1896 yılında iki korumayı öldürerek İstanbul'da Osmanlı Bankası'nı silahla basan Ermeni tedhişçilerden Armen Garo, "can pazarlığı" yaptığı Fransız müdüre bu banka baskınını hangi finansal amaçla yaptığını söylemişti? Müdür, bu baskının çok sayıda Ermeni'nin ölmesine yol açabileceğini söylediğinde, Ermeni tedhişçi neden "daha iyi ya!" demişti?
Birinci Dünya Savaşı'nda görev yapan, bazı işleri yapmaktan kaçındığı için görevden ayrılan ve bunun için tutuklanan, ama firar edip İran'a kaçan, orada mevcut tedhiş hareketlerinde tehlikeye düşen Kurtuluş Savaşı kahramanlarından bazılarını kurtaran, Afgan Misyonu'na katılan Ruşeni Bey hangi örgütte çalışıyordu? Onca yıllık nefes kesen serüvenden sonra çalıştığı yerler konusunda kayıt olmamasına rağmen, emeklilik için verdiği dilekçede kimlerin ismini zikredince jet hızıyla emekliliği tamamlanmış ve Kudüs Konsolosluğu'nda yıldırım hızıyla göreve atanmıştı?
Kütahya Mutasarrıfı Ali Faik Bey, ağabeyi Süleyman Nazif'in de aralarında bulunduğu İttihatçı hükümetin, Ermenileri göç ettirme emrini yerine getirmemek için nasıl bir yol bulmuştu? Emre itaatsizlik üzerine payitahta çağrıldığında, İstanbul'a gitmeden önce insanları toplayıp onlara ne demişti? Ali Faik Bey'in memleketine dönüşünde neler oldu? Neden orada onca aile arasında tek bir aile tehcire uğradı?
Tarihin en renkli simalarından romancı, hikayeci, çevirmen, feminist, hümanist, hemşire, sosyalist(?)Zabel Esayan'ın, İstanbul, Ayaş, Çankırı, Zor, Paris, Bakü ve başka birçok şehirde ve yıkıntılar arasında, inanılmaz serüven ve anlatılarla dolu olarak geçirdiği hayatı hangi "kamp"ta ve nasıl sonlandı? Zabel Hanım'ın hangi romanı Halide Edip Hanım'ın bir romanıyla aynı adı taşır?
Tarihçi Mete Tunçay'ın dedesi Yusuf Efendi Van'da kimler tarafından öldürülmüştü? Reform peşinde koşan milletvekili Zoğrap Efendi kimler tarafından öldürülmüştü? Paris'te bir akıl hastanesinde ölen besteci Komitas'ın heykelinin fotoğrafına hangi gazetede fotomontajla köpek işettirilmişti? Türk Dışişleri hangi olaydan dolayı tarihinde ender olarak uzlaşıcı görünmenin rahatlığını yaşıyor? "Alman pasaportu taşıyan Türk" diye adlandırılan Almanya milletvekili kimdir? "Sosyal Ölüm" nedir? Tarihçi Alan Moorehead'in "Gelibolu" kitabının Türkçe çevirisinde hangi 3 sayfa "atlandı"? Avukat Fethiye Çetin'e, Amerikalı Richard neden "teyzem kızı" diye hitap ediyor? "Yersizleştirme" nedir? Eski Sağlık Bakanı Dr. Cevdet Aykan, Konferans'ın birinci gününün sonunda, evine dönerken, Kadıköy vapurunda kendisine sorulan "Konferans'ta 'jenosit' konusunda ne konuşuldu?" sorusuna ne cevap verdi?...
İstanbul Bilgi Üniversitesi'nin ev sahipliğinde 24-25 Eylül 2005 tarihinde gerçekleştirilen "İmparatorluğun Son Döneminde Osmanlı Ermenileri: Bilimsel Sorumluluk ve Demokrasi Sorunları" konferansında 12 yoğun oturum yapıldı. Hem oturumlarda, hem de koridorlarda yapılan sohbetlerde katılımcılar ve tebliğciler çok şey öğrendiklerini sık sık tekrarladılar. Onları bilmem, ama dünyada hemen her konuya ilgi duymak gibi amansız bir hastalığa duçar olan naçiz yazarınız "yeni öğrendiklerinin" küçücük bir oranını yukarıdaki gibi bir "soru listesi" haline getirip size sunmakla, merak böceğini size de musallat etmeyi amaçladı. Konferans'a katılamadığı için hayıflananlar varsa, onlara da tebliğlerin Boğaziçi Üniversitesi Yayınları arasında neşredilmek üzere hazırlanmakta olduğu haberini ileteyim. Atmosferi koklama şansınız ise kalmadı maalesef. Onun için yeni konferansları beklemeniz gerekecek. (ÖM/TK)
