Perakende sektörü hızla büyüyor, iş ilanları artıyor. Ancak market çalışanları düşük ücret, uzun mesai ve güvencesizlikle mücadele ediyor.
İş tanımının belirsizliği, eksik eleman, değişken vardiyalar ve düşük ücretler nedeniyle market ve mağaza çalışanlarının yükü giderek ağırlaşıyor. Bu durum hem fiziksel hem de psikolojik yıpranmaya yol açıyor.
Son dönemde sosyal medyada paylaşılan bayılma ve tükenmişlik görüntüleri, işçilerin yaşadığı sorunları görünür kıldı.
"Yarın işe gitmesem keşke"
Ordu’da bir süpermarkette çalışan üniversite mezunu S.A. (24), bulunduğu şehirde iş imkânı sınırlı olduğu için markette çalışmaya başladığını söylüyor. En büyük sıkıntısının sürekli farklı işlere koşturmak olduğunu belirten S.A., şunları anlatıyor:
“Şarküteride çalışmama rağmen sık sık et ve pasta reyonuna da bakıyorum. Sabah vardiyasında üç reyondan sorumlu olmak, öğlene kadar tek başıma çalışmak çok zor. Personel eksik olunca hiç bilmediğim kasayı açmak zorunda kalıyorum. En çok yıpratan yanı da zaten bu. Mağazadaki bütün işlere koşmak zorunda olmak.
Tek başına olduğum için mola da veremiyorum. Bir saatlik resmi molam var ama mola alanı depo önü olduğu için rahatlayamıyorum. Marketin yemekhanesinde yemek çıkıyor ama yemekler iyi çıkmadığı için ayaküstü kek, meyve suyu, kraker atıştırmak zorunda kalıyorum.
İşten çıkınca çoğu zaman ‘Yarın işe gitmesem keşke’ diyorum. Maaşların asgari ücretin üstüne çıkması, daha fazla çalışan alınması ve izinlerin zamanında verilmesi şart. Burada uzun süre çalışmayı düşünmüyorum. Sadece kendi ihtiyaçlarımı karşılamak ve aileme destek olmak için buradayım.”
"Zincir marketler atanamayan öğretmenlerle dolu"
Verilerle sektör
Türkiye İş Kurumu’nun (İŞKUR) internet sitesinde kasiyer için 423, market elemanı için 180 ve reyon görevlisi için 280 açık iş ilanı bulunuyor. Ancak bu ilanların çoğu geçici ve düşük ücretli pozisyonlara ait. Bir ilanda maaş aralığı 22 bin 104 TL ile 26 bin TL olarak belirtilmişti.
Sosyal Güvenlik Kurumu’nun (SGK) 2024 verilerine göre, perakende ticaret sektöründe 1 milyon 531 bin 146 kişi sigortalı olarak çalışıyor.
"Görev tanımı kâğıt üzerinde var ama gerçekte yok"
Sosyal medyaya yansıyan bayılma görüntülerinin ardından bianet’e konuşan DİSK’e bağlı Sosyal-İş Mağaza Market Komisyonu üyesi Gülbin Demirel, sektördeki tabloyu “İş tanımı kâğıt üzerinde var ama gerçekte yok” diye özetliyor. Bir işçinin üç kişinin yaptığı işi yapmak zorunda bırakıldığından bahsediyor:
“Eksik personel nedeniyle sekiz saatlik mesai, on altı saat gibi yıpratıyor. Vardiyalar sürekli değişiyor, yasadaki 11 saatlik dinlenme hakkı uygulanmıyor. Yemekler ucuz maliyetle getiriliyor ve sağlıksız. İş güvenliği kağıt üzerinde var ama bel fıtığı, varis, astım gibi hastalıklar çok yaygın.”
“Asgari ücret ile geçim arasındaki uçurum büyüdü. Maaşlar çoğu yerde 25 bin TL’ye sabitlenmiş durumda, bu da kirayı bile karşılamıyor. İşçiler geçinebilmek için ek iş yapmak zorunda. Kadın işçiler ise ayrıca mobbing, taciz ve uzun mesai baskısıyla karşı karşıya.”
Kadın işçilerin yükü daha ağır
Market çalışanlarının önemli bir bölümünü kadın işçiler oluşturuyor. Demirel, onların yaşadığı sorunların, genel sorunları katladığını anlatıyor:
“Kadın işçiler olarak çok fazla mobbinge, baskıya, tacize uzun çalışma saatlerine, fiziksel ve psikolojik şiddete maruz kalıyoruz. Tonlarca ağırlıkta paletler çekiyoruz ve bunları sürekli hızlı yapmamız isteniyor. Bu da ciddi anlamda bedenimizde değişimlere sebep oluyor. Bel fıtığı, boyun fıtığı, kas yırtılması yaşıyoruz.
Pek çok kadın işçi arkadaşımız regl dönemleri dışında ağır taşımaktan kanama geçir. Hamile kaldığınızda ciddi anlamda mobinge maruz kalırsınız. İş kanununa göre hamile olan kadın arkadaş sabah vardiyasına gelmesi gerekir, akşam vardiyası yasak, rapor istediği kadar alabilir. Tabii ki bunlar hiçbir yerde uygulanmıyor.”
İşçilerin talepleri
Demirel, DİSK Sosyal-İş olarak tüm illerde market ve mağaza komisyonları kurduklarını belirtiyor. Market işçilerinin öne çıkan talepleri de şöyle sıralıyor:
Bayram ve tatil günlerinde gönüllülük esasına dayalı, ek ücretli çalışma, fazla mesai saatlerinin kayıt altına alınması ve eksiksiz ödenmesi, kadın işçiler için güvenli, eşit ücretli, tacizden arınmış işyerleri, sendika hakkına saygı ve toplu sözleşme hakkı, eksik personelin tamamlanması ve mobbinge karşı etkin yasal yaptırımlar.
(HA)
