Türkiye’de 15 Mayıs Kürt Dil Bayramı bu yıl, geçen yıl olduğu gibi, Kürtçe üzerindeki ağır baskılar nedeniyle bir kutlama gününden çok bir direniş günü olarak yaşanıyor.
2014 sonbaharında Diyarbakır, Cizre ve Yüksekova’da Kürtçe eğitim vermek üzere açılan okullar 2016’da kanun hükmünde kararname (KHK) ile kapatıldı; Türkiye’de yayınlanan tek günlük Kürtçe gazete olan Azadiya Welat’ın yayınına 29 Ekim 2016’da KHK ile son verildi. Kürtçe yayın yapan Denge TV, Jiyan TV, Van TV gibi televizyon kanalları, pek çok radyo ve Kürtçe haber geçen Dicle Haber Ajansı’nın faaliyetleri KHK ile durduruldu. Kürt dili, edebiyat ve tarihi ile ilgili çalışmaların önemli merkezlerinden İstanbul Kürt Enstitüsü, Kürt Yazarlar Derneği, Mezopotamya Kültür Merkezi, Kürdi-Der KHK ile kapatıldı.
Kayyumlar
Demokratik Bölgeler Partisi’nin (DBP) Yerel Yönetimler Raporu’na göre 4 milyon 730 binden fazla kişinin yaşadığı 14 şehirde müzik, tiyatro ve sinema alanlarında eğitim veren kültür merkezleri, belediye yönetimlerine atanan kayyumlar tarafından işlevsiz hale getirildi. Her yıl 1000 ilâ 1200 öğrencinin kültür-sanat eğitimi aldığı ve etkinlikler düzenlediği, Van Büyükşehir Belediyesi’ne bağlı Nûda Kültür Merkezi kayyum tarafından kapatıldı. Kürtçe tiyatro yapan Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi Şehir Tiyatrosu oyuncuları işten çıkarıldı. 21 festival iptal edildi. Belediyelere bağlı çok sayıda kütüphane işlevsiz hale getirilirken, raflarda yer alan on binlerce kitap kaldırıldı. Siirt Belediyesi bünyesinde açılan Celadet Elî Bedirxan Kütüphanesi’nin Kürtçe tabelası kayyum tarafından indirilirken, kütüphanedeki Kürtçe kitaplar kaldırıldı. Yerleşim merkezlerinde Türkçe, Kürtçe, Süryanice, Ermenice, Arapça dilleri kullanılan çok dilli tabelalar kaldırılarak, yerine Türkçe tabelalar asıldı.
Hawar’ın ilk sayısının yayınlandığı tarih
Kürt Dil Bayramı olan 15 Mayıs, Kürt dilbilimci Celadet Alî Bedir-Xan’ın Suriye’ye geçip Şam’da 1932’de Hawar dergisinin ilk sayısını yayınladığı tarih... Hawar'ın çıkması, Kürtçe açısından önemli bir dönüm noktası olarak kabul ediliyor. Derginin birinci sayısındaki tanıtım metninin ilk cümlesi şöyle: “Hawar bilginin sesidir, bilgi kendini tanımaktır.”
Dergi ile birlikte Latin alfabesine geçme, dilde standartlaşma çalışmaları ve edebi bir ekolün oluşması alanlarında önemli gelişmeler kaydediliyor. Kadrosunda Qedrican, Nurettin Zaza, Osman Sebri, Cegerxwin ve Dr. Kamiran Alî Bedir-Xan gibi Kürt aydınlarının yer aldığı Hawar, ilk 23 sayısı Latin ve Arap alfabesiyle, sonraki sayıları sadece Latin alfabesiyle olmak üzere 1943 yılına kadar 57 sayı yayınlanıyor.
Neredeyse tamamı Şeyh Sait İsyanı’ndan sonra sürgün edilen kişilerden oluşan Kürt aydınlarının Hawar etrafında yazdıkları eserlerle zamanla “Hawar Ekolü” denilen bir akım ortaya çıkıyor. Bu yönleriyle Kürtlere ilham veren Hawar’ın ilk sayısının yayınlandığı 15 Mayıs tarihi 2006 yılından bu yana “Kürt Dil Bayramı” olarak kutlanıyor.
Sami Tan: “Geçmişe dönemezler”
1992 yılında kurulan ve mühürlendiği 2016 sonuna kadar Kürt dili, edebiyatı ve tarihi üzerine çalışmalar yürüten, sözlükler, gramer kitabı, dil öğretim seti, Kürt Edebiyat Tarihi başta olmak üzere 50'yi aşkın eser yayınlayan ve Kürtçe eğitimi veren İstanbul Kürt Enstitüsü’nün eski başkanı, dilbilimci Sami Tan, Kürt diline yönelik siyasi baskılar konusunda şunları söyledi:
“2015 öncesinde yaşanan çözüm sürecinde herkeste ‘bundan geri dönüş olmaz’ duygusu oluşmuştu. Birden bunun tamamen tersine dönülmesi büyük kırgınlık yarattı. Ama tekrar inkâr politikasına dönülmesi çok zorlama. Bu geri adım çok sahici de görünmüyor. MHP’yle olan ittifak, geçmişteki politikaları dayatıyorsa da bu Türkiye toplumunun geldiği noktaya aykırı.”
Türkiye’de demokratik bir iradenin ortaya çıkması gerektiğini ve 24 Haziran seçimleri sonrasında yeni bir sürece girilebileceğini belirten Tan, “Sonuçta bu toplum kendi diline ve kültürüne sahip çıkıyor. Toplum kendini yeniden var edecektir” dedi. (ŞA)
Fotoğraf: Diyarbakır Bağlar’da Eylül 2014’de açılan Ferzad Kemanger İlkokulu’na asılan mühür
