Kanlı ve kıyıcı geçmiş ile özgür gelecek arasında

Fotoğraf: Gabriel Boric, Esteban Felix/AP 

Altı ay önce Pinochet döneminden kalma anayasa yerine demokratik ve özgürlükçü bir anayasa yazılmasına evet diyen Şili'nin üzerinde altı ay sonra bir kez daha Pinochet'nin hayaleti dolaşıyor.

Hafta sonu -19 Aralık Pazar- Şili'de halk, Başkanlık seçimlerinin ikinci turunda ülkeyi Pinochet'nin kanlı 1973 rejimine iade etme vaadiyle birinci turdan önce çıkan sağcı José Antonio Kast ' ile yeni anayasa ekseninde özgürlükçü demokratik bir düzen vaadiyle ikinci sırada kalan solcu Gabriel Boric arasında nihai seçimini yapacak.

Kamu oyu yoklamaları Başkanlık seçimlerinin Şili'yi tam ortadan ikiye ayırdığını gösteren çarpıcı tablolar sunuyor.

Şilililer Başkanlık seçimin ilk turu için 21 Kasım'da sandık başına gittiler ve dört oy kullandılar. Birincisi, dört yıl iktidarda kalacak olan Başkan içindi. İkincisi, iki kanatlı Ulusal Kongre'nin Senatosunda görev yapmak üzere 50 senatörden 27'si için. Üçüncüsü Ulusal Kongre'nin Temsilciler Meclisi'nde dört yıl görev yapmak üzre 155 üyeli temsilcinin tamamı için. Dördüncüsü, bölgesel kurulların toplam 302 üyesinin tamamı için.

2019'da başlayan değişim 

Şili'de esen değişim rüzgarları 2019'da sağcı Sebastián Piñera hükümeti döneminde derinleşen ekonomik ve toplumsal eşitsizlikler ve ağır insan hakları ihlallerine karşı patlak veren ve aylarca süren protestolarla başlamıştı.

Sokaklara dökülen halkın başlıca talebi, Pinochet döneminin serbest piyasa eksenli ve sosyal güvenliği yok sayan anayasasının yürürlükten kaldırılmasıydı. Protestocular, özellikle dezavantajlı toplum kesimleri, yerliler, kadınlar ve yoksullar için adalet ve eşitliği güvence altına alan yeni bir sözleşme istiyorlardı.

Pİnochet anayasasının reddi

Yoğun, yaygın ve sürekli gösteriler sonunda Piñera tavizler vermek zorunda kaldı. Şili Ekim 2020'de Anayasa için halk oylamasına gitti. Yaklaşık 15 milyon seçmenin yüzde 51'inin oy kullandığı referanduma katılanların yaklaşık yüzde 80'i yeni bir anayasa için, gene yaklaşık yüze 80'i Anayasa'nın, bunun için kurulacak ve varolan meclisten ayrı bir meclis tarafından yazılması için oy kullandı.

Ancak 16 Mayıs 2021'de Anayasa Meclisi seçimleri eski Anayasayı reddedenlerin çoğunluğu elde etmesine karşın, beklendiği gibi, Solun bariz üstünlüğüyle sonuçlanmadı. Yerliler için ayrılmış 17 sandalye dışında kalan 138 sandalyenin 37'si, sağcı Vamos por Chile'ye 28'i sol ittifak Apruebo Dignidad'a 26'sı halkçı Halk Listesine, 25'i Sosyal Demokrat Lista del Apruebo'ya, 11'i Tarafsız olmayan Bağımsızlara ve 7'si de diğer bağımsız listelere, 3'ü Anayasacı Sosyal Hareketlere 1,'i de bireysel bağımsızlara gitti.

Kutuplaşma 

Anayasa Meclisi seçimlerinde demokratik güçler arasında başlayan savrulmayla birlikte siyasal denge bir yıl içinde  diktatörlük ve demokrasi arasındaki keskin kutuplaşmaya evrildi. Genel gidişata bakılınca, Şili'de pazar günü Başkanlık seçimi ikinci tu sonuçlarını beklenmedik bir politik inisiyatif edinmiş olan "bağımsızlar"ın tutumu ve seçime katılma oranının hangi kamp yönünde artacağı tayin edecek.

Senato ve Temsilciler Meclisinde "pat" durumu 

Şimdiki güç dengesine göre, Anayasa Meclisi'nde çoğunluk Pinochet karşıtlarında. İki kanatlı Kongrenin Temsilciler Meclisi'nde 155 sandalyenin 74'ü sağın 74'ü sol ve merkez sol partilerin. Senato'da da durum aşağı yukarı aynı. Seçimleri kim kazanırsa kazansın yasama süreçlerinde sonucu "bağımsızlar"ın tutumu belirleyecek.

Adaylar ve bloklar

Sağın Başkan adayı Kast birinci turda yüzde 28 oy aldı: Kampanya sırasında kendisini siyasal oligarşinin dışından gelen biri olarak sunmasına karşın, kardeşi Pinochet diktatörlüğünün Çalışma Bakanı'ydı. Şili'nin en sağcı partisi Demokratik Birlik (UDI) üyesiydi. 2001'den beri Kongre'de. Başkanlık seçimleri öncesinde Hristiyan Sosyal Cephe'yi kurdu. Kast Şili'nin başkenti Santiaho'nun en varlıklı ilçeleri Vitacura, Las Condes ve Lo Barnechea'da oyların yüzde 50'den fazlasını aldı. Ancak orta sınıfların sağa yönelen kesimleri Başkanlık seçimlerinde desteklerini Kast'tan esirgediler.

Solun adayı Gabriel Boric, birinci turda yüzde 26 oy aldı. Temsilciler Meclisi üyesi. Öğrenci hareketinden geliyor . Adayı olduğu Apruebo Dignidad (Onura Onay) ittifakı, Boric'in Toplumsal Dönüşüm hareketinin yanısıra, Müşterekler, Soyal Yeşil Bölgeler Federasyonu,Komünst Parti,Demokratik Devrim, İnsani Eylem, Ortak Güç ve Birlik Hareketi'nden oluşuyor. Geleneksel merkez sol partiler birinci turda oylarını Boric'e vermemişlerdi. İkinci turda Kast'tan çok Pinochet ile Boric arasında seçim yapmak zorunda kaldıklarında Boric'in onları yanına çekip çekemeyeceği, seçimin sonucu üzerinde belirleyici olacak.

"Pembe dalga" henüz yatışmadı

Her ne kadar, Güney Amerika'da "Pembe Dalga" olarak bilinen sol yükseliş duraksamış ve gidiş tersine dönmüş görünse de Boric'in Şili'de gidişi tersine çevirmesi olasılığı düşük değil. Kast, kampanyası sırasında Şili Hakikat ve Uzlaşma Komisyonu'nca 30 bin insanın öldürülmesi, 40,018 insanın işkenceden geçirilmesi ve 2 bin 279 insanın idam edilmesinden sorumlu tuttuğu Pinochet'nin 1973 darbesini "özgürlüğü tercih" olarak göklere çıkartmaktan, 1989'da Pinochet'in görevine devamı için kampanya yürütmekten ar etmemiş bir politikacı.

Boric'in Şilililer'e seçimin düzen ve reform arasında değil, Pinochet'in kanlı diktatörlüğü ve demokratik ve özgür gelecek arasında olduğunu anlatmayı başarması halinde solun Bolivya ve Peru'nun yanı sıra Şili'de de demokrasi kampının en önünde yürüyerek Güney Amerika'da değişim bayrağını yeniden yükseltmesi mümkün görünüyor.

Nitekim Clarin gazetesinde yazan Patricio Herman, "ne Boric'e özel yakınlığı ne de Kast'a özel bir düşmanlığı olduğunu" belirttikten sonra "Mühürü Boric'e vuracağım" diyor. Çünkü "Boric kazanırsa Başkanlık Sarayı'nda kamu oyundan onay almış, saydam bir yönetim olacak [...] dünyanın dört bir tarafından Boric'e destek veren Joseph Stiglitz ve Thomas Piketty vb. iktisatçıların dediği gibi Boric'in programında geleceğe açılım yapan [...] üretken, dinamik ve sürdürülebilir bir modern strateji görüyoruz." (AEK)