İsrail, cuma günü, Somali'den ayrılığını ilan ettiği 34 yıl öncesinden beri hiçbir ülke tarafından tanınmayan Somaliland Cumhuriyeti'ni bağımsız bir devlet olarak tanıyan ilk ülke oldu.
Başkenti Mogadişu olan Somali gibi, çoğunluğu Sünni Müslüman Somalililerden oluşan Somaliland 1991'de Somali merkezi devletinin çöküşünün ardından tek taraflı olarak bağımsızlığını ilan etmişti ve fiilen ayrı bir siyasal yapı olarak varlığını sürdüyordu.
Somaliland'ın "ayrılıkçılığı"
Somaliland ve Somali halkları çoğunluk itibariyle aynı dili (Somalice), aynı dini (Sünni İslam) ve büyük ölçüde aynı kültürel gelenekleri paylaşsa da ayrılığın gerisinde aşiretler arası çatışma yatıyor.
Somaliland bölgesinde ağırlıklı olarak Isaaq aşireti, güney ve orta Somali’de ise Hawiye, Darod, Rahanweyn gibi diğer büyük klanlar etkili.
Kuzeydeki diğer aşiretleri de Mogadişu ile ihtilaflı olmakla birlikte Somaliland merkezi devletten ayrılan tek bölge olmuştu. Somaliland Afrika Boynuzu'nda Kızıldeniz'in girişini tutan konumu bakımından ülkenin geri kalanında ayrı bir stratejik önemi olduğu düşüncesiyle hareket ediyor.
Somaliland ABD nüfuzuna girmek istiyor
Kasım 2024’teki seçimleri kazanarak aralık 2024’ten bu yana ülkeyi yöneten Waddani Partisi lideri, Cumhurbaşkanı Abdirahman Mohamed Abdullahi (Irro), Trump'ın bölgedeki "Amerikan Barışı" girişimini temsil eden İbrahim Anlaşmaları'na katılma isteğinde olduklarını belirtti.
İki ülke arasındaki anlaşmayı İsrail adına Başbakan Binyamin Netanyahu ve Dışişleri Bakanı Gideon Sa'ar, Somaliland adına da Abdirahman Mohamed Abdullahi imzaladı.
Somaliland başka hiçbir ülke tarafından resmen tanımamış olmakla birlikte Birleşik Krallık, Etiyopya, Türkiye, BAE, Danimarka, Kenya ve Tayvan'ın da aralarında olduğu birçok devletin ülkede irtibat büroları var.
Trump yönetimi son aylarda Somaliland'a yönelik tanımama tutumunu değiştirebileceğine ilişkin işaretler veriyordu. Ancak Somaliland'ı tanıması, İsrail'i Somali'nin egemenlik ve toprak bütünlüğünü baltalamakla suçlayan birçok bölgesel güç arasında öfkeye yol açtı.
Netanyahu ve Abdullahi arasında telefon görüşmesi
Netanyahu, imzadan sonra Abdullahi ile telefonda yaptığı görüşmede, iki ülke arasındaki dostluğun "önemli ve tarihi" olduğunu söyledi.
Netanyahu'nun ofisi, cuma günü Abdullahi ile telefonda konuştuğu bir video yayınladı.
Videoda Netanyahu, Abdullahi'ye, "Şu anda İsrail'in Somaliland'ı resmi olarak tanıdığı deklarasyonu imzaladığımı bilmenizi istiyorum" dedi ve yeni ilişkinin ekonomik fırsatlar sunacağını ekledi.
"Bu günden dolayı çok, çok mutluyum ve çok gururluyum ve size ve Somaliland halkına en iyisini diliyorum" dedi.
İbrahim anlaşmaları
Netanyahu, deklarasyonun "[ABD] Başkanı [Donald] Trump'ın girişimiyle imzalanan İbrahim Anlaşmaları ruhuna uygun" olduğunu söyledi.
2020 anlaşmaları Trump'ın ilk yönetimi tarafından arabuluculukla sağlandı ve İsrail'in Birleşik Arap Emirlikleri ve Bahreyn ile diplomatik ilişkilerini resmileştirmesini içeriyordu; Fas da dahil olmak üzere diğer ülkeler daha sonra katıldı.
Fas ile yapılan anlaşmanın ardından İsrail, tartışmalı Batı Sahra bölgesindeki Rabat'ın egemenliğini tanıdı.
İsrail açıklamasında, Netanyahu, Sa'ar ve Somaliland Cumhurbaşkanı'nın karşılıklı tanıma konusunda ortak bir bildiri imzaladığı belirtildi.
Abdullahi'nin açıklaması
Abdullahi ayrı bir açıklamada, Somaliland'ın İbrahim Anlaşmalarına katılacağını ve bunun bölgesel ve küresel barışa doğru bir adım olduğunu söyledi. Somaliland'ın ortaklıklar kurmaya, karşılıklı refahı artırmaya ve Orta Doğu ve Afrika genelinde istikrarı teşvik etmeye kararlı olduğunu belirtti.
On yıllardır uluslararası tanınma için çaba gösteren Somaliland'ın başına geçmesinden sonra Abdullahi'nin en önemli önceliği de bu oldu.
Uluslararası alanda tanınmaması, yabancı kredilere, yardımlara ve yatırımlara erişimini engelleyen Somaliland derin bir yoksulluk içinde yaşıyor.
Gazze savaşıyla uluslararası alanda giderek yalnızlaşan İsrail de Afrika'daki bağlarını genişletmeyi önceliyor. Tel Aviv ağustosta 50 yılı aradan sonra Zambiya'daki büyükelçiliğini yeniden açmıştı.
İsrail ile anlaşma Somaliland'ın Filistinlilerin Gazze Şeridi'nden taşınmasına yönelik olarak Tel Aviv ile görüşmeler yapmakta olduğu birkaç ülke arasında yer aldığına ilişkin haberlerin ardından geldi.
Haberlerde, Somaliland'ın Gazzelileri kabul etmenin bedeli olarak tanınmayı şart koşabileceği belirtilmiş, ancak başlangıçta Trump tarafından önerilen plan, son aylarda büyük ölçüde suya düşmüştü.
İsrail'de görüş ayrılıkları
Cuma günü atılan istisnai diplomatik adım İsrail'in Afrika'daki etki alanını genişletir görünse de Jerusalem Post'un haberine göre, üst düzey bir İsrailli yetkili medyaya verdiği demeçte, "İsrail hariç dünyanın tüm ülkeleri Somaliland'ı Somali'nin ayrılmaz bir parçası olarak görüyor. Somaliland'ı bağımsız bir ülke olarak tanıma kararı, İsrail'in bağımsız bir Filistin devletini tanımaya karşı argümanını tamamen baltalıyor" dedi.
Bu adım, Somali'nin toprak bütünlüğünü zedelediğini söyleyen birçok bölgesel güç arasında da öfkeye yol açtı.
İsrail'in adımının Türkiye dış politikasındaki karşılığı
Somaliland’ın İsrail tarafından tanınması Türkiye için toprak bütünlüğünün ve sınırların dokunulmazlığı ilkesini zayıflatan bir gelişme olarak görülecektir. Mogadişu'nun tanımadığı Somaliland’ı tanımak, Mogadişu’nun egemenlik iddiasını doğrudan zayıflatırken, Afrika Birliği’nin (AU) “mevcut sınırlar korunmalı” doktrinini fiilen aşındırıyor.
Türkiye, Somali’de merkezi devletin toprak bütünlüğünü savunan, askerî eğitim (TURKSOM), liman-havalimanı işletmeleri ve kalkınma yardımlarıyla devlet kuruculuğuna destek veren tek NATO ülkesi konumunda. Dolayısıyla Somaliland’ın tanınması, Türkiye’nin on yıldır inşa ettiği stratejik çerçeveyle doğrudan çelişme halinde.
Somaliland’ın İsrail tarafından tanınması Türkiye'nin siyasal yatırımlarını zayıflatarak Somali’deki güvenlikçi rolünü nispeten daraltan etkisiyle Ankara’nın Afrika politikasında denge maliyetini yükseltecektir.
Kısa vadede Ankara’nın Somaliland’ın tanınmasına açık ve sert diplomatik itiraz getirmesi, Somali merkezi hükümetiyle askerî ve ekonomik angajmanı derinleştirmesi, Afrika Birliği ve İslam İşbirliği Teşkilatı (İİT) nezdinde çok taraflı karşı hamleler geliştirmesi muhtemeldir.
(AEK)
