Fotoğraf: Irak Ulusal Meclisi/shafaq.com
Irak Meclis Başkanlığı 7 Şubat'ta yapılması beklenen Cumhurbaşkanlığı seçimlerinin çoğunluk sağlanamaması nedeniyle gerçekleştirilememesinin ardından 9 Şubat'tan başlayarak üç gün süreyle yeni adaylık başvurularının alınacağını duyurdu.
Irak'ta bazı hukukçular, adaylık sürecinin yeniden başlatılmasının Anayasa'ya aykırı olduğu görüşünde. Meclis Başkanlığının kararı ardından yeni bir siyasi tartışma da başladı.
Seçimler neden yapılamadı
Irak Federal Yüksek Mahkemesi, Kürdistan Demokrat Partisi (KDP) adayı Hoşyar Zebari'nin adaylığına Kürdistan Yurtseverler Birliği (KYB) milletvekillerinin itirazı üzerine Zebari'nin cumhurbaşkanlığı adaylığını Meclis birleşimi öncesinde geçici olarak durdurmuştu.
Mahkeme kararında, Zebari'nin adaylık için gereken "iyi itibar" şartını karşılamadığı ayrıca 2016'da mali ve idari yolsuzluklardan dolayı Maliye Bakanlığı görevinden azledildiği, Dışişleri Bakanlığı görevindeyken de hakkında açılan davaların bulunduğu ve o dönem mahkemedeki duruşmalara katılmadığı ifade edilmişti.
Bunun ardından, Irak Meclisinde 73 milletvekiliyle birinci parti konumundaki Şii Sadr Grubu, 67 milletvekili olan Sünni el-Siyade (Egemenlik) Koalisyonu, 31 milletvekilli Kürdistan Demokrat Partisi (KDP) ve 7 milletvekiliyle temsil edilen Türkmen Grubu pazartesi oturumunu boykot kararı almıştı.
88 vekilin dahil olduğu İran'a yakın Şii çatı kuruluşu Koordinasyon Çerçevesi de siyasi gruplar arasında uzlaşma sağlanana kadar cumhurbaşkanlığı seçiminin düzenlenmemesi gerektiğine işaret ederek oturuma katılmamıştı. Meclis oturumunda bağımsız milletvekillerinin yanı sıra Kürt Yeni Nesil Hareketi ve İmtidad (Uzantı) Koalisyonu milletvekilleri yer almıştı.
Boykotların ardından toplam 329 milletvekilinden yalnızca 58'inin oturuma katılması nedeniyle çoğunluk sağlanamadığından cumhurbaşkanlığı seçimi gerçekleştirilemedi.
Meclisin üçte ikisinin oyu gerekli
Irak'ta 2003'te Saddam rejiminin devrillmesinin ardından kurulan yeni statükoda Cumhurbaşkanlığı ülkedeki halklar ve inançlar kompozisyonu bağlamında Kürtler'den seçiliyor.
2005'te ilk Cumhurbaşkanı olan Kürdistan Yurtseverler Birliği (KYB) Başkanı Celal Talabani'nin halefi Fuad Masum ve şimdiki Cumhurbaşkanı Berhem Salih de Kürt ve KYB'liydiler. Kürtler arası mutabakata göre de Irak Cumhurbaşkanlığı KYB'ye Kürdistan Bölgesel Yönetimi Başkanlığı da Kürdistan Demokrat Partisi'ne (KDP) veriliyordu.
Halen adaylık başvurusunda bulunmuş olan KDP adayı Hoşyar Zebari ve Kürdistan Yurtseverler Birliğinin (KYB) adayı şimdiki Cumhurbaşkanı Berhem Salih ile birlikte Irak Cumhurbaşkanlığı için toplam 25 aday var.
Barzani'nin adayına geçici durdurma
Irak Yüksek Federal Mahkemesi, Pazartesi günü eski Dışişleri ve Maliye Bakanı Zebari'nin adaylığını geçirdiği yolsuzluk soruşturmasının adaylığına engel olup olmadığına ilişkin yeni bir karar alana kadar geçici olarak durdurma kararı almıştı.
Adayların cumhurbaşkanı seçilmeleri için Meclisin üçte ikisinin oyunu almaları gerekiyor. Meclisin 9 Ocak'taki açılış oturumunun ardından en geç 1 ay içinde yeni cumhurbaşkanının seçilmesi gerekiyor.
Irak yasalarına göre, cumhurbaşkanı anne ve baba tarafından Iraklı olmalı, yabancı bir ülke vatandaşlığı taşımamalı, 40 yaş ve üzeri olmalı. Cumhurbaşkanlığı görevine 2018'de seçilen Berhem Salih, İngiliz vatandaşlığından ayrıldığını açıklamıştı. Salih'in görevi devraldığı eski Cumhurbaşkanı Fuad Masum'un da göreve geldikten kısa süre sonra İngiliz vatandaşlığından ayrıldığı duyurulmuştu.
KDP-KYB rekabeti
İki parti arasında yürütülen müzakerelerde "tek aday çıkarma" konusunda sonuç alınamayınca KDP, eski Dışişleri ve Maliye Bakanı Hoşyar Zebari'yi aday gösterdi. KYB ise mevcut Cumhurbaşkanı Berhem Salih'in adaylığını açıkladı.
KDP'nin adayı Zebari geçen günlerde başkent Bağdat'ta Şii, Sünni, Türkmen ve Hristiyan siyasi grupları ziyaret ederek 7 Şubat oturumu için destek istemiş, Berhem Salih de Bağdat'taki Cumhurbaşkanlığı Sarayı'nda siyasi grup temsilcileriyle görüşmelerini sürdürmüştü.
KYB, adayını çekmiyor
KYB Milletvekili Suzan Mansur, Irak resmi haber ajansı İNA'ya yaptığı açıklamada, "Berhem Salih'in devlet adamı olması hasebiyle şansı diğerlerine göre daha yüksekti. Kapımız KDP'ye sonuna kadar açıktı ancak geçen hafta cumartesi günü bu diyalog kapımız kapandı. Diğer siyasi gruplarla görüşme ve diyaloğumuz ise sürüyor." dedi.
KYB'den Eşbaşkan Bafel Talabani liderliğinde heyetin Bağdat'ta Şii Koordinasyon Çerçevesi liderlerinden Nuri el-Maliki ve Hadi Amiri'yle görüşmeleri sonrası Maliki, "Koordinasyon Çerçevesi olarak, anayasal çerçevede bir hükümetin kurulması için diğer ulusal siyasi güçlerle tevafuk sağlanmasına önem veriyoruz. Başbakan adayı üzerinde uzlaşı sağlanması tutumumuz sabittir." dedi.
Talabani de Koordinasyon Çerçevesi başta olmak üzere tüm siyasi gruplarla ilişkileri güçlendirmeyi hedeflediklerini aktardı.
Sonucu Şii partiler belirleyecek
KYB'nin adayı Salih, Koordinasyon Çerçevesi ile anlaşmış gibi görünse de vumhurbaşkanlığı için bu grubun oyları yetmiyor. AA'nın haberine göre, Irak Yüksek Federal Mahkemesi, cumhurbaşkanının Meclisin üçte ikisinin oyuyla seçilmesi gerektiğine karar verdi. Salih'in İran'a mesafeli Şii lider Mukteda es-Sadr'ın ve Sünnilerin, Zebari'nin ise İran'a yakın Şii grupların oyunu da almasını gerektiriyor.
Zebari'nin önündeki engeller
KDP Başkanı Mesud Barzani'nin Iraklı siyasi gruplara Zebari'nin adaylığında ısrarını sürdürdüğü ve bu konuda geri adım atmayacağı mesajı ilettiği söyleniyor. Kürt liderin İran Devrim Muhafızları'na bağlı Kudüs Gücü Komutanı İsmail Kaani'ye de Zebari konusunda ısrarını dile getirdiği basına yansımıştı.
Barzani'nin adayı Zebari'nin, seçimin galibi Mukteda es-Sadr'a bağlı Sadr Grubu (73), Sünni Egemenlik İttifakı (67) ve 31 sandalyeye sahip KDP'nin desteğini yanına almış olmasına karşın 2016'da yolsuzluk gerekçesiyle Meclis tarafından Maliye Bakanlığı görevinden azledilmiş olması adaylığını tartışmalı hale getiriyor.
AA, Sadr'ın sosyal medya hesabından yaptığı açıklamada, "Müttefik KDP'nin adayının cumhurbaşkanlığı için gerekli şartlara sahip olmadığı görülüyorsa, reformist milletvekillerini (Sadr Grubu vekilleri) ona oy vermemeye çağırıyorum. Biz, koltuk değil reform savunucularıyız." dediğini haber veriyor.
Ancak, Zebari, Irak resmi televizyonuna yaptığı açıklamada, adaylığının kesin olduğu ve bundan geri dönüş olmayacağını bildirdi. Cumhurbaşkanı seçilebilmek için Meclisin üçte ikisinin oyuna ihtiyaç olduğuna da dikkati çeken Zebari, bunun için tüm siyasi grupların desteğini almak için mesai harcadıklarını söyledi.
Hoşyar Zebari ayrıca önceki seçimlerde hep KYB'nin adayının seçildiğini hatırlatarak, "KYB 17 yılda cumhurbaşkanlığı fırsatını kullandı." dedi.
Sadr birinci partilerle birlikte yürümek istiyor
Genel seçimin birincisi Şii lider Sadr'a yakın kaynaklar, Kürt partileri arasında daha çok vekil çıkaran KDP ile ortaklaşmaktan yana olduklarını söylüyor. Şii liderin "seçim bölgelerinde birinci olan partilerle birlikte oyun kurmayı yeğlediği ve bunun meşruiyet tartışması yaratmayacağı"na inandığı söyleniyor.
Sadrın cı çevre, aynı zamanda Kürtlerin tek aday konusunda uzlaşma sağlamasının önemini de dile getiriyor. İran'a yakın Şii gruplar ise, Sadr'ın yakın durduğu KDP'nin değil, KYB'nin adayına sıcak bakıyor.
KYB, KDP ile tek aday konusunda anlaşacağı umudunu taşısa da bilgiler, Mesud Barzani'nin Berhem Salih karşısında adayını geri çekmeyeceği yönünde. KDP ve Barzani, genel seçimde oylarını artırdıkları (vekil sayısı 25'ten 31'e çıktı), buna karşılık seçimde Goran Hareketi ile ittifak yapan KYB'nin Meclisteki sandalye sayısı 17'de kaldığı için cumhurbaşkanı adayını belirleme konusunda kendilerinin söz sahibi olması gerektiğini düşünüyor. (AEK)
