleri için sürdürülebilir model.
* Siyasal katılım; engelli dernekleri için idari davalarda yargı harcından muafiyet, adli yardımdan yararlanmaları için barolara kaynak aktarımı.
Yasa var, uygulama yok
2002 verilerine göre nüfusun yüzde 12,23'ü engelli. Raporda, engellilerle ilgili en büyük sorunlarından biri veri eksikliği; çocukların ayrı olarak ele alındığı kapsamlı veri toplama sistemine ihtiyaç var.
Engelli haklarının Türkiye'de uluslararası sözleşmeler, anayasa ve yasalarda güvence altına alındığına ancak uygulamada eksiklikler olduğuna dikkat çekildi.
Erişilebilirlik
Engelli bireylerin yüzde 66,9'u kaldırımlara, yüzde 55 ila 60 arası da yaya yollarına, yaya geçitlerine, market, mağaza, lokanta, kamu binası, postane ve banka gibi yerlere erişemiyor.
İzleme ve denetleme mekanizması mevcut değil. Mimarlar erişilebilirlik konusunda yeterli eğitimi almıyor. Everensel tasarım konusunda uzman sayısı arttırılmalı. Yardım temelli anlayıştan hak temelli anlayışa geçilmeli.
Bilgi ve hizmete erişimde internet sitelerinin yüzde 85'inde engellilere yönelik yeterli bilgi yok. Mekan ve etkinlik listelerine uluslararası tanınırlığı olan erişilebilirlik sembolü konmalı.
Eğitim
Engellilerin, bütünleştirici bir ortamda eğitim alabilmesi için gerekli sistem oluşturulmamış. Üst eğitim kademelerine doğru öğrenci sayısı düşüyor. Okullara daha çok yetki verilmeli, bütçe ayrılmalı. Rehberlik hizmetleri yeniden yapılandırılmalı.
İstihdam
2012 TÜİK verilerine göre, kamuda işçi statüsünde yaklaşık bin, özel sektörde 25 bin kontenjan açığı var. Kamu kurum ve kuruluşlarında yaklaşık 23 kişilik memur kadro açığı var.
100 bin engelli işe yerleştirilmeyi bekliyor. Bu yüzden yeni istihdam alanları yaratılmalı. İstihdamda eğitim düzeyi, ayrımcılık, erişilebilirlik gibi sorunlar mevcut.
Siyasal katılım
Oy kullanma hakkı, fiziksel engeller nedeniyle kullanılamıyor. Meclis, büyük oranda fiziksel olarak erişilebilir değil. Danışmanlık hizmetleri yetersiz olduğu için dernekler hak arama yerine danışmanlık hizmeti vermek durumunda kalıyor; bu da derneklerin verimli çalışmasını engelliyor
Hizmetler
Engellilerin yüzde 44,3'ü sağlık hizmetinden yararlanamıyor; zihinsel engelliler için bu oran yüzde 51'e çıkıyor. Sağlık kurumlarına fiziksel erişimdeki engel hizmet erişimini de engelliyor. (NV)
