İran-Türkiye İlişkisi, "Sarraf Davası" ve Yaptırımlar

ABD'nin İran ile 2015'te imzalanan nükleer anlaşmasından tek taraflı çekilmesiyle 8 Mayıs 2018'de başlayan süreç bugün İran'a yönelik yaptırımları eskisinden de sert bir uygulamayla geri getirdi.

ABD Başkanı Trump yaptırımların hemen ardından attığı tweet'te "İran'a yaptırımların resmi dökümü yapıldı. Bunlar uygulanmış en sert yaptırımlar ve Kasım ayında daha da ağırlaşacak. Dünya barışından başka bir şey istemiyorum" vurgusu yaptı.

Enerji sektörünü hedef alacak ikinci yaptırım paketine yaklaşık üç ay var ve Türkiye'yi esas ilgilendiren durum bu aşamadan sonra başlayacak.

Türkiye, İran'ın 4. en büyük ticaret ortağı

Başlıca ticaret ortakları Çin (%27,5), Hindistan (%15,1), Güney Kore (%11,4) ve Türkiye (%11,1) olan İran'ın ihracat kalemlerinde başı madeni yakıtlar ve ham petrol çekiyor. İthalat kalemleri arasında ise elektrikli cihazlar, otomobiller bulunuyor.

Öte yandan yaptırımlardan bir hafta önce İran'da dolar/riyal kuru tarihi zirveye ulaştı. Geçen Pazar bir günde yüzde 12.5 değer kaybeden riyal bir gün sonra da yüzde 18 değer kaybetti. 1 ABD doları 119 bin riyal oldu.

Sarraf, Halkbank ve ABD'deki dava

Pamukbank ile 2004'te birleşen Halkbank bu sayede Tahran'da bir şube sahibi olmuştu. Halkbank'ın ABD'de şubesi bulunmaması yaptırım baskılarıyla ilgili rahatlık sağladı.

Aynı yıllarda Türkiye'ye gelen iş insanı Rıza Sarraf, İran'a yönelik yaptırımlara altının dahil olmadığı yıllarda büyük bir altın ticaretine başladı. 

Sarraf, ABD'de "İran'a yönelik ambargonun delinmesine" yönelik davada tanık konumuna geçtikten sonra bu altın ticaretinin şemasını anlatacaktı.

Sarraf, 29 Kasım 2017'deki çapraz sorgusunda kendisine yöneltilen "İran Merkez Bankası'na finansal hizmetler sağlama konusunda anlaşmaya varabildiniz mi" sorusuna "Evet" diye yanıt verdi.

2010 ve 2011'de dönemin İran Merkez Bankası Başkanı Mahmut Bahmani ile görüşerek Merkez Bankası'na doğrudan nakit aktarma konusunda anlaşmaya vardıklarını söyledi. Daha sonra bu ilişkinin sona erdiğini iddia etti.

Davada son aşama Halkbank'ın eski Genel Müdürü Hakan Atilla'ya verilen 32 ay hapis cezası oldu. Rıza Sarraf kararı ise ertelendi.

Sarraf'ın şu an New York Federal Mahkemesi'nde devam eden yargılama sürecinde ise net bir sonuca ulaşılmış değil.

TIKLAYIN - Dava Sürecinde Yaşananlar 

Peki bu noktada Türkiye-İran ilişkisi hangi kalemlerde zarar görebilir ve Türkiye'nin yaptırımlara yönelik tavrı ne olabilir?

Türkiye ambargo uygulanmasına karşı

ABD'nin nükleer anlaşmadan dolayı 3 yıl ara verdiği ambargoların ilk döneminde Türkiye net bir tavır sergilememişti.

Yeni yaptırım süreciyle ilgili ise Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu, 24 Temmuz'da yaptığı açıklamada "Birleşmiş Milletlerin yaptırımlarına tabii her ülke gibi biz de uyarız ama ABD olsun, başka bir ülke olsun, Avrupa Birliği olsun onların bir ülkeye yönelik yaptırım kararlarına uymak zorunda değiliz" dedi.

Cumhurbaşkanı Erdoğan da ertesi gün yaptığı açıklamada şunları söyledi: "Yaptırımlarla ilgili her şeyden önce şunu bilmemiz lazım.

"Amerika nasıl stratejik ortağımız ise, nasıl model ortağımız ise bizim dünyada diğer stratejik ortaklarımızla olan ilişkilerimizde de onlarla olan ilişkiyi kesmek bir defa bizim ülkeler arasındaki bağımsızlık anlayışımıza ters düşer" dedi ve ekledi:

"Hem komşumuz olacak, bunun yanında stratejik ortaklığımız olacak. Çünkü öyle ürünler alıyoruz ki onlardan bu ürünleri almadığımız zaman benim ülkemi kış boyu kim ısıtacak? Aynı şekilde burada kazan kazan esasına göre birçok gelişme var."

İlk yaptırımlarda yüzde 28 azalmıştı

İran'dan petrol ithalatı yapan ülkelerin başında gelen Türkiye, geçtiğimiz yıl günde ortalama 515 bin varil aldı.

BM tarafından uygulanan yaptırımlar sırasında İran'ın petrol endüstrisi duraklamış, 2010-2013 yılları arasında petrol üretimi yüzde 28 azalmıştı.

Özellikle Kasım ayında devreye sokulacak ve direkt olarak enerji sektörünü hedef alan ikinci yaptırım paketiyle, İran'ın petrol endüstrisinin yeniden duraklamaya girmesi bekleniyor.

Türkiye'nin ham petrol bilmecesi

Petrol ihtiyacı geçen yıl kırdığı rekorla 1 milyon varile yaklaşan Türkiye açısından ise bu noktada bir zamanlama problemi var.

Yaptırımlarla Türkiye'nin yıl sonundan itibaren ham petrolü azalacak.

Türkiye'nin tek ihtalatçısı Tüpraş'ın yanı sıra Azerbaycan merkezli SOCAR şirketinin rafinerileri de Türkiye'nin enerji ihtiyacını artırıyor.

Bu da rüzgar ve güneş olanaklarına rağmen yenilenebilir enerji üretmede payda yaratmayan Türkiye'yi doğalgaz konusunda İran dışında ülkelere yönelmek zorunda bırakacak.

İlk doğalgazı Aralık 2019'da verecek olan Türkiye-Rusya arasındaki Türk Akımı doğalgaz boru hattının bu noktada Rusya'nın payını artıracağı da öngörüler arasında.

Petrol alıyoruz altın veriyoruz

Başlıca ihraç ürünleri arasında İran'a Türkiye'den altın, çelik profil, lif levha ve otomotiv yan sanayi ürünleri gidiyor.

İKV Başkanı: En önemli enerji tedarikçimiz

İktisadi Kalkınma Vakfı (İKV) Başkanı Ayhan Zeytinoğlu, bugün yaptığı yazılı açıklamada Trump yönetiminin, İran'a yeniden uygulanmaya başlanacak yaptırımların Türkiye açısından kritik önemde olduğunu belirtti.

İKV Başkanı Zeytinoğlu, "ABD'nin İran'a yönelik yaptırımlarını tekrar konuşuyor olmak bizim için üzücüdür. İran gerek ekonomik ve ticari ilişkilerimiz, gerek enerji ithalatımız bakımından önemli bir komşumuzdur. Türkiye'nin en önemli bölgesel ticaret ortaklarından ve önemli enerji tedarikçilerindendir" diye konuştu.

Türkiye-İran İthalat ve İhracat Rakamları

En çok turist İran'dan geldi

İran ile Türkiye arasında önemli noktalardan biri de turizm.

İran'dan Türkiye'ye gelen turist sayısı 2015'te 1.7 milyon, 2016'da 1.65 milyon iken 2017 yılında yüzde 50,2 gibi çok yüksek bir oranda artış göstererek 2 milyon 501 bine ulaştı.

Bu yılın Ocak ayında Türkiye'ye en çok turist gönderen ülkeler arasında ilk sırada İran yer aldı. İran'dan gelen turist sayısı geçen yılın ocak ayına göre 101 bin 636'dan 154 bin 296'ya yükseldi. (PT)