Av. Demirtaş, son 15 - 20 yılda yaşananların toplumu travmatize ettiği ve birey devlet ilişkisinde güven ortamı yaratılabilmesi için, "istediği belge ve bilgiye ulaşma hakkı olan gerçekleri araştırma ve adalet komisyonu"nun oluşturulması gerektiği görüşünde.
Pozitif gelişmelere karşın ciddi ihlaller
Bugün Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi İnsan Hakları İhlalleri 2004 yılı Bilançosunu bir basın toplantısıyla açıklayan Av. Demirtaş ve Doğu-Güneydoğu Anadolu Bölge Temsilcisi Mihdi Perinçek, 2004 yılının insan hakları açısından pozitif düzenlemeler ve gelişmelere tanık olduğunu, Diyarbakır'da işkence iddialarının azaldığını kaydetti.
Buna karşın ciddi insan hakları ihlallerinin yaşandığı da vurgulandı. Açıklamada "Başta yargısız infaz iddiaları olmak üzere, silahlı çatışmalar, köy boşaltmalar, işkence iddiaları, toplu mezarlar, ifade özgürlüğüne yönelik akıl almaz soruşturmalar, keyfi göz altılar, izinsiz veya izin kararını göstermeksizin ev-üst aramaları gibi başlıklarda da artışlar gözlemledik" dendi.
İHD 2004 verilerine göre bölgede 219 kişi çatışmada yaşamını yitirdi; 126 kişi yaralandı. 338 kişi işkence ve kötü muameleden şikayetçi olurken faili meçhul cinayetler ve yargısız infazlar sonucu 68 kişi yaşamını yitirdi; 56 kişi yaralandı.
Mayınlar ve savaş artıkları 2004 yılında can almaya devam etti. Bu nedenle 18 kişi öldü, 46 kişi yaralandı ve 17 büyükbaş hayvan telef oldu.
İHD Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölge Şubelerinden, Diyarbakır Şubesine yapılan başvurulardan ve günlük gazetelerden derlenen verilere göre, toplam yedi bin 208 ihlal tespit edildi; Diyarbakır İHD Şubesi'ne bin 470 başvuru yapıldı.
Travmatik toplum
İşkence gibi bazı hak ihlallerini son aylarda azaldığına değinilen İHD raporunda aynı zamanda "gerçekleri araştırma ve adalet komisyonu" kurulması istemi yer aldı.
bianet'in sorularını yanıtlayan İHD Diyarbakır Şubesi Başkanı Av. Selahattin Demirtaş, "gerçekleri araştırma ve adalet komisyonu" kurulması istemlerinin nedenlerine değindi:
"Hak ihlallerin bitmesi bile tek başına demokratik bir ortam sağlamaz. İhlaller giderek azalabilir ve eğilimin bu yönde olmasına çok önem veriyoruz. Ama toplumsal travmanın atlatılabilmesi, geçmişteki ağır ihlallerin sorumluların ortaya çıkarılması gerekir."
Av. Demirtaş, toplumun içinde bulunduğu travmatik durumu şöyle açıkladı:
* İşkence ile mücadele konusunda Türkiye'de önemli bir duyarlılık oluştu. Diyarbakır'da çok önemli işkence başvuruları almıyoruz örneğin. Ama gözaltına alınan kişiler hiç işkence görmeseler ve hatta bazı vakalarda kendilerine iyi davranılmasına rağmen, örneğin çay ikram edilip sohbet edilen vakalarda dahi, gözaltından bir travma yaşayarak çıkmıştır.
* Son 15 - 20 yılda gözaltında çok ağır işkence yapıldı. Dolayısıyla gözaltına alınan kişide tek başına gözaltına alınma olgusu dahi bir travma oluşturuyor.
* Çünkü kendisi işkence görmemiş olsa dahi, hep işkence yapıldığını duymuş; bu nedenle gözaltı olayı bile onu travmatize etmeye yetiyor.
* Özellikle bizim bölgemizde toplumun tamamı böyle. Dolayısıyla insanlar geleceğe güvenle bakamıyorlar.
* Ayrıca devlete bir türlü güvenemiyorlar. Pozitif yaklaşımları bile kaygı ile karşılıyorlar. Çünkü güven ilişkisi yitirilmiş...
Kişiler olmasa da anlayış mahkum edilmeli
"Demokratik toplum yaratabilmenin en önemli koşulu geçmişle yüzleşmektir. Hatta bu yüzleşme Osmanlıdan başlatılmalıdır. Osmanlıdan başlayarak Türkiye'deki travmatik olaylar tek tek ele alınmalı ve gerçekler ortaya çıkarılmalıdır" diyen Av. Demirtaş bazı örnekler verdi:
"Örneğin Ermeni meselesi, Menderes'in idamı, Deniz Gezmiş'lerin idamı, örneğin 80 darbesi ve sonuçları, nihayet Türkiye'nin doğusunda son 15 - 20 senede işlenmiş ciddi ihlaller, yargısız infaz, göz altında kayıplar, köy yakmalar, toplu katliamlar gibi olaylar ele alınmalıdır."
Türkiye'nin henüz bunları araştırabilecek olgunlukta olmadığını düşünen Av. Demirtaş, "Onun için TBMM'ninkinden farklı, özel bir araştırma komisyonu oluşturulmasını istiyoruz. Komisyonda Sivil toplum kuruluşlarından insanlar olmalı, istediği yere girip çıkma yetkisi ile donatılmalıdır. Geçmişte insan haklarını önemli ölçüde ihlal etmiş kişiler komisyona samimi itirafları sonucu af edilmeli; komisyon sonuçları kamuoyu ile paylaşılmalıdır" dedi.
Av. Demirtaş "Eğer bu yapılırsa, hem toplum, hem devlet geçmişiyle yüzleşerek ve kim yapmış olursa olsun gerçekleri ortaya çıkararak, kişileri mahkum edemese dahi anlayışları mahkum etmesi, yeniden vatandaş devlet ilişkisinde güven sağlayacaktır" diyerek "Hata yapıldı diyebilmenin önemli olduğuna" dikkat çekti.
Diyarbakır'da olumlu gelişmeler
Av. Demirtaş, Diyarbakır'da son üç aylık insan hakları bilançosu incelendiğinde işkence başta olmak üzere bir çok hak ihlali başlığında çok önemli düşüşler yaşandığını da vurguladı.
Bu gelişmelerin Vali Efkan Ala'nın Diyarbakır'a atanmasıyla yaşandığını ifade eden Av. Demirtaş, uygulamaların yalnızca kişilere bağlı kalmayıp kurumsallaşması gerektiğini ifade etti.
İHD verilerine göre, Aralık ayında işkence ve kötü muamele iddiaları 6'ya düştü.
Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi insan hakları ihlalleri 2004 yılı bilançosu
2004 Diyarbakır Şubesine toplam bin 470 başvuru yapıldı.
İHD Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölge Şubelerinden, Diyarbakır Şubesine yapılan başvurulardan ve günlük gazetelerden derlenen veriler şöyle:
Yaşam hakkına yönelik ihlaller
* Çatışmada yaşamını yitirenler: 219 Ölü - 126 Yaralı
* Faili meçhul cinayetler /Saldırılar - Yargısız İnfazlar : 68 Ölü - 56 yaralı
* Mayın ve patlayıcı madde: 18 Ölü - 46 Yaralı - 17 büyükbaş hayvan telef oldu
Kişi güvenliğine yönelik ihlaller
* Gözaltı: 1901
* Toplumsal olaylara müdahale (Şubemiz tarafından tespit edilen)
a) Olay Sayısı: 21
b) Gözaltı: 556
c) Yaralanmalar/Darp: 136
* İşkence ve Kötü Muamele İddiaları: 338
a) Jandarma Görevlileri Tarafından: 69
b) Emniyet Görevlileri Tarafından: 261
c) Korucular Tarafından: 4
d) İnfaz Koruma Memurları: 4
* Kayıp İddiası: 12
* Tutuklama: 375
* Mülkiyet Hakkının İhlali
a) Arazi/Orman yakma: 8
b) Diğer: 14
c) Köy boşaltma: 2
d) Gıda ambargosu: 3
e) Köye geri dönüş engeli: 8
Çalışma yaşamına yönelik ihlaller
* Sürgün: 4
* İşten atılma: 64
* İdari soruşturma ve cezalar: 509
* Diğer: 35
Düşünce ve ifade özgürlüğüne yönelik ihlaller
* Soruşturmalar ve cezalar: 2642
* Kapatılan Sivil Toplum Örgütü: 2
* Kapatılan radyo- TV: 2
* Yasaklanan etkinlikler (Tiyatro oyunu, Sinema vs.): 16
* Toplatılan/ Yasaklanan yayın (Gazete, kitap vs.): 1
* Diğer: 1
Cezaevi
* Sevk Talebi: 28
* Cezaevi Sorunları: 17
* Tedavi Talebi: 58
* Cezaevinde Ölüm: 1
* İşkence-Kötü Muamele: 5
* Diğer: 157
Diğer ihlaller
* Kadına Yönelik Şiddet: 9
* Tedavi Talebi: 34
* İntihar ve İntihar Teşebbüsleri: 131
* Toplam ihlal sayısı: 7208 (YS/BB)
