Kargalar gerçekten de düşündüğümüz kadar zeki mi?

Makale ilk olarak Arkeofili’de Sıla Eyler imzasıyla yayınlandı.

Kargaların olağanüstü bilişsel yeteneklere sahip olduğu bilinen bir gerçek. İnternet, sesleri taklit eden ya da karmaşık zekâ oyunlarını çözen kargaların videolarıyla dolup taşıyor. Peki bu kuşlar söylendiği kadar zeki mi?

Kargagillerin üstün bir zekaya sahip olduğu tezini destekleyen ve en çok alıntı yapılan çalışmalardan biri, kargaların arabaları fındık kıracağı olarak kullanması üzerine yapılan bir araştırma. 1978 yılında Kaliforniya’daki araştırmacılar, Amerikan kargalarının yola fındık attıklarını, bir arabanın onları ezmesini beklediklerini ve ardından parçalanmış meyveleri doyasıya yediklerini gözlemledi.

Bu çalışma, medya ve bilim insanları tarafından geniş çapta yayılmasına rağmen, hayvanların davranışları aslında farklı süreçlerle açıklandığında, hayvan davranışlarını incelemenin çoğu zaman istemeden de olsa bizi nasıl antropomorfizasyona (hayvanlara, insanlarınkine benzer yetenekler veya düşünceler atfetme) götürebileceğini gösteren bir ders kitabı niteliğinde.

1997 yılında Kaliforniya Üniversitesi’ndeki araştırmacılar, kargaların arabaları gerçekten fındık kıracağı olarak kullanıp kullanmadıklarını kontrol etmek için davranışlarını daha yakından inceledi. Araştırmacılar, kargaların arabaların fındıkları açabileceğini gerçekten anlamış olmaları halinde, hayvanların fındıklarını yola koyacaklarını ve bir araba yaklaştığında kaldırmayacaklarını varsaydılar.

Ancak araştırmacılar kargaların bir araba yaklaştığında, daha fazla fındığı yola atmadıklarını tespit etti. Dahası, araştırmacılar incelenen 200 vakanın hiçbirinde bir arabanın bir fındığı ezdiğini görmedi. Bu durum, kargaların araçları bilinçli bir şekilde fındık kırmak için kullanma teorisinin yanlış olduğunu gösteriyor. Kargalar, fındıkları kırmak için genellikle sert yüzeylere (örneğin yollara) bırakır ve bazen araçlar bu fındıklardan birini ezebilir. Ancak kargalar, araba ile yemeği arasında bir ilişki olduğunu bilmezler. Bu kargalar için tamamen tesadüfi bir olaydır.

Kanıtlanmış bilişsel beceriler

Antropomorfizmi sınırlandırmak için özel olarak tasarlanmış yöntemlerle yürütülen daha yeni araştırmalar, kargaların zekâ konusundaki itibarını geri kazandırıyor. Örneğin, uzun zamandır sadece primatların alet kullanmayı bildiği düşünülüyordu. Ancak 2000’li yıllardan bu yana yapılan bir dizi çalışma, yunuslar, ahtapotlar, kargagiller ve hatta domuzlar da dahil olmak üzere birçok başka türün de bu beceriye sahip olduğunu gösterdi.

Kargagiller ayrıca, başarmak istedikleri görev için doğru uzunlukta ve çapta aletler seçme ve hatta üretme yetenekleri sayesinde oldukça sofistike alet kullanıcıları gibi görünüyorlar.  Örneğin, Yeni Kaledonya Kargaları, malzemeleri bükerek kanca üretme konusunda başarılı bir geçmişe sahip.

Kargalar ayrıca yüzler konusunda da etkileyici bir hafızaya sahip. Seattle’daki Washington Üniversitesi’nden araştırmacılar, Amerikan kargalarını yakalayıp serbest bırakmak için maske takarak bu yeteneği test etti. Yabani kuşlar yakalandıktan iki yıldan fazla bir süre sonra maskeleri her gördüklerinde agresif bir şekilde çığlık atmaya devam ettiler. Yakalanmayan kargalar bile arkadaşlarının davranışlarını gözlemleyerek bu tehditkâr figürü tanımayı ve ondan kaçınmayı öğrendi. Bu çalışma, evcilleştirilmemiş yabani hayvanların bir insanı yüzünden tanıyabildiğini ve bu bilgiyi birkaç yıl boyunca hatırlayarak diğer hayvanlara aktarabildiğini gösteren ilk çalışma. Bu tanımanın kapsamı hem zamansal hem de sosyal açıdan oldukça dikkat çekici.

Usta kuzgun ve otokontrol

Bir başka deneyde, Rachael Miller ve Cambridge Üniversitesi’ndeki meslektaşları, Kaledonya kargalarının otokontrol becerilerini 3 ila 5 yaş arasındaki çocuklarınkiyle karşılaştırdı. Otokontrol, örneğin ertesi gün yorgun olmamak için bir dizinin son bölümünü izlemek istediğimizde kendimizle muhakeme etmemizi sağlayan şeydir. Bu, iyi kararlar almamızı ve gelecek için plan yapmamızı sağlayan yönetici kontrolünün bir yönü. Yetişkinler genellikle çok fazla zorluk çekmeden otokontrol mekanizmalarını kullanabilirler, ancak çocuklar bu beceriyi ancak 3 ila 5 yaşları arasında geliştirmeye başlar.

Deney, otokontrolün belirli bir yönünü test etti: Vasat ama hemen elde edilebilecek bir ödül ile hemen elde edilemeyecek çok daha iyi bir ödül arasında seçim yapmak zorunda kaldığınızda ortaya çıkan durum. Gecikmeli ödülün tipik bir örneği marshmallow deneyi.

Miller’ın deneyinde, çocuklara ve kargalara yavaşça dönen ve içinde iki ödül (çocuklar için farklı çıkartmalar, kargalar içinse şekerlemeler) bulunan bir tepsi sunuldu: iki ödülden biri ya daha büyük olduğu için ya da daha kaliteli olduğu için denek için daha ilgi çekiciydi. Tepsi döndükçe, daha az değerli olan ödül denekler için erişilebilir hale geliyor ve denekler bu ödülü kapabiliyordu. Eğer yenik düşerlerse, tepsinin dönmesi duruyordu. Ancak, ilk ödülün geçmesini beklerlerse, çok daha ilginç olan ikinci ödül onlar için erişilebilir hale geliyordu.

Deney ayrıca iki testi içeriyordu: biri iki ödülün her zaman görünür olduğu, diğeri ise sadece tepsi dönmeye başladığında görünür hale geldikleri test. Daha zor olan ikinci testte, en çok istenen ikinci ödül, birincisi deneklerin önünden geçerken görünmüyordu ve bu durumda denekler otokontrolün yanı sıra hafızalarını da kullanmak zorunda kalıyorlardı. İlk testte hem kargalar hem de çocuklar en iyi ödülü beklemeyi başardılar. Ancak ikincisinde çocuklar kargaları geride bıraktı, çünkü kargalar artık göremedikleri bir ödülü bekleyemiyorlardı.

Aslında bu deney, her iki tür için de aynı görevi kullanarak hayvanları ve çocukları bilişsel yetenek açısından doğrudan karşılaştırmaya çalışan az sayıdaki deneyden biriydi. Bu nedenle bu tür sonuçlar çok ilginç ve bize kargaların zekâsı hakkında daha iyi bir bakış açısı sağlıyor.

Ancak unutmamamız gereken bir nokta var: Hayvanlar genellikle, insanlar olarak önemli bulduğumuz ve başarılı olduğumuz yeteneklerde test edilirler. Diğer türlerin yetenekleri konusundaki önyargılı görüşümüz, bizi dünyanın en akıllı varlıkları olduğumuza inanmaya sevk ediyor. Ancak kargalar bizi görsel hafıza, üç boyutlu uzayda yön bulma veya Dünya’nın manyetik alanını algılama gibi son derece zeki oldukları alanlarda test etselerdi onlarla rekabet edebilir miydik? (SE/AS)