Londra merkezli Index on Censorship sivil toplum örgütü, 2006 yılından beri ifade özgürlüğü dalında gazetecilere, yazarlara, avukatlara, savunuculara ödül veriyor. Index on Censorship Guardian, Google, The Economist Group gibi kuruluşların sponsorluğunda gazetecilik, dijital özgürlük, savunuculuk ve sanat dallarında ödül dağıtıyor.
Geçmiş yıllarda Çin'deki insan hakları avukatı Gao Zhisteng, Azerbeycanlı gazeteci Idrak Abbasov, öldürülen Agos Gazetesi Genel Yayın Yönetmeni Hrant Dink'in oğlu Arat Dink gibi isimlere verilen ödül bu sene 21 Mart akşamı, Londra'da Inner Temple'da dağıtılacak.
Index on Censorship'in 2013 adayları şöyle:
Sanat
Punk Grubu "Pussy Riot"
Feminist kolektif punk grubu Pussy Riot 21 Şubat 2012'de Moskova'da bir katedralde "Bakire Meryem Feminist Oldu/ Bakire Meryem, Putin'i Tarumar Et" nakaratlı bir "punk duası" seslendirdi. Birkaç dakika süren eylemde, grup üyeleri polis taragından dışarı çıkarıldı. Aynı gün internete yükledikleri eylem videosunu bir günde 600 bin kişi izledi.
Olayın ardından Rusya Ortodoks Klisesi, Pussy Riot hakkında "holiganizm" suçlamasıyla suç duyurusunda. Grubun üç üyesi hakkında yedi yıla kadar hapis istemiyle dava açıldı. Davayı Terör Departmanı devraldı. Gruptan Maria Alyokhina, Nadezhda Tolokonnikova, Yekaterina Samutsevich tutuklandı. Samutseviç 10 Ekim 2012 günü tahliye edildi.
Güney Afrikalı fotoğrafçı Zanele Muholi
Apartheid sonra Güney Afrika'da cinsiyet ve cinsel kimlik üzerine çalışmalar üreten fotoğrafçı Zanale Muholi aynı zamanda LGBT aktivisti. Güney Afrika Açık Toplum İnsiyatifi'nin (The Open Society Initiative for South Africa) önemli sanatçılar arasında saydığı Muholi'nin sergisini 2009 yılında Güney Afrika Sanat ve Kültür Bakanı Lulama Xingwana da ziyaret etmişti. Xingwana fotoğrafların "çok çıplak", fotoğraflardaki lezbiyen çiftlerin "ahlaksız" ve "milli değerlere aykırı" olduğu yorumlarını yapmıştı. Muholi'nin geçtiğimiz yıl evine zorla girilmiş ve içerisinde nefret cinayetiyle öldürülen üç lezbiyenin cenaze fotoğraflarının da yer aldığı yirmi harici hard disk çalınmıştı.
Suudi Arabistanlı yönetmen Haifa al Mansour
Suudi Arabistan'ın ilk kadın film yönetmeni Mansour, "Wadjda" filminde kadınların bisiklet sürmesinin yasak olduğu Riyad'da on yaşındaki bir kızın bisiklet yolculuğunu anlatıyor. Yerel oyuncularla çekilen başrolünde iki kadın yer alıyor.
Hindistanlı karikatürist Aseem Trivedi
25 yaşındaki karikatür Aseem Trivedi Hindistan'ın en çok tartışılan hicivcilerinden biri. 2012'nin Eylül ayında gözaltına alınan Trivedi "anayasayı aşağılayarak isyana teşvik etmek" ile suçlanmıştı. Trivedi'nin karikatürlerinde genelde anayasanın üstüne işeyen hayvan figürleri şeklinde resmedilmiş hükümet yetkilileri, öğrencilere "nasıl rüşvet verilir/alınır?" dersi veren öğretmen çizimleri yer alıyor.
Trivedi'nin çizimlerinin yer aldığı Cartoons Agains Corruption (Rüşvete Karşı Karikatür) websitesi, saldırgan çizimlerin yer aldığı gerekçesiyle Mumbai Emniyeti tarafından kapatılmıştı.
Gazetecilik
Yunanistanlı gazeteci Kostas Vaxevanis
Yunanistanlı gazeteci Kostas Vaxevanis, vergiden kurtulan iki bin kişinin listesini açıkladıktan sonra tutuklanarak, özel hayata dair bilgileri açıklamakla suçlanmıştı. Mahkeme Vaxevanis'in lehine karar verdi ancak Atina savcısı davanın yeniden görülmesini talep etti. Vaxevanis suçlu bulunduğu takdirde para cezasıyla ya da iki yıla kadar hapis cezasıyla karşı karşıya kalacak.
Vaxevanis'in yayınladığı "Legarde Listesi"nde İsviçre bankalarında hesabı bulunan Yunanistanlı zenginlerin bilgileri yer alıyordu. Listenin ismi eski Fransa Finans Bakanı Christine Legarde'den geliyordu.
Mısırlı Yurttaş Medya Kolektifi Mosireen
Mosireen Kolektifi 2011'de Hüsnü Mübarek rejiminin çökmesinde rol oynayan eylemlerde gözaltına alınıp tutuklanan yurttaş gazetecilerini desteklemek için kuruldu. Fraklı alanlardan gazetecilerin bir araya gelmesiyle kurulan Mosireen yüzlerce kişiye kendi haberlerini nasıl üretebileceklerine, yükleyebileceklerine ve reklamsız alanlarda yayınlayabileceklerine ilişkin eğitimler veriyor.
Vietnamlı blogger Ta Phong Tan
Ta Phong Tan, hükümetin sert önlemlerinin merkezinde olmasına rağmen kendisine "Özgür Gazeteciler Klubü"nün üç üyesinden biri. İfade ve basın özgürlüğünün en çok baskı altında olduğu ülkelerden biri olan Vietnam'da Ta Phong Tan ve diğer blogger arkadaşları 2012'nin Eylül aynında "devlet karşıtı olmak" ve "hükümet hakkında yalan bilgiler yaymak" suçlamalarıyla tutuklandı. Savunma yapmayı reddeden Tan sadece bir gün süren duruşmanın ardından on yıllık hapis ve artı beş yıllık ev hapsi cezasına çarptırıldı. Tan'ın annesi, duruşmadan bir gün önce ailesine yönelik şiddet, aşağılama ve sınır dışı etme tehditlerini protesto ederek kendini yakmış ve hayatını kaybetmişti.
Tan, "Cong Ly va Su That" (Adalet ve Hakikat) isimli blogunda yer alan yedi yüze yakın haberinde ülkedeki sosyal sorunları, çocuk istismarını ve rüşveti haberleştirdi.
Evrensel Gazetesi Muhabiri Sadiye Eser
Evrensel Gazetesi muhabiri Sadiye Eser 10 Aralık'ta İstanbul'da çeşitli semtlere eş zamanlı olarak düzenlenen KCK Operasyonu kapsamında kardeşi Özgür Gündem çalışanı Zozan Eser ile beraber gözaltına alındı. Mahkemeye sevk edilen Zozan Eser, denetimli olarak serbest bırakılırken Sadiye Eser 12 Aralık'ta tutuklanarak Bakırköy Cezaevi'nde gönderildi.
Dijital Özgürlük
Özgür internet aktivisti Bassel Khartabil
Filistin doğumlu Suriyeli özgür internet aktivisti Bassel Khartabil aynı zamanda Creative Cammons ve Firefox gibi özgür yazılım projelerinde de çalışmış bir yazılım mühendisi. Khartabil, 2012'in Mart ayında tutuklandı anca son iki yıl içerisinde hakkında herhangi bir suçlama yer almadı. Hala tutuklu bulunan Khartabil defalarca sivil cezaevi ile askeri cezaevi arasında yer değiştirdi. Askeri mahkemelerin gizlilik içerisinde gerçekleştiği ve idam cezasıyla sonuçlanabildiği ülkede Khartabil'e destek için FreeBassel.org websitesi üzerinden kampanya yürütülüyor.
Tunus İnternet Ajansı Başkanı Moez Chakchouk
2011 yılı başından beri Tunus İnternet Ajansı (ATI) Başkanı olan Moez Chakchouk dijital özgürlüğe verdiği destek sebebiyle bloggerlar ve dijital aktivistler arasında çok seviliyor. Chakchouk 14 Ocak Tunus Ayaklanması'nın hemen ardından tüm anlaşmaları feshederek Arabistan Yarımadası'ndaki en büyük filtreleme ve izleme sisteminin fişini çekmişti. Chakchouk yönetimindeki ATI, takip ve sansür sistemiyken, ifade özgürlüğü, çevrmiçi gizlilik ve ağ tarafsızlığını sağlayan bir ajans haline geldi.
Pornogrofik içerikler öne sürülerek internetin filtrelenmesi yönündeki baskılara karşı hala mücadele eden Chakchouk yasaların kendisini zorladığını ifade ediyor. Chakchouk en son askeri güçleri eleştirdiği sebebiyle dört Facebook sayfasını engellemek zorunda kalsa da ifade özgürlüğü konusundaki çizgisi sebebiyle takdirle karşılanıyor.
Hindistan Parlamentosu Üyesi Rajeev Chandrasekhar
Hindistan Parlamentosu Üyesi Rajeev Chandrasekhar ülkede gittikçe büyüyen internet sansürüne karşı mücadele eden bir siyasetçi. Özellikle parlamentodaki konumunu kullanarak dijital özgürlüğün önünü kesen mevzuatlara karşı çalışan Chandrasaken her fırsatta dijital özgürlüğe yönelik ihlallerin demokrasiyi risk altına soktuğunu ifade ediyor.
Hindistan'da yasalara göre web siteler, içerik sağlayıcılar ve arama motorlarındaki herhangi bir içerik, herhangi bir internet kullanıcısı tarafından "çirkin, dine küfreden, müstehcen vb." olduğu iddiasıyla resmi makamlara şikayet edilirse 36 saat içerisinde yayından kaldırılmak zorunda.
Hatta, Hindistan Bilişim Teknolojileri Bakanı Kapil Sibal, içerik sağlayıcılara yayından evvel "tekrar gözatın" çağısında bulunmuş ve Urdu Weekly Dergisi'ne yaptığı açıklamada birçok internet sitesinin "iftiracı, müstehcen ve farklı dinler arasında düşmanlığa teşvik edici" olduğunu ifade etmişti.
Chandrasekhar, 2011'de, Times of India'da yazdığı bir yazıda hükümetin internete yaklaşımını "mantığı aşağılayan, demokratik ve cumhuriyetçi değerlere yakışmayan bir yaklaşım" olarak değerlendirmişti.
Savunuculuk
Hillsborough Aileleri Dayanışma Örgütü
Hillsborough Faciası'nda yakınlarını yitirenlerin ailelerinden oluşan dayanışma örgütü lobi faaliyetleri yürüterek yetkililerin olaydaki sorumluluğu hakkında farkındalık yaratmaya çalışıyor.
15 Nisan 1989'da Sheffield şehrinin takımı olan Sheffield Wednesday'in sahası Hillsborough Stadyumu'nda Liverpool'un taraftarı olan 96 taraftar ezilerek ölmüş, 766'sı ise yaralanmıştı.
Pakistanlı eğitim kampanyacısı Malala Yusufzay
Pakistan'da kızların okuması için mücadele eden Malala Yusufzay 11 yaşında BBC Urdu'ya takma isimle yazılar yazmaya başladı. Yusufzay yazılarında Taliban rejiminin yaşadığı bölgedeki yüze yakın okulu kapatmasını anlatıyordu. Taliban militanları 9 Ekim 2012'de Yusufzay'ı başından ve göğsünden vurdu. Saldırıdan sağ kurtulan Yusufzay'ın tedavisi devam ediyor.
Belaruslu insan hakları savunucusu Ales Bialiatski
Belaruslu İnsan Hakları Savunucusu Ales Bialiatski vergi kaçırma iddiasıyla 2011'in Ağustos ayında tutuklandı. Bialiatski İnsan Hakları Merkezi Başkanı ve Uluslararası İnsan Hakları Federasyonu'nun Başkan Yardımcısı'ydı.
Bialiatski, 1996'da hapis düşünce suçlularına ve ailelerine hukuki destek sağlamak amacıyla Viasna'da İnsan Hakları örgütü kurmuştu. Bialiatski'ye Polonya ve Litvanya'daki kişisel bank hesaplarındaki parayı bu kuruluş için harcadığı suçlaması yöneltilmişti. Ne var ki, Belarus'ta resmi bir kuruluş olmayan örgütün banka hesabı açma hakkı da bulunmuyor.
Bialiatski, Belarus Devlet Başkanı Aleksandır Lukaşenko'nun 2010'daki tartışmalı seçimlerinde tutuklanmıştı. 2010'da Lukaşenko'nun yeniden seçilmesinin öncesinde muhalefetten yedi aday da tutuklananlar arasındaydı.
Sudanlı Gençlik Hareketi Girifna
"Bıktık" anlamına gelen Girifna, Sudan'da barışçıl direniş eylemleri yapan bir hareket. 2009'un Ekim ayından üniversite öğrencileri tarafından kurulan Girifna Sudan'daki kadın hareketinde de önemli bir rol oynadı. 2012'deki Kandake Protest (Güçlü Kadınların Portestosu) eylemine binlerce kadın katıldı. Girifna, Bir kadının emniyet mensubu bir grubun toplu tecavüzüne uğraması üzerinde birçok eylem düzenledi. Bu eylemlerde iki bine yakın kişi gözaltına alındı, işkenceye ve tacize uğradı.
Index on Censorship Ödülleri 21 Mart'ta Londra'da gerçekleştirilecek törenle dağıtılacak. (EA)
