Araştırma sonuçları, 2000 yılında dünyada basın özgürlüğünün arttığını ortaya koydu.
Basın Özgürlüğü Araştırması'nın son verileri olumlu gibi gözükse de ifade özgürlüğünün bazı ülkelerde halen sorun olduğu açık.
Bu ülkelerden biri olan Rusya'da geçtiğimiz günlerde NTV Televizyonu yönetimi zorla el değiştirdi , Sevdonya gazetesinin ve Itogi dergisinin devletin ağırlığını hissettirdiği bir tekele bağlandı. Araştırmada Rusya - Kısmen Özgür - kategorisine alındı. Özellikle Çeçenistan'da özgür basın mensuplarının, resmi kaynakların haberleri sürekli çarpıtmasıyla karşı karşıya kalması, Rusya'nın basın özgürlüğünde derin yaralar açtı. Değerlendirme, bugün yapılıyor olsaydı belki de -Özgür olmayan- kategorisinde olacaktı Rusya.
72 ülkede: Basın özgür
Araştırmanın yapıldığı 187 ülkenin 72'sinin yani yüzde 38.5'nun, -ki bu oran dünya nüfusunun yüzde 21'ni temsil ediyor, 'özgür'olarak nitelendiriliyor. Bu ülkelerde basın ve yayın alanında belirgin bir baskı bulunmadığı belirtiliyor.
Dünya nüfusunun yüzde 43'ünü temsil eden, yüzde 28.3'lük dilime dahil olan 53 ülke 'Kısmen Özgür'. Kısmen Özgür ülkelerde bazı basın yayın kuruluşlarının baskı altında olduğu kabul ediliyor.
62 ülke ise özgür değil . Dünya nüfusunun yüzde 36'sını oluşturan ve yüzdelik dilimi 33.2 olan 62 ülke, devlet tarafından ya da başka kaynaklardan engellemelerle karşılaşıyor. Bu ülkelerde basın özgür olamıyor.
Internet Özgürlüğü
Bu yılki araştırma, ilk defa internet özgürlüğünü de kapsadı. Değerlendirmeler, internet erişiminin gelişim derecesine göre yapıldı. 131 ülkenin incelendiği araştırmada, yüzde 44 ile 58 ülkenin 'Az Sansürlü', 55 ülkeyle yüzde 42'lik payın, 'Yarı Sansürlü', yüzde 14'lük oranla da 18 ülkenin 'Baskıcı/Sansürcü' olduğu belirlendi.
Değerlendirme
- Özgür basın ile internette az sansürlü kategorisine giren ülkeler çoğunlukla örtüşse de, son derece kapalı toplumlarda da internet içeriğindeki baskının 'az' ya da 'orta' olduğu belirlendi.
- Avusturalya, Britanya, Amerika gibi demokratik ülkelerde basın yayın son derece özgürken, internet üzerinde ciddi bir sansürün görüldüğü saptandı.
- Internet erişiminin sadece devlet tarafından sağlandığı ülkeler 'en baskıcı' ülkeler olarak değerlendirildi.
- Ortadoğu ülkelerinde ve Çin'de internet tam bir açmaz yaratıyor: 'İnternet ticaret için yaygınlaştırılmalı mı, yoksa dini, kültürel, politik değerler çerçevesinde kısıtlanmalı mı?'
Yugoslavya'da özgür basının Slobodan Miloseviç'in iktidarını alaşağı etmekteki rolü yadsınamaz. Her türlü zorluğa, kapatılma riskine rağmen, Yugoslav medyası insan hakları ihlallerini gündeminden düşürmedi. Eylül ayında yapılan şaibeli seçimlerin ardından halkın kitleler halinde hükümet karşıtı gösterilerinin sonunun gelmemesi Miloseviç iktidarını sona erdirdi.
Peru'da yazılı basında ve radyolarda çalışan gazeteciler, uğradıkları ölüm tehditlerine, saldırılara rağmen hükümetteki ve askeriyedeki yolsuzlukların, insan hakları ihlallerinin peşini bırakmadı . Nisan ayında yapılan ve pekçok yolsuzluğun karıştığı seçimlerde sandıktan zorla da olsa Fujimori başbakan çıktığında da özgür basın muhalif tavrını korumuştu. Daha sonra özgür basının, Fujimori'nin muhalefetteki milletvekillerinden birine rüşvet verdiğinin ortaya çıkarması Fujimori'nin sonu oldu.
Bölgesel bazda basın özgürlüğü
Afrika ülkelerinden altısı 'Özgür', 17'si 'Kısmen Özgür', 30'u ise 'Özgür Değil'.
Asya'da yedi ülke 'Özgür' kategorisinde yer alırken, beşi 'Kısmen Özgür', 13'ü ise 'Özgür Değil'.
Batı Avrupa ülkeleri 21 ülke ile, basın özgürlüğünün en çok olduğu bölge. Sadece Türkiye 'Kısmen Özgür' kategorisinde. Bölgede özgür olmayan ülkeler kategorisine giren ülke yok.
Latin Amerika'da 18 ülke 'Özgür' olarak nitelendirilirken, 14'ü 'Kısmen Özgür' ve sadece biri de özgür olmayanlar kategorisinde.
Ortadoğu'da Filistinliler, İsrail - Filistin güvenlik kuvvetlerinin ateş hattında çalışan gazetecilerden sınırlarda geçiş ücreti alınıyor. İsrail basını araştırmada 'Özgür' kategorisine girerken, Ürdün ve Kuveyt 'Kısmen Özgür', bölgedeki 11 ülkenin medyası da özgür değil.
Doğu Avrupa ve Bağımsız Devletler Topluluğu'nda aralarında Azerbeycan'ın da bulunduğu dokuz ülkede medya üzerinde ciddi bir yasaklama eğilimi olduğu saptandı. Azerbeycan'da kitle iletişim mevzuatı (basın yayın kanunu) da geniş bir yasaklar yelpazesini yasalaştırmış durumda.
Bölgedeki 27 ülkeden dokuzu 'Özgür', 11'i 'Kısmen Özgür', yedisi ise özgür değil.
Pasifik'te Fiji'de meydana gelen politik krizlerin basın özgürlüğünü etkilemediği saptanmış. Bölgede dokuz ülke 'Özgür', üç ülke 'Kısmen Özgür'.
Kanada ve Amerika'da basın özgürlüğünün biraz azaldığı gözlemlenmekle beraber, yine de 'Özgür' olarak nitelendiriliyorlar. Kanada'da gazetecilere karşı yapılan saldırılara mahkemenin aleyhte karar vermesi bu azalmanın nedenlerinden biri.
Not:
Araştırmanın tam metni, ülke bazında sonuçlar için
http://www.freedomhouse.org/pfs2001/pfs2001.pdf adresinde ayrıntılı bilgi bulunabilir.
Freedom House , kar amacı gütmeyen, herhangi bir partiye bağlı ya da yandaşı olamayan, politik ve sivil özgürlük haklarını gözeten bir kurumdur.
(NU/NA)
