Etolog, doğa korumacı ve hayvan davranışı uzmanı.
3 Nisan 1934’te Londra, İngiltere’de doğdu.
Henüz 26 yaşında, Afrika vahşi yaşamına duyduğu ilgiyi takip ederek Tanzanya’daki Gombe Ulusal Parkı’na gitti ve şempanzeler üzerine yaptığı saha çalışmalarına başladı. Goodall, gözlemlerini bir yabancı olarak değil, şempanzelerin doğal yaşam alanına yakın bir konumda yaparak, o zamana kadar alışılmış gözlem yöntemlerinden farklı bir yaklaşım benimsedi.
İlk başta şempanzeler ona çok mesafeliydi ve onu gördüklerinde kaçıyorlardı. Bu yüzden aylarca sessizce gözlem yaptı, onlara alışmaları için sabır gösterdi. Şempanzeler, zamanla ona güvenmeye başladılar ve doğal davranışlarını onun yanında da sürdürdüler. Bu sayede dünyada ilk kez şempanzelerin günlük yaşamına “içeriden” dair gözlemler elde edildi.
Goodall, saatlerce ağaçların altında oturur, şempanzeleri izler, onların yemek yeme, oyun oynama, kavga etme ve barışma biçimlerini not alırdı. 1960’ta “David Greybeard” adlı bir şempanzenin, termit avlamak için bir dalı soyup kullandığını gördü. Bu, bilim dünyasında şok etkisi yarattı çünkü o zamana kadar “insan dışında hiçbir tür alet kullanmaz” deniliyordu. Ayrıca şempanzelerin et yediğini (küçük maymunları avlayarak) ve toplu şekilde işbirliği yaptığını da yine bu yakın yaşam sürecinde keşfetti.
Goodall ayrıca şempanzelerin karmaşık sosyal ilişkiler, işbirliği, şiddet ve bakım gibi davranışlar sergilediklerini gösterdi. 1977 yılında Goodall, çalışmalarını küresel ölçekte sürdürebilmek için Jane Goodall Enstitüsü (JGI)’nü kurdu. Enstitü, Gombe’deki saha araştırmalarını sürdürmenin yanı sıra, insanların çevre ve hayvan refahındaki rolünü vurgulayan doğa koruma projelerini destekliyor. 1991 yılında başlattığı Roots & Shoots programı, dünya genelinde gençlerin çevre bilinci ve toplumsal sorumluluk geliştirmelerine odaklanıyor.
Çalışmalarına yönelik eleştiriler
Goodall, kitaplarında ve konuşmalarında tüm canlıların birbirine bağlı olduğunu ve bireysel eylemlerin kolektif etkisini vurguladı. Araştırmalarında gözlemlediği şempanze davranışlarının, doğal yaşam ve koruma politikaları açısından önemine dikkat çekti. Çalışmaları sırasında, şempanzeleri gözlemlemek için başlangıçta “muzla besleme” gibi yöntemler kullanması, bazı eleştirmenler tarafından doğal davranışları etkileyebileceği gerekçesiyle tartışıldı.
Şempanzelere isim vererek antropomorfik bir yaklaşım benimsemesi ve araştırmalarının ilk yıllarında gözlemlerini daha betimleyici bir dille kaydetmesi de bilimsel yöntemler açısından tartışmalı görüldü; çünkü klasik etolojiye göre araştırmacıların “duygusuz ve mesafeli” kalması bekleniyordu.
Goodall ayrıca şempanzelere kişilik ve hak tanınması gerektiğini savundu. Eleştirmenler, bunun biyolojik gözlemden çıkıp felsefi ve etik bir alana kaydığını, bilimsel olarak ölçülemez kavramlar içerdiğini ileri sürdü.
Birleşmiş Milletler Barış Elçisi ve İngiliz İmparatorluğu Şövalye Komutanı unvanlarına sahip.
2025 yılında, bilimsel katkıları ve doğa koruma çalışmaları nedeniyle ABD Başkanlık Özgürlük Madalyası ile onurlandırıldı.
1 Ekim 2025’te doğal nedenlerden ötürü hayatını kaybetti.
Kaynaklar: Jane Goodall Institute, Roots & Shoots Global, history.com, National Geographic. (TY)
