Birleşmiş Milletler'in (BM), her ülkenin insan hakları kurulları oluşturması yolundaki tavsiye kararını içeren 1993 Paris ilkelerinin, kurulların kanunla kurulması, bağımsız olması, kurulda sivil toplum örgütlerinin ağırlıklı olarak yer alması, yürütmeye karşı kurulun bağımsızlığının güvence altına alınması gibi tavsiyeler içerdiğini anlatan Hüsnü Öndül, "BİHDK bazı açılardan bu tavsiyelere tam anlamıyla uygun bir kurul değil. Örneğin sekreterya hizmetlerini Başbakanlık İnsan Hakları Başkanlığı yürütüyor" diyor.
BİHDK'nın kuruluş, görev ve işleyişi
BİDHK, Başbakanlık Teşkilatı Hakkındaki Kanun Hükmünde Kararnamede 12.4.2001 tarihinde 4643 sayılı Kanunun Geçici 2. maddesinde yapılan değişikliğe bağlı olarak kuruldu.
Adı geçen yasaya dayanılarak çıkarılan yönetmelikte BİDHK'nın kuruluş, görev ve işleyişi ile ilgili esaslar belirtiliyor.
Buna göre BİDHK'yı oluşturan resmi ve sivil kuruluş temsilcileri ve kişiler şöyle:
* Başbakanlık, Adalet Bakanlığı, İçişleri Bakanlığı, Dışişleri Bakanlığı, Maliye Bakanlığı, Milli Eğitim Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Çevre ve Orman Bakanlığı ile Jandarma Genel Komutanlığı, Diyanet İşleri Başkanlığı, Avrupa Birliği Genel Sekreterliği, Emniyet Genel Müdürlüğü, Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Genel Müdürlüğü, Kadının Statüsü ve Sorunları Genel Müdürlüğü ve Özürlüler İdaresi Başkanlığından asgari genel müdür yardımcısı veya müstakil daire başkanı düzeyinde birer temsilci,
* Türkiye ve Orta Doğu Amme İdaresi Enstitüsü İnsan Hakları Merkezinden bir temsilci,
* Adli Tıp Kurumundan bir temsilci,
* Üye sayısı yüz binin üstünde olan memur ve işçi sendikaları konfederasyonlarından birer temsilci,
* Türkiye Esnaf ve Sanatkarları Konfederasyonu (TESK), Türkiye Sakatlar Konfederasyonu ve Türkiye İşveren Sendikaları Konfederasyonundan (TİSK) birer temsilci,
* Türkiye Barolar Birliğinden bir temsilci,
* Bünyelerinde insan hakları birimi bulunan ve Üst Kurul tarafından belirlenen altı il barosundan birer temsilci,
* Türkiye Odalar ve Borsalar Birliğinden (TOBB) ve Türkiye Ziraat Odaları Birliğinden (TZOB) birer temsilci,
* Türk Tabipler Birliğinden bir temsilci,
* Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliğinden bir temsilci,
* Türkiye Gazeteciler Cemiyeti ve Basın Konseyinden birer temsilci,
* Yurtdışında Yaşayan Vatandaşlar Danışma Kurulundan iki temsilci,
* İnsan Hakları alanında faaliyet gösteren ve Üst Kurul tarafından belirlenen sivil toplum kuruluşlarından birer temsilci,
* Çalışmalarında insan hakları konularına yer veren on öğretim üyesi,
* Uluslararası mahkemelerde daha önce görev yapmış Türk uzmanlardan iki kişi,
* Yazı ve çalışmalarında insan hakları konularına yer veren araştırmacı veya yazarlardan beş kişi.
Üst Kurul sivil toplum kuruluşlarını belirliyor
Yönetmelikte son üç kategorideki temsilcilerin, yani "On öğretim üyesi, Uluslararası mahkemelerde görev yapmış Türk uzmanlardan iki kişi ile araştırmacı veya yazarlardan beş kişi"nin Üst Kurul tarafından belirleneceği yeralıyor.
Diğer bentlerindeki temsilcilerin kuruluşlarınca belirleneceği öngörülmekte; ancak sivil toplum kuruluşlarına ilişkin belirleme "İnsan Hakları alanında faaliyet gösteren ve Üst Kurul tarafından belirlenen sivil toplum kuruluşlarından birer temsilci" diye düzenleniyor.
Yine 12.4.2001 tarihinde 4643 sayılı Kanuna dayanarak çıkarılan yönetmelikte Üst Kurul'un Başbakanın görevlendireceği bir Devlet Bakanının başkanlığında (şu anda Abdullah Gül); Başbakanlık, Adalet Bakanlığı, İçişleri Bakanlığı, Dışişleri Bakanlığı, Milli Eğitim Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı ve Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı müsteşarlarından oluşacağı kaydediliyor.
Ayrıca "Üst Kurul gerekli gördüğü takdirde ilgili kamu kuruluşları ile özel kuruluşların temsilcilerini toplantılarına katılmaya davet edebilir" deniliyor.
Üst Kurul hangi STK'ları seçiyor
BİHDK'ye, Üst Kurul, dolayısıyla bakanlık müsteşarları tarafından belirlenen sivil toplum kuruşlarından (STK) birer temsilci gönderilmesi sürecinde özellikle STK'ların belirlenmesindeki ölçütlere ilişkin prosedür tam açık değil.
Başbakanlık İnsan Hakları Başkanlığı'ndan verilen bilgiye göre BİHDK'ya üye verecek STK'ların insan hakları alanında çalışması gerekiyor ve BİHDK'ya temsilci vermek isteyen STK'ların Başbakanlık İnsan Hakları Başkanlığı'na başvuru yapması mümkün.
Ancak "nasıl tespit edilmiş şu anda temsilcileri bulunan STK'lar" sorusunun yanıtı tam net değil.
"Şu andaki üyelerin çoğunluğu daha önceki iktidar döneminde saptanmış zaten" deniyor.
Yeni hükümetin de BİHDK'ya seçtiği yeni STK'lar ve bunların gönderdiği temsilciler var. Temmuz ayında Danışma Kurulu'na üye olan 7-8 yeni STK temsilcisi arasında, örneğin Deniz Feneri Derneği bulunuyor.
Devletin insan haklarına ilişkin politikasını protesto
BİHDK içinde Türkiye'de insan hakları alanında en aktif çalışmayı yürüten İHD'nin nasıl olup da yer almadığına ilişkin, Genel Başkan Hüsnü Öndül, "Önce yer aldık ve Şubat 2003'de yapılan toplantıya gittik" diyor ve daha sonra çekilmelerinin nedenini şöyle aktarıyor:
"6 Mayıs 2003'te AB Genel Sekreterliğinde bir toplantı yapılacaktı. Konu Türkiye'de demokrasi idi. Toplantıya Dışişleri Bakanı ve İnsan Haklarından sorumlu bakan Abdullah Gül'ün davetlisi olarak katılacaktık. Aynı gün Genel Merkezimiz Devlet Güvenlik Mahkemesi (DGM) Savcısı ve polisler tarafından basıldı. Bilgisayarlarımıza ve belgelerimize el kondu. Durumu öğleden sonra yapılan Türkiye'de demokrasi konulu toplantıda dile getirdim. 9 Mayıs'ta Avrupa günü ve BİHDK toplantısı vardı. Ancak Yönetim Kurulumuzda 'Devletin insan hakları örgütlerine ilişkin politikasında bir değişiklik olmadığı için Başbakanlık İnsan Hakları Danışma Kurulu üyesi olmamaya ve kurula katılmamaya' karar verdik."
Öndül, Paris ilkeleri çerçevesinde insan hakları kurullarının yürütmeye karşı güvence altına alınması gerektiğinin önemine bir kez daha işaret ediyor ve kurulun yapısında STK'ların ağırlıklı olarak yer alması gerektiğini ifade ediyor:
"BİHDK'nın yapısına baktığımızda, kurulun 78 üyesi var. Ama insan hakları alanında bir tek basın açıklaması yapmamış kurumlar da var. Üstelik hangi STK'ların Kurula temsilci göndereceğini Üst Kurul belirliyor ve ölçütler açık değil. BİHDK'ya, başlıca işlevleri itiraz olan kurumlar katılıyor; bu kurulun verimliliğini de etkiliyor." (YS/BB)
Başbakanlık İnsan Hakları Danışma Kurulu üyeleri:
1. Başbakanlık : Ebubekir EROĞLU
2. Adalet Bakanlığı: Mehmet KÜRTÜL
3. İçişleri Bakanlığı: Abdurrahman SAVAŞ
4. Jan. Gen. Kom.: Jan.Kur. Albay Bektaş ŞAHİN
5. Emniyet Genel Müdürlüğü: Ramazan ER
6. Dışişleri Bakanlığı : Erdoğan İŞCAN
7. Milli Eğitim Bakanlığı : Zübeyir YILMAZ
8. Maliye Bakanlığı : Z.Baran AVCIOĞLU
9. Sağlık Bakanlığı : Adem KESKİN
10. Çalış. ve Sos. Güv. Bak.: Ayşegül YEŞİLDAĞLAR
11. Kültür ve Turizm Bakanlığı: Tuncel ACAR
12. Çevre ve Orman Bakanlığı: Dr.Aydın YILDIRIM
13. Diyanet İşleri Başkanlığı: Doç.Dr. Fikret KARAMAN
14. Avrupa Birliği Genel Sekreterliği: Ahmet ACET
15.SÇEK Genel Müdürlüğü : Selçuk KARACIK
16.Kadının Statüsü ve Sorunları GM: L. Coşkun ÇINAR
17.Özürlüler İdaresi Başkanlığı: Durdu GÜNEŞ
18. Yurtdışı Danışma Kurulu: Av. Mehmet KILIÇ
19. Yurtdışı Danışma Kurulu: Av. Nazmi TÜRKKOL
20. Türkiye ve Ortadoğu Amme İdaresi Enstitüsü (İnsan Hakları Merkezi): Doç.Dr.Yasemin ÖZDEK
21. Adli Tıp Kurumu: Uzm.Dr. Keramettin KURT
22. Türkiye Barolar Birliği: Av. Özcan ÇİNE
23. İstanbul Barosu: Av.Kazım KOLCUOĞLU
24. İzmir Barosu: Av.Sabri KURT
25. Ankara Barosu: Av.Kemal AKKURT
26. Manisa Barosu: Av.Serhan ÖZBEK
27. Bursa Barosu: Av.Asude ŞENOL
28. KAMU-SEN: Fahrettin YOKUŞ
29. KESK: Sevgi GÖYÇE
30. TÜRK-İŞ: Sinan VARGI
31. HAK-İŞ: Mustafa AVCI
32. DİSK: Necdet OKCAN
33. TESK: Av. F. Yasemin ERTEKİN
34. Sakatlar Konfederasyonu: A.Faruk ÖZTİMUR
35. TİSK: Av. Hakkı KIZILOĞLU
36. Türk Tabipler Birliği: Dr. Metin BAKKALCI
37. TOBB : İsmail KÖKSAL
38. TMMOB: Alaeddin ARAS
39. TZOB: Şemsi BAYRAKTAR
40. Gazeteciler Cemiyeti : Süleyman Naci UKAV
41. Basın Konseyi : Turgut KAZAN
42. Prof. Dr. İbrahim Ö. KABOĞLU
43. Prof. Dr. İoanna KUÇURADİ
44.Prof. Dr. Baskın ORAN
45. Prof. Dr. Turgut TARHANLI
46.Yrd.Doç.Dr. Hamit ERSOY
47.Doç. Dr. İhsan DAĞI
48. Prof.Dr. Durmuş TEZCAN
49. MAZLUMDER: Yılmaz ENSAROĞLU
50. Türk Demokrasi Vakfı: Kamil B. RAİF
51. TÜSİAD Zafer YAVAN
52. Toplumsal Düşünce Derneği: Av. Fethi BOLAYIR
53. Çağdaş Yaşamı Dest. Der.: Prof.Dr. Türkan SAYLAN
54. Kadının İnsan Hakları Yeni Çözümler Vakfı:
Ayşe Berktay HACIMİRZAOĞLU
55. Türkiye Dernekler ve Vakıflar Topluluğu: Altan EDİS
56. Türkiye İnsan Hakları Vakfı: Yavuz ÖNEN
57. Liberal Düşünce Topluluğu: Levent KORKUT
58. Beyaz Nokta Vakfı Dr. Cemil ÇAKMAKLI
59. Cumhuriyet Kadınları Derneği: Şenal SARIHAN
60. Umut Çocukları Derneği Yusuf Ahmet KULCA
61. Hacı Bektaş Veli Anadolu Kültür Vakfı: Ali DOĞAN
62. CEM Vakfı: Ayhan AYDIN
63. Pir Sultan Abdal Kültür Derneği: Kazım GENÇ
64. İktisadi Kalkınma Vakfı: Handan SOĞUK
65. Adli Tıp Uzmanları Derneği: Dr.Ümit BİÇER
66. Helsinki Yurttaşlar Derneği: Bülent ATAMER
67. Türkiye İnsan Hakları Vakfı: Nevzat HELVACI
68. Çocuklara Yeniden Özgürlük Vakfı:
Av. Güney HAŞTEMOĞLU
69. Türk Dünyası İnsan Hakları Derneği:
Abdullah BUKSUR
70. Hukukun Egemenliği Derneği: Av.A.Erdem AKYÜZ
71. Türkiye Felsefe Kurumu:
Doç.Dr. İsmail H. DEMİRDÖĞEN
72.Birlik Vakfı: Mustafa ŞİMŞEK
73.Hukukçular Derneği: Av. Hüsnü TUNA
74.Hukuki Araştırmalar Derneği: Av.Yakup ERİKEL
75.Türkiye Yazarlar Birliği: Dr.Nazif ÖZTÜRK
76.Deniz Feneri Derneği: Av. Yusuf ATALAY
77.Kafkas Dernekleri Federasyonu: Muhittin ÜNAL
78.Gazeteciler Ve Yazarlar Vakfı: Cemal UŞAK
