Madagaskar'ın başkenti Antananarivo'da son günlerde binlerce kişinin neden sokaklara döküldüğünü görmek için, şehrin üzerinde sallanan teleferiğe bakmak yeter. Bu yıl Fransa'dan sağlanan finansman sayesinde tamamlanan teleferik hattı, trafik sıkışıklığını hafifletmeyi amaçlıyordu. Ne var ki, hiç bitmeyen elektrik kesintileri nedeniyle nadiren çalışıyor. Sonuçta kent, dünyanın en kötü kayak merkezine benziyor.
Elektrik varken bile, kısa bir yolculuk için bir avroya eşdeğer olan teleferik biletinin fiyatı otobüs biletinin yaklaşık altı katı ve birçok Madagaskarlının bir günde gıdaya harcadığından daha fazla. Bir yetkili, "Bir ulaşım aracı değil, bir çekim merkezi haline geldi," diye itiraf ediyor. Maddi imkânı olanlar, yukarıda asılı duran araçlarından aşağıdaki sefalete bakabilirler.
Ülkenin 15 yılı aşkın süredir gördüğü en büyük protestolar sırasında son günlerde birkaç teleferik istasyonu ateşe verildi. Göstericiler, sürekli elektrik kesintilerinden, su kesintilerinden ve yaygın yolsuzluktan bıktıklarını söylüyor ve Covid zamanında şifalı bitki satıcılığı yapan eski DJ Cumhurbaşkanı Andry Rajoelina'nın istifasını istiyorlar. Rajoelina taleplere şimdilik tüm kabinesini görevden alarak, şafaktan gün batımına kadar sokağa çıkma yasağı getirerek ve güvenlik güçlerinin toplantı ve gösteri yapanlara saldırmasını sağlayarak karşılık verdi. BM, protestolar ve paralel yağmalamalar sırasında en az 22 kişinin öldürüldüğünü belirtiyor.
Madagaskar’daki protestoların ardından hükümet görevden alındı
Protestocular, başka ülkelerde sokağa dökülen diğer genç aktivistlerle aralarında bir yakınlık hissediyor. Bazıları Kenya'daki hükümet karşıtı hareketleri hatırlatıyor. Başkaları da kısa süre önce Endonezya ve Nepal'de gösterilerde yükselen korsan bayrağının aynısını sallıyor. Ancak hayal kırıklıkları, yerel sorunlardan kaynaklanıyor. Fransa sömürge yönetiminin sona erdiği 1960'tan bu yana kişi başına GSYİH neredeyse yarı yarıya azaldı; bu, iç savaş yaşamamış herhangi bir ülkede görülmüş en büyük düşüş. Gösteriler "Z Kuşağı"nın eseri olsa da şikayetler onlarca yıldır sürüyor.
Madagaskar'ın neden bu kadar fakir olduğuna ilişkin ilk bakışta çok basit görünen ekonomik açıklamalar var. İşçilerin büyük çoğunluğu geçimlik çiftçilik yapıyor. Dünya Bankası, kısmen kuraklık ve ormansızlaşmanın yol açtığı kötüleşmelerden dolayı, toprak üretkenliği ve gelirlerin "düşüş eğiliminde" olduğunu belirtiyor. Bir diplomata göre, nüfus 1960'tan bu yana 5 milyondan 32 milyona çıkarken, ormanlık alan tam tersine 33 milyon hektardan 6 milyon hektara düştü.
Madagaskar'da bir köyü ziyaret etmek, yalnızca ana yoldan birkaç kilometre uzaklaşmayı değil, zamanda yolculuğa benzer bir seyahati de gerektiriyor. Öküz arabaları, zaman zaman kovalarla su taşıyan kızları sollayarak geçiyor. Tarlada çalışmayan erkekler ve oğlan çocukları paslı aletlerle kayaları parçalıyor. Halkla kısa bir soru cevap konuşması birçok Madagaskarlının Cumhurbaşkanı Rajoelina veya Donald Trump'ın adını hiç duymadığını gösteriyor. Madagaskar'ın yaşam standartlarının, kişi başına GSYİH açısından Afrika ülkeleri arasında alt sıralarda yer alan Ruanda ve Uganda'nınkilere ulaşması mevcut büyüme oranlarıyla 70 yıldan fazla sürecek.
Temel altyapı feci şekilde kötü. Toplam asfalt yol uzunluğu 1960'takinin belki de yarısı kadar. Antananarivo'dan 200 km mesafedeki Tamatave'ye mal götürmek, o ürünleri Fransa'ya göndermekten daha pahalı.
Kırsal kesimdeki artan yoksulluk ve hızlı nüfus artışı, özellikle başkente ve diğer kentlere iç göçün artmasına yol açtı. Bu durum, bağımsızlıktan bu yana neredeyse hiç yenilenmemiş elektrik ve su şebekeleri ve konutlar üzerindeki baskıyı artırdı. Fırsatçı müteahhitler Antananarivo'nun eteklerinde, pirinç tarlaları üzerine amfibik gecekondu mahalleleri kuruyor.
Madagaskar'ın yaşadığı zorlukların çoğu, CIA'nın adayı Kuzey Kore'ye dönüştürmeyi amaçladığını iddia ettiği 1975-1993 arasında (ve yeniden 1997-2002 arasında) başkanlık yapan Didier Ratsiraka yönetimi döneminde ortaya çıkan ekonomik sıkıntılardan kaynaklanıyor. Bir iktisatçı, "Ancak sorun ekonominin ötesine geçiyor," diyor.
Antananarivo Üniversitesi'nden Denis Alexandre Lahiniriko, Madagaskar'ın iki büyük şeyin üstesinden gelemediğini savunuyor. Birincisi, kabaca iç kesimlerdeki Güneydoğu Asya kökenliler ve anakara Afrika kökenli kıyı halkları olarak ayrışan yaklaşık 20 etnik grup arasında ortak bir kimlik oluşturmak. İkincisi ise, yalnızca dar bir seçkinler topluluğuna değil, sıradan insanlara fayda sağlayan bir devlet inşa etmek.
Bir memur, ülkede yolsuzluğun normalleşmesinin vardığı düzeyi Çin ve diğer Afrika ülkelerinden gelen iş adamlarının para dolu zarflarını durmaksızın reddetmek zorunda kalmasını anlatarak ifade edebiliyor. Bir politikacı ise, kayırmacılık yapmasa ailesi tarafından reddedileceğini söylüyor.
Yolsuzlukla mücadele aktivisti Ketakandriana Rafitoson, "Biz bir mafya devletiyiz," diye ekliyor.
Madagaskar'ın meşhur doğal güzelliğinin bir sonucu olarak, yozlaşmış yerliler ve yabancı alıcılar arasındaki anlaşmalar yoluyla ticareti yapılamayacak hiçbir şey kalmamış olduğunu söylemek mümkün. Suç örgütlerinin ticaretini ellerinde tutukları mallar arasında altın, liçi meyvesi, vanilya, gül ağacı, kaplumbağa ve adanın endemik lemurları da var. 2023'te yılında bir Britanya mahkemesi, Rajoelina'nın eski genelkurmay başkanını bir kıymetli taş madenciliği firmasından rüşvet istemekten suçlu bulmuştu. Yerel bir yorumcu, "Burası korsanlar tarafından yağmalanmış bir hazine adası," diyor.
Belki de ölüm karanlık değildir
Bazı ziyaretçiler, yoksulluğun derinliğine bakarak Madagaskarlıların neden bu duruma bu kadar zmandır katlandıklarını merak ediyor. Bunun bir nedeninin, güçlüleri kızdıranlara uygulanan baskı olduğu belli. Ancak bir diğer teori de, bazı Madagaskarlıların bu dünyadki yaşamdan çok öbür dünyaya önem vermesine yönelik. Güneyde insanların mezarları için evlerinden daha çok para harcamaları ve öldüklerinde zebu (sığır) sürülerini öldürmeleri yaygın bir kültür. Bölgeden bir gazeteci, "Ölene kadar fakir kalırsanız kalın diye bir tutum var" diyor. Adanın orta kesimindeki yaylalarda, ailenin atalarını hoş tutmak için cesetlerinin pahalı törenlerle mezarlarından çıkarıldığı famadihana ("kemik çevirme") uygulaması, ölümle ilgili ritüellerin hane bütçelerini nasıl tüketebileceğinin bir başka örneği.
Ancak bu tür uygulamalar yoksulluğun bir nedeni olmaktan çok bir sonucu olabilir. Hükümeti devirmenin eşiğine gelen protestolar, Madagaskarlıların sokaklara dökülmeye hazır olduklarını durmaksızın hatırlatıyor. 2009'da seçilmiş cumhurbaşkanı Marc Ravalomanana'ya karşı başlayan gösteriler, dolaylı olarak Rajoelina'nın üç dönem süren iktidarının birinci dönemini başlatan askeri darbeye yol açmıştı.
Rajoelina da benzer bir kadere mi sürükleniyor? Bu yazı yazıldığı sırada, bazı askerlerin protestolara katıldığına dair haberler vardı. Sonuç büyük ölçüde ordu liderlerinin sokaktan mı yoksa cumhurbaşkanından mı yana olacağına bağlı. Cumhurbaşkanının iktidarı da tıpkı çok sevdiği teleferikler gibi, pamuk ipliğine bağlı görünüyor. ■
