Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ/WHO), son 3 yılda ikinci kez m çiçeği (mpox) virüsü nedeniyle “küresel acil durum” ilan etti. Hastalık 2022 yılında Avrupa, Asya ve Amerika kıtalarında yayılmış, ölümlere neden olmuştu.
Sky News konuyla ilgili haberinde, m çiçeği virüsünün “alarm vermesine” neden olan ve çocuklar arasında hastalığın daha hızlı yayılmasına neden olan clade 1b varyantına dikkati çekti.
ABD Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezleri (CDC) internet sitesinde yer alan bilgiye göre, virüsün iki çeşidi var: clade I ve clade II.
Clade I hastalığın daha ağır seyretmesine ve ölüme yol açıyor. Bu suş, Orta Afrika’da endemiye sebep olan tür. Clade II ise 2022 yılında tüm dünyaya hastalığın yayıldığı suş. Bu türde hastalık daha hafif seyrediyor, virüsü kapanların yüzde 99’u iyileşti.
“Şimdiye kadarki en ölümcül varyant”
Ruanda Üniversitesinden Jean Claude Udahemuka, geçen ay yaptığı açıklamada, clade 1b varyantının “şimdiye kadarki en ölümcül m çiçeği varyantı olduğunu” söyledi.
Güney Kivu bölgesinden araştırmacı Leandre Murhula Masirika da yeni varyantın, diğerleriyle aynı semptomlara yol açtığını ancak çok daha ağır sonuçlara sebep olduğunu söyledi.
Kongo’nun doğusunda, Ekim 2023’ten Ocak ayına kadar hastaneye kaldırılan hastalar üzerinde yapılan bir analiz, virüsün yeni formunun başlangıçta çoğunlukla cinsel organlarda hafif semptomlara ve lezyonlara neden olduğunu ve bunun da tespit edilmesini zorlaştırdığını öne sürdü.
Tedavisi var mı?
Şu anda CDC'ye göre m çiçeği enfeksiyonları için onaylanmış bir tedavi bulunmuyor.
Türk Tabipleri Birliği (TTB) ise şimdiye kadar görülen olguların, sidofovir, brinsidofovir, tekovirimat (ST-246) isimli antiviral ilaçlar ve çiçek immünoglobulini uygulanarak kontrol altına alındığını açıkladı.
Tecovirimat, FDA tarafından sadece çiçek tedavisi için onaylanmış durumda.
Bağışıklık sistemi sağlam olan ve cilt belirtisi olmayan çoğu m çiçeği hastası için destekleyici bakım ve ağrı kontrolünün, tıbbi tedaviye gerek kalmadan iyileşmelerine yardımcı olacağı belirtiliyor.
Aşısı var mı?
Virüse karşı korunmak için Batı ülkelerinde yaygın olarak bulunan ancak Afrika'da bulunmayan iki dozluk bir aşı geliştirildi.
Afrika Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezlerinden (Africa CDC) bilim insanları, 10 milyondan fazla aşı dozuna ihtiyaç duyduklarını ancak yalnızca 200 bin dozun mevcut olduğunu söylüyor.
Virüs nerede çıktı, nasıl yayıldı?
M çiçeği, 1970 yılında Kongo Demokratik Cumhuriyeti'nde insanda ilk kez tespit edildikten sonra onlarca yıldır Afrika'nın bazı bölgelerinde endemik olarak görülüyor.
Ancak clade 1b türü ilk olarak Eylül ayında, Ruanda sınırından yaklaşık 170 mil (273 km) uzakta, Kongo’nun maden kasabası Kamituga'daki seks işçileri arasında ortaya çıktı.
Afrika CDC, tüm vakaların ve ölümlerin yüzde 96'sının Demokratik Kongo Cumhuriyeti'nde (KDC) olduğunu ancak hastalığın komşu ülkelere de yayıldığını ve 18 ülkenin vaka bildirdiğini söyledi.
Africa CDC'nin 9 Ağustos'ta yayımladığı rapora göre, ocaktan 8 Ağustos'a kadar 13 Afrika ülkesinde 2 bin 822 kişi virüse yakalandı, 14 bin 719 şüpheli vaka kayda geçti.
Virüs nedeniyle 511'i Kongo Demokratik Cumhuriyeti'nde (KDC) olmak üzere 517 kişi yaşamını yitirdi.
Dünya Sağlık Örgütü, 28 Kasım 2023'te “Maymun çiçeği” olarak bilinen hastalığın adını "ırkçı ve küçük düşürücü" olduğu gerekçesiyle "Mpox – M çiçeği" olarak değiştirmişti.
Türk Tabipleri Birliği (TTB) bugün hastalıkla ilgili bilgi notu yayımladı. Nottaki bilgiler şöyle:
Nasıl bulaşır?
Adında “maymun” geçmekle birlikte maymunlardan daha çok sincap, sıçan, fare gibi kemirgenlerde bulunan ve onlardan insana geçen bir hastalıktır. Günümüzdeki görülen salgınlardaki bulaşma yolu insandan insanadır.
Yakın fiziksel temas: Mpox, enfekte bir kişiyle doğrudan cilt teması yoluyla yayılabilir. Özellikle enfekte kişinin deri lezyonları, ciltteki yaralar veya kabuklar ile temas risklidir. Mpox ayrıca enfekte bir kişinin vücut sıvılarıyla temas yoluyla da bulaşabilir.
Solunum yoluyla: Uzun süreli yüz yüze temas esnasında, enfekte bir kişinin solunum salgıları (örneğin öksürük veya hapşırık yoluyla yayılan damlacıklar) yoluyla da bulaşma riski vardır. Ancak, bu yol genellikle daha uzun süreli ve yakın temas gerektirir.
Kontamine yüzeyler: Mpox virüsü, enfekte kişinin dokunduğu veya vücut sıvılarının bulaştığı yüzeylere temas yoluyla da bulaşabilir. Bu tür yüzeylerle temas ettikten sonra ellerin yıkanmadan yüze, ağza, burna veya göze temas ettirilmesi virüsün bulaşmasına neden olabilir.
Anneden bebeğe: Mpox virüsü, enfekte bir anneden doğum sırasında bebeğe geçebilir. Ayrıca, hamilelik sırasında plasenta yoluyla da bebeğe bulaşma riski vardır.
Cinsel temas: Mpox, cinsel temas sırasında da bulaşabilir. Cinsel ilişki esnasında vücut sıvılarının ve cilt lezyonlarının teması, virüsün bulaşma riskini artırır.
Belirti ve bulguları nelerdir?
Maymun çiçeği hastalığı, ateş, baş ağrısı, yorgunluk, yaygın vücut ağrıları, lenf bezlerinde şişlik ve cilt lezyonlarına (döküntülere) neden olur. Yakınmalar, virüs ile temas ettikten sonra ortalama 1-2 hafta (5-21 gün) sonra ortaya çıkar.
Hastalığı ilk 5 gününde ateş, şiddetli baş ağrısı, lenf bezlerinde şişme, sırt ağrısı ve aşırı halsizlik görülür. Bu belirti ve bulguların çoğu birçok hastalıkta görülebilir ancak lenf bezi şişliğinin olması özellikle çiçek, su çiçeği ve kızamıktan ayırmada önemlidir.
Ciltteki döküntüler, ateş başladıktan sonra 1-3 gün içinde ortaya çıkar; gövdeden çok yüzde, kollarda ve bacaklarda görülür. Avuç içi ve ayak tabaklarında, ağız içinde, genital bölgede ve gözlerde lezyon saptanabilir. Lezyon sayısı değişkendir; az sayıda veya çok fazla sayıda olabilir. Lezyonlar, düz bir kızarıklık şeklinde başlayıp (makül), deriden kabarık hale gelir (papül); ardından içleri berrak sıvı ile dolarak “vezikül” görünümü alırlar. Veziküllerin içindeki berrak sıvı sarımsı renkte bir sıvıya döner ve “püstüller” oluşur. Püstüller, kabuk bağlar ve kabukların düşmesiyle lezyonlar ortadan kalkar. Bu süreç, genellikle 2-4 hafta sürer ve kendiliğinden iyileşir.
Bağışıklık sistemi baskılanmış kişilerde hastalık ağır seyredebilir.
Tanısı nasıl konur?
M çiçeği hastalığından şüphe edildiği durumlarda lezyonlardan uygun şekilde elde edilmiş ve gerekli güvenlik önlemleri alınarak paketlenmiş örneklerin ilgili laboratuvara gönderilmesi gereklidir. Bu test, rutin laboratuvarlarda yapılamaz ancak gerekli malzemenin, personelin olduğu biyogüvenlik düzeyi 2 laboratuvarlarda yapılabilir.
Günümüzde tanı, PCR (polimeraz zincir reaksiyonu) ile virüse ait DNA’nın örneklerde gösterilmesine dayanır.
Maymun çiçeği hastalığının tanısını kan örneklerinden koymak çok olanaklı değildir. Virüs kanda çok kısa süre kaldığından PCR ile saptamak genellikle mümkün olmaz. Antijen ve antikor testleri de daha önce uygulanan çiçek aşısı vb. nedenlerle her zaman doğru sonuç vermez.
(AS)
