İran’da rejim sallanıyor mu? İsrail saldırılarının arkasındaki asıl hesap ne?

İranlıların savaşa ilişkin görüşlerinin oldukça çeşitli olduğunu belirten Sara Kermanian “İran'ın geleceği ile ilgili olarak, daha önce özetlenen üç yukarıdan aşağıya dönüşüm senaryosu hâlâ geçerli ve rejim değişikliği giderek daha olası hale geliyor” diyor.

İngiltere Sussex Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü'nde öğretim görevlisi ve siyaset bilimci Sara Kermanian, güncel gelişmeleri, savaşın seyrini ve İran’daki muhalifler ile sol hareketin durumunu bianet’e değerlendirdi.

Trump’ın ‘ateşkes’ açıklamasından önce yapılan bu söyleşide; Kermanian, İran’a yönelik İsrail saldırılarını üç aşamada açıkladı ve İran içerisindeki güç odaklarının dört kategoriye ayrıldığını belirtti.

İRANLI AKTİVİST ARAZ BAĞBAN İLE SÖYLEŞİ

"İslam Cumhuriyeti, çıkmazdan kurtulmak için enerji savaşına yönlenebilir"

23 Haziran 2025

"Süreç uzarsa federalleşme destek bulabilir"

7 Ekim 2023 tarihinde Hamas militanlarının, İsrail'e yönelik saldırısıyla başlayıp Suriye’de Baas rejiminin sona ermesiyle devam eden sürecin bir sürecin ardından şimdi de İsrail’in İran’a yönelik saldırısıyla başlayan ve iki ülke arasında yaşanan savaş durumuna tanıklık ediyor dünya. İsrail’in İran’a saldırırken öne sürdüğü argümanlara baktığımızda, İsrail’in bu saldırıdaki görünen ve görünmeyen motivasyonu nedir?

İsrail'in (ve ABD'nin) İran'a saldırmasının nedenleri üç aşamada sınıflandırılabilir.

İlk olarak, İsrail'in (ve ABD'nin) en belirgin hedefi, İran İslam Cumhuriyeti'nin (IRI) stratejik yeteneklerini ve tehdit potansiyelini zayıflatmak. Vekil ağlarını hedef alarak zayıflattıktan sonra, şu anda odak noktası İran'ın nükleer altyapısı, füze projeleri ve siyasi yapıya kaydı. Ancak, İsrail ile IRI arasındaki düşmanlığın, uzun süredir her iki ülkenin militarizasyonunu meşrulaştırdığını ve bu militarizasyonun şimdi açık bir çatışmaya dönüştüğünü belirtmek önemli. Bu anlamda, savaş sadece reaktif bir tepki değil, iki devletin karşılıklı olarak birbirini oluşturan kimlikleri ve stratejilerinden kaynaklanıyor. ABD için İran'ın, Rusya veya Çin gibi güçlerle ittifak kurarak emperyalist rekabetlerde ABD'nin çıkarlarını tehdit etmemesini sağlamak da aynı derecede önemli. İran İslam Cumhuriyeti'nin devrilip devrilmediği fark etmeksizin, devletin zayıflatılması gerekli görülüyor, zira bölgesel hegemonyayı genişletmek için stratejik araçların varlığı hem İsrail hem de ABD için bir tehdit oluşturuyor.

İkincisi, stratejik hedeflerin ötesinde, askeri harekat güçlü bir sembolik ve söylemsel boyut taşıyor. Ortadoğu'yu yeniden düzenleme fikri, bölgesel ve küresel güçler arasında uzun süredir dolaşıyor. Bugün, ABD ve İsrail, bu rekabetin galibi ve Abraham Anlaşmaları ile uyumlu ve İran'ın bölgesel vekillerinin ve direniş ekseninin zayıflamasından cesaret alan bu yeniden düzenlemenin merkezi aktörleri olarak kendilerini konumlandırmayı amaçlıyor. Buradaki zafer, hem yurt içinde hem de uluslararası alanda güç gösterisi anlamına geliyor. 7 Ekim'den sonra İsrail'in caydırıcılık söylemine verilen zararın ardından, bu saldırı İsrail'in hakimiyet havasını geri kazanmayı amaçlıyor. ABD de imparatorluk otoritesini sergilemek için defalarca askeri harekatlara başvurdu. Trump'ın “Amerika'yı Yeniden Büyük Yap” sloganı altında, imparatorluk gücünü göstermek için agresif, gösterişçi bir üslup benimsendi ve Amerikan büyüklüğünü ve Trump'ın öncüllerine üstünlüğünü kanıtlayacak alanlar arandı. Kanada ve Grönland üzerinde egemenlik kurma, Ukrayna'daki savaşı sona erdirme ve küresel gümrük vergileri uygulama planları ya şimdiye kadar başarısız oldu ya da ters tepti. Bu bağlamda, İran'a karşı hızlı bir zafer ve nükleer altyapısının yok edilmesi, hem iç seçmenlere hem de işbirliği yapmayan devletlere, ABD'nin istediğini başarabileceği ve başaracağına dair güçlü bir sinyal verecektir.

Üçüncüsü, İran devletinin hem İsrail hem de ABD'nin çıkarlarına uygun şekilde tepeden aşağıya doğru bir dönüşüm geçirme potansiyeli. Bu konuda birkaç senaryo tartışılıyor: İran İslam Cumhuriyeti içindeki elit kesimin değişmesi, monarşinin yeniden kurulması veya Irak modeline göre federalleşme. ABD'nin ilk senaryoyu tercih ettiğini, İsrail'in ise sonuncusunu tercih edebileceğini düşünüyorum - ancak İsrail de zayıflamış bir İran İslam Cumhuriyeti'nden veya hatta onun militan bir örgüt olarak işlev gören, militarizmi ve Filistinlilere yönelik baskıyı meşrulaştıran bir mutasyona uğramış halinden fayda sağlayabilir. Savaş uzarsa ve azınlık gruplar daha aktif bir şekilde dahil olursa, federalleşme senaryosu daha fazla destek bulabilir. Bu senaryoların her biri İsrail ve ABD için potansiyel avantajlar ve riskler barındırıyor. Ancak asıl önemli olan, bu üç senaryonun da zayıflamış bir IRI'yi olduğu gibi bırakmanın yanı sıra, İran'daki demokratik hareketleri marjinalleştirecek, yukarıdan aşağıya yönlendirilmiş müdahaleler gerektirmesidir. Yabancı güçler, İran halkının son ayaklanmalarda ifade ettiği IRI'ye yönelik hoşnutsuzluğunu veya hatta nefretini rejim değişikliği için bir bahane olarak kullanmakla kalmayabilir; bu hareketler içindeki en demokratik ve ilerici sesleri, kendi çıkarlarına hizmet etmeyeceklerinden korkarak etkisiz hale getirmeye çalışabilirler. Radikal demokratik özlemleri marjinalleştirmenin ve demokratik hareketlerin bölgesel dayanışmasını engellemenin, İsrail'in İran'daki devlet dönüşümünü desteklemesinin nedenleri arasında yer aldığına inanıyorum.

"Diğer bölgesel güçler de savaşa çekilebilir"

Bu çatışma durumundan yola çıkarak, İran ve çevre coğrafyasında nasıl bir gelecek projeksiyonu görünüyor? İsrail ne kadar daha saldırabilir, bu saldırılar devam ederse, İran ne tür aksiyonlar gösterebilir?

ABD, Trump'ın söylemleriyle uyumlu ve Amerikan seçmenlerine güç sinyali veren hızlı ve kesin bir zaferden muhtemelen fayda sağlayacaktır. Ancak geçmiş müzakereleri baltalayan aynı dinamik devam ediyor: Ne İran İslam Cumhuriyeti ne de ABD, temel kırmızı çizgiler konusunda esneklik gösterdi. Bu çıkmaz, İran ile İsrail arasında doğrudan çatışmayı kaçınılmaz hale getirmiş ve İran İslam Cumhuriyeti'nin teslim olmayı reddetmeye devam etmesi, ABD'nin müdahalesini de aynı şekilde kaçınılmaz hale getirdi. Taraflar taviz vermedikçe, diplomasi vaadi boş kalmaya devam edecek, tıpkı şu anda olduğu gibi.

Bu aşamada da İran İslam Cumhuriyeti,  ABD'nin taleplerine tamamen boyun eğerse, savaş en azından geçici olarak sona erebilir. Ancak İran İslam Cumhuriyeti bu şartları reddettiği sürece, özellikle İsrail olmak üzere, savaş devam edecektir. Amaçları, rejimin kendini yeniden inşa etme veya konsolide etme şansı bulamadan, İran İslam Cumhuriyeti'ni sadece askeri olarak değil, yapısal olarak da zayıflatmak. Hamaney'i hedef almama kararı, kampanyayı uzatmak için bir gerekçe olarak hizmet edebilir ve İran İslam Cumhuriyeti'nin devlet aygıtının ve gelecekteki toparlanma için altyapısının tahrip edilmesine devam edilmesini sağlayabilir.

ABD'nin çatışmaya müdahil olması, İran'ın Arap devletlerindeki Amerikan üslerine saldırı olasılığını artırarak, diğer bölgesel güçleri de savaşa çekebilir. Nitekim İran bugün Katar'daki ABD üslerine bir saldırı düzenledi ve Katar yetkilileri tarafından doğrudan misilleme yapma hakkını saklı tuttukları konusunda uyarıldı. Ancak saldırının ABD'ye önceden bildirildiği ve Amerikan kayıplarına yol açmadığı bildirildi. Saldırı, Al Udeid üssüne bile ulaşmamış gibi görünüyor. İran İslam Cumhuriyeti stratejik bir ikilem içinde görünüyor: İsrail ve ABD'ye maliyeti artırarak savaşı uzatmaktan en çok kazançlı çıkacak olan İran, bunu yaparak rejimi değiştirilmiş bir biçimde koruyabilecek elitlerin önderliğinde bir iç dönüşümün sınırlı olasılığını bile ortadan kaldırma riskini göze alıyor.

İran'ın geleceği ile ilgili olarak, daha önce özetlenen üç yukarıdan aşağıya dönüşüm senaryosu hâlâ geçerli ve rejim değişikliği giderek daha olası hale geliyor. İran İslam Cumhuriyeti aynen kalırsa veya elitlerin ayarlamalarıyla ayakta kalırsa, özellikle aktivistlere, dini azınlıklara ve ulusal veya etnik topluluklara yönelik baskıyı neredeyse kesin olarak yoğunlaştıracaktır. Azınlıkların yaşadığı coğrafyaların güvenlikleştirilmesi, özellikle marjinalleşmiş bölgelerde derinleşecek ve yerel baskı riskini artıracak. Federal bir yapı daha sürdürülebilir olabilir, ancak bu yapı, ataerkil elit düzeyinde anlaşmalarla değil, yerel halkın gerçek anlamda güçlendirilmesiyle ortaya çıkmadıkça, sivil ayaklanmalara neden olabilir.

Yabancı destekle farklı ama aynı derecede merkezi bir rejim -örneğin monarşik bir hükümet- kurulursa, kısa veya uzun vadede benzer dinamikler ortaya çıkabilir. Dahası, dönüştürülmüş bir IRI yeni devletten dışlanırsa, Esad'ın Suriyesi gibi zayıflamış bir biçimde ya da geri dönüşünü bekleyen militan bir güç olarak hayatta kalabilir.

Daha umut verici bir son senaryo hayal etmek istiyorum: İran’ın ulusal ve etnik çeşitliliğini en azından tanıyan, ataerkil ve otoriter normları reddeden ve eşitlikçi ilkelere dayanan kapsayıcı bir vizyonla temellenmiş demokratik bir geçiş süreci.
Ancak böyle bir geleceğin gerçekleşmesi, tabandan güçlenme ve özörgütlenme gerektirir ki, mevcut savaş ortamı bu koşulları son derece zorlaştırmaktadır.
Bugün en acil ihtiyaç bu olsa da, yapısal olarak en az desteklenen yine de demokrasiye dayalı geleceklerdir.

“İran halkının öfkesi hem rejime hem de dış müdahaleye yöneliyor”

16 Haziran 2025

"Azınlıklar özerklik için bir potansiyel görüyor"

Bu savaştan öncede İran halklarının rejime olan öfkesini biliyoruz bunun en somut örneğini yakın zamanda Jina Emini’nin öldürülmesinden sonra gelişen protesto eylemlerinde gördük. İsrail ve rejim arasında başlayan bu savaş İran’da yaşayan çeşitli halk kesimleri, etnik ve dini unsunlar nasıl bakıyor?

İranlıların savaşa ilişkin görüşleri oldukça çeşitli. Diasporadaki konumumdan bakıldığında – İran'da internet kesintilerinin sık sık doğrudan iletişimi kesintiye uğrattığını belirtmek önemli – hem ülke içinde hem de yurtdışında yaşayan İranlıların bir kısmı savaşta bir fırsat görüyor. Bunların çoğu, yukarıdan aşağıya bir iktidar geçişini destekleyen kraliyetçilerdir. Diğerleri ise, yıllarca süren baskıdan bıkmış olarak, savaşın yıkımında demokratik dönüşüm için bir fırsat görüyorlar – ancak, daha önce de belirttiğim gibi, bu senaryo hem olası değil hem de son derece sorunlu. Bu gruplar mevcut olsa da, İran toplumunun tümünü temsil etmiyorlar. Halkın önemli bir kısmı, birçok taban aktivisti de dahil olmak üzere, savaşın insanlar ve demokratik hareketler üzerindeki yıkıcı etkisinin farkında ve hem İsrail işgaline hem de İran İslam Cumhuriyeti'ne karşı çıkıyor. Her iki devleti de mevcut felaketten sorumlu tutuyorlar.

Etnik ve dini topluluklar arasında da tepkiler benzer şekilde çeşitlilik gösteriyor. Daha aşina olduğum Kürt bölgesinde, genel ulusal eğilimler mevcut olmakla birlikte, iki ek bakış açısı özellikle dikkat çekici. Bazıları çatışmayı sadece rejim değişikliği için değil, aynı zamanda federalleşme veya bölgesel özerklik için de potansiyel bir yol olarak görüyor ve çoğunlukla yukarıdan aşağıya kurulum süreciyle gelecekteki devletle bir anlaşmaya varmayı umuyor. Diğerleri ise hem İran İslam Cumhuriyeti'ni hem İsrail devletini hem de ABD-İsrail askeri kampanyasını kınıyor, ancak hem savaştan sağ çıkmak hem de sonrasında başka bir otoriter rejimin yükselişini önlemek için demokratik talepleri ve toplulukların güçlendirilmesini ilerletecek stratejik yanıtlara odaklanıyor. Birçoğu, İran İslam Cumhuriyeti veya başka bir merkeziyetçi gücün güvenlik temelli söylemlerle iktidarını pekiştirmeye çalışması halinde, savaş sonrası azınlık bölgelerinin güvensizleştirilmesinden korkuyor.

Bu son yönelim, örgütlü direniş tarihi göz önüne alındığında, Kürdistan'da en güçlü olabilir. Kırk yıllık otoriter yönetim, İran'ın siyasi altyapısını aşındırmış, parti sistemlerini ortadan kaldırmış ve bağımsız örgütlenmeleri şiddetle bastırmıştır - devletle büyük ölçüde uyumlu birkaç İslamcı parti hariç. Bu bağlamda, savaş sırasında tabandan mobilizasyon umutlarının sınırlı olması anlaşılabilir bir durumdur, özellikle de tarihsel olarak örgütlü direnişin olmadığı veya yakın zamanda bozulduğu bölgelerde. Buna karşılık, uzun süredir devam eden siyasi örgütlenme geleneğine sahip Kürdistan, hem daha fazla kırılganlık hem de savaş sonrası geleceği şekillendirmede daha fazla etki potansiyeli taşıyabilir.

Muhalefet güçleri nerede duruyor?

İran’da nasıl bir güç dengesi var? Hem rejim içerisinde hem de muhalefet cephesinde ne tür güç odakları bulunuyor?

IRI nispeten opak ve merkezi bir devlet olsa da, özellikle nükleer müzakereler gibi riskli anlarda, sertlik yanlısı ve daha ılımlı unsurlar arasındaki bölünmelerin, özellikle ABD ile ilişkiler konusunda, görünür hale geldiği iç güç mücadeleleri ve fraksiyonlar olduğunu tahmin edebiliriz. Ayrıca, İsrail'in İran'ın siyasi kurumları içinde hem casuslar hem de potansiyel müttefikler yetiştirdiği yaygın olarak kabul edilmektedir. Bu kişilerin hepsinin düşük seviyeli figürler olduğunu varsaymak mantıksız olacaktır. Mevcut savaşın öncesinde, Hamaney'in oğlunun tercih edilen halef olarak destekleyen sesler bile duyuldu, bu da iç çekişmeyi akla getiriyor. Rejimin hayatta kalmasının bir dereceye kadar reform ve Batı ile ilişkilere bağlı olabileceği gerçeği ile birleştiğinde, bu gelişmeler devlet içinde iktidar geçişine açık olan veya halihazırda müzakere eden fraksiyonların varlığına işaret ediyor.

Muhalefete gelince, onun çeşitliliği büyük ölçüde daha önce özetlediğim kamuoyundaki tutumların çeşitliliğini yansıtıyor. Görünürlük ve etki açısından, ABD ve İsrail'in savunduğu anlatılara yakın duran gruplar daha öne çıkıyor. Medya platformlarına erişim ve sembolik tanınma, genellikle yabancı gündemlere siyasi uyumla örtüşüyor. Kraliyetçiler bu hiyerarşinin en üstünde yer alıyor ve orantısız bir şekilde medyada yer buluyor ve dış destek alıyor.

Diğer muhalefet güçleri – liberaller, solcular ve taban örgütleri – “kadın, yaşam, özgürlük” hareketi veya Jina (Mahsa Amini) ayaklanması sırasında, İslam Cumhuriyeti altında siyasi partilerin ve bağımsız örgütlenmenin on yıllardır süren baskısı da dahil olmak üzere bir dizi faktör nedeniyle, uyumlu bir siyasi blok oluşturamadılar. Kürdistan'da, daha önce de belirtildiği gibi, durum biraz farklı. Siyasi partilerin tarihsel varlığı ve örgütlü direniş gelenekleri, bölgeye farklı bir siyasi dinamik ve bir dereceye kadar etki gücü kazandırıyor.

"Jina ayaklanması sadece rejime karşı değildi"

İran’da yaşanan bu durumu, “rejim değişikliği” için bir avantaj olarak gören çevreler var. Bunun koşulları var mı?

Daha önce de belirtmeye çalıştığım gibi, mevcut kargaşayı rejim değişikliği için bir fırsat olarak görenler aynı vizyonu paylaşmıyorlar. Bazıları yukarıdan aşağıya bir geçişi savunurken, diğerleri daha popüler bir dönüşüm umuyorlar ve bu sonuncular arasında çok çeşitli beklentiler var: demokratik merkezi bir devlet isteyenlerden, ademi merkezi veya çoğulcu bir siyasi yapı öngörenlere kadar. İlk grup, uzun süredir umudunu yabancı askeri müdahale olasılığına bağlıyor. Eğer bir şansları varsa, bu muhtemelen böyle bir çatışma yoluyla olacaktır ve talepleri İsrail ve ABD'nin çıkarlarıyla daha uyumludur. Şu anda en avantajlı konumda olanlar kraliyetçiler gibi görünse de, diğer merkeziyetçi gruplar da mevcut.

Ancak, tabandan gelen demokratik bir geçiş olasılığı söz konusu olduğunda, savaşın ve emperyal müdahalenin bu tür beklentiler üzerinde yarattığı derin zararları dikkate almak gerekir. Daha önce de belirtildiği gibi, İran'ın çoğu bölgesinde siyasi partiler dağıtılmış ve taban hareketleri kalıcı örgütlü direniş yapıları oluşturmadı. Rizomatik (merkezi bir kök sistemine sahip olmayan, yatay olarak yayılan) direniş biçimleri ortaya çıkmış ve önemli bir sosyal etki yaratmış olsa da, tam bir siyasi dönüşümü yönlendirebilme kapasiteleri sınırlıdır.

Kürdistan'da başlayan ve ülke geneline yayılan Jina ayaklanması, rejime karşı sadece siyasi bir isyan değildi, özünde bir sosyal hareketti. İçsel çeşitliliğine rağmen, temel olarak ataerkil normlara meydan okumayı ve İran'ın birçok ulusu ve etnik grubu arasında bir arada yaşama biçimini yeniden tasarlama hedefini taşıyordu. Ancak savaş, bu tür temel dönüşümleri ve demokratik hareketleri aktif olarak tehdit ediyor. İran İslam Cumhuriyeti'ne, özellikle aktivistleri yabancı ajanlar veya casuslar olarak damgalayarak baskıyı yoğunlaştırmak için yeni gerekçeler sağlıyor. Devlet medyası artık muhalifleri açıkça tehdit etmektedir. Bu durum aktivistleri de doğrudan tehlikeye atıyor. Bugün (23 Haziran) İsrail, Tahran'daki Evin Hapishanesi'ni bombalayarak giriş duvarını yıktı. Bazıları bunu, tutuklu protestocuları güçlendirmek için yapılan sembolik bir eylem olarak yorumlasa da, gerçek çok daha vahimdir. O hapishaneden çıkan herkes muhtemelen vurulacaktır. İnsanlar kapana kısılmış, yaralı ve tıbbi bakımdan mahrumdur. Bu tür hareketler hareketleri güçlendirmez, onları tehlikeye atar. Bu arada, daha genel olarak, günlük hayatta kalma mücadelesi ve savaşın yarattığı endişeler, seferberlik ve özörgütlenme için çok az alan bırakıyor.

Kürdistan gibi bazı bölgelerde, daha önce de söylediğim gibi, durum biraz farklı. Bazı bölgelerde insanlar hâlâ örgütlenebilir, kendilerini koruyabilir ve siyasi geçiş hakkında stratejik düşünebilirler. Ancak, yabancı destekli tepeden inme rejim değişikliği planları merkeziyetçi modelleri teşvik etmeye veya azınlıklar arasında dogmatik grupları yükseltmeye devam ederse, demokratik sesler bir kez daha marjinalleşebilir.

Dolayısıyla genel olarak, yukarıdan aşağıya rejim değişikliğinden bahsediyorsak, özellikle azınlıklar, kadınlar veya işçi sınıfı arasında siyasi veya sosyal hazırlık konuları büyük ölçüde önemsiz. Ancak demokratik dönüşümden bahsediyorsak, mevcut koşullar sadece yetersiz olmakla kalmayıp, aktif olarak kötüleşiyor. İhtiyaç duyulan şey, İranlılar adına, genellikle kendi gündemlerini yansıtan medya anlatılarına dayalı olarak karar veren yabancı güçler değil, halkın ve yerel toplulukların güçlendirilmesidir.

"Sol, dünyada faşist güçlere karşı net tavır almalı"

Özellikle Türkiye solu içerisinde İran’daki mevcut rejime atfedilen, rejimin "anti-emperyalist" bir nitelik taşıdığı tezini İran solu içerisinde de savunan gruplar var mı?

Evet, bu tür gruplar hâlâ var ve hatta savaş nedeniyle dolaylı da olsa yeni bir destek ve yankı buluyor olabilirler. Benzer bir akım, anti-emperyalizmin neredeyse tamamen ABD veya NATO'ya muhalefetle eşdeğer görüldüğü küresel solun genelinde de görülüyor. Bu bakış açısı, postkolonyal düşünürler arasında da yaygın. Araştırmamda bunu, Batı-Diğerleri ikileminin tek anlamlı egemenlik yapısı ve sistematik olarak önemli bir fark olarak ele alındığı dualist bir hayal gücü tarafından şekillendirilmiş olarak tanımlıyorum. Diğer baskı biçimleri - ataerkillik, milliyetçilik, mezhepçilik veya Batı dışı devletlerin sınıf egemenliği - ya görmezden geliniyor ya da Batı emperyalizminin yan etkileri olarak indirgeniyor. Bu dualist hayal gücü, Batı dışı aktörleri silip, yerel rejimleri iç baskıdan siyasi ve etik sorumluluktan muaf tutuyor. Batı dışı devletleri ya emperyalizme karşı kahramanca direnenler ya da Batı'nın indoktrinasyonunun pasif kurbanları olarak göstererek, onların iktidar yapılarının karmaşıklığını ve özerkliğini inkar ediyor.

İran örneğinde, bu mantık genellikle en abartılı biçimini almıştır. İslam Cumhuriyeti, bazıları tarafından hâlâ anti-emperyalizmin öncüsü ve yakın zamana kadar Filistin davası için bir umut ışığı olarak tasvir ediliyor. Ne yazık ki, bazı önde gelen küresel Marksist figürler bile bu pozisyonu benimsedi. Birçoğu, geçen yılki Kadın, Yaşam, Özgürlük ayaklanmasını, sözde “direniş ekseni”ne bir tehdit olarak görerek görmezden geldi. İran'ın Filistin'e desteğinin ilkesel olmaktan çok stratejik olduğunu kabul ettiklerinde, İran'dan tamamen uzaklaşarak İran halkının acılarını ve direnişini görmezden gelme eğilimindedirler. Bazıları, sanki dayanışma bir sıfır toplamlı oyunmuş gibi, İran'daki savaşın Gazze'den dikkati başka yöne çektiğini bile öne sürüyor.

Bu anlatı, politikası, etiketine rağmen neoliberal devlet sosyalistlerinin politikasını yansıtan İran solunun bir kesimi arasında hâlâ güçlü. Sorun sadece bu grupların varlığının devam etmesi değil, savaşın İranlılar arasında milliyetçi duyguları harekete geçirerek onları mevcut söylemlerle aynı çizgiye getirebilme olasılığı. Rejimi eleştirenler bile, dolaylı da olsa, direniş ekseninin daha geniş anlatısına çekilebilirler.

Bu durum, hem İran'da hem de küresel olarak solun, bu çatışmaya dahil olan tüm otoriter, faşist ve dogmatik güçlere karşı net bir tavır almasını her zamankinden daha acil hale getiriyor. Böyle bir netlik olmadan, savaş demokratik hareketleri aşındırmaya ve tüm tarafların baskıcı iktidarını pekiştirmeye devam ediyor.

"İran solunun yapısı heterojendir"

İran solu içerisinde bugünkü saldırıları ve rejimin durumuna dair nasıl değerlendirmeler var? Bunlar nerelerde ayrılıyorlar?

İran solunun yapısı heterojendir, ancak basitleştirerek söylemek gerekirse, şu anda dört geniş fraksiyonun varlığı tespit edilebilir ve her birinin kendi iç yapısı vardır.

Birincisi, daha önce bahsettiğim direniş kampı ekseni.

İkincisi, genellikle merkez sol olarak adlandırılan, güçlü merkeziyetçi görüşlere sahip olanları içerir. Bu grup, etnik, ulusal ve hatta cinsiyete dayalı baskı gibi diğer baskı biçimlerini önemsizleştirme eğilimindedir ve bunları sınıf mücadelesine göre ikincil olarak veya ülke çapında sosyalist bir çerçeve içinde daha sonra çözülebilecek sorunlar olarak görüyor.

Üçüncü grup, ulusal ve cinsiyete dayalı baskıyı daha açık bir şekilde kabul ediyor ve genellikle bir tür federalizmi destekliyor. Bu bakış açısı, Rojhilat (Doğu Kürdistan) gibi azınlık bölgelerinden gelen entelektüeller arasında özellikle yaygındır ve özellikle Kadın, Yaşam, Özgürlük hareketi sonrasında federal cumhuriyetçilik biçiminde daha geniş bir destek kazandı. Kadın haklarına daha duyarlı olsalar da, cinsiyete yaklaşımları genellikle patriarkanın yapısal analizlerine dayanan feminist eleştirilerden farklıdır.

Dördüncü grup, devletin patriarkal yapısına temelden karşı çıkmakta ve federalizm veya federal cumhuriyetçiliğin ötesinde derin bir ademi merkeziyetçilik talep ediyor. Demokratik konfederalizmi destekleyen Kürtler bu kampta öne çıkmaktadır, ancak benzer pozisyonlar İran'da ve diasporada feminist aktivistler arasında da bulunabilir.

Bu gruplar, İran solundaki temel bir ayrımı yansıtıyor: etnik, ulusal ve cinsiyet temelli diğer baskı biçimlerinin sınıf ve emperyal egemenlikle nasıl ilişkili olduğu. İlk üç grupta kendini Leninist olarak tanımlayanlar bulunabilir. Burada Lenin'in yorumları üzerine tartışmaları çözüme kavuşturmakla ilgilenmiyorum, daha çok ideolojik etiketlerin bu ayrılıkları anlamada pek yardımcı olmadığını vurgulamak istiyorum. Daha önemli olan, farklı grupların daha önce tanımladığım dualist hayali ve onun ürettiği milliyetçi hayal gücüne nasıl bağlı kaldıkları veya bunlara nasıl meydan okudukları.

Mevcut savaşa ilişkin tutumları açısından: ilk grup, İran'a yönelik saldırıları anti-emperyalist bir devlete yönelik bir saldırı olarak görüyor ve IRI'yi savunmak için harekete geçmeye hazır. Diğer üç grup ise genel olarak İran, İsrail ve ABD emperyalizmi dahil olmak üzere tüm tarafları kınıyor ve birçokları saldırıları sivilleri tehlikeye attığı ve sosyal hareketleri zayıflattığı için kınıyor. Ancak, tepkileri önemli noktalarda farklılık gösteriyor. İkinci grup, İran İslam Cumhuriyeti'ni eleştirmesine rağmen, güvenlik konusunda milliyetçi söylemleri yeniden üretme eğiliminde ve genellikle rejimin söylemlerini resmi olarak onaylamadan yineliyor. Üçüncü ve dördüncü gruplar ise mevcut koşullarda neler yapılabileceğine odaklanıyor: savaşın bir iktidar boşluğu yaratması durumunda demokratik talepleri nasıl koruyacaklarına ve ilerleteceklerine. Daha önce de belirttiğim gibi, böyle bir boşluğun, IRI'nin doğrudan yeniden kurulması ya da onun içinde gerçekleşecek bir elit değişimi olmasa bile, yukarıdan aşağıya bir süreçle doldurulması daha olasıdır. Bu gruplar için temel endişe, bu gidişatın ortasında ve buna rağmen özgürleştirici siyaseti nasıl savunacaklarıdır.

(SK/AY/RT)