İçimizdeki Ermeni

***

Salonda Gezinen Hayalet

Murat Uyurkulak

Çocukluğumdan hatırlarım: Büyükler sohbet eder­ken arada kazayla “Ermeni” kelimesi geçtiğinde ekseri tuhaf bir sessizlik hasıl olurdu. Sanki o kelimenin zikre­dilmesiyle beraber evin içinde ürkütücü bir hayalet ge­zinmeye başlar, sadece büyüklerin gözüne görünen o hayalet, serin bir rüzgâr eşliğinde yaptığı gezintisini ta­mamlayana dek diller tutulurdu. Yeniden sohbete baş­landığında da çoğunlukla konu değiştirilir, bir daha “Er­meni” kelimesinin yanına yöresine uğramamak için özen gösterilirdi...

Sonra işte büyüdüm. Bir kadına âşık olmuş, onu ai­lesinden istemek için tek başıma bir Kürt şehrine gitmiş­tim. Alışılmadık bir durumdu elbet. Nerden çıktığı meç­hul bir genç adam, hem de yalnız başına, kızlarını iste­meye gelmişti. Salonda ailenin büyükleri toplandı. İhtiyar bir kadının bana bakarak yanındakine sarf ettiği şu cümle benim kulağıma kadar geldi, hiç unutmadım: “Sorup so­ruşturdunuz mu bakalım, belkim Ermeni’dir...” Ailenin kökeninin dayandığı şehrin, vaktiyle Ermeni yoğunluklu bir yer olduğunu, o şehirde yüzlerce Ermeni kadını ve çocuğunun soykırım sırasında kaçırıldığını, evlat edinildiğini veya zorla evlendirildiğini sonraki okumalarımdan öğrenecektim...

O Kürt şehrinde üç yıla yakın süre yaşadım. Bir gün, Kürt hareketinin sıkı aktivistlerinden olan bir üniversite öğrencisiyle konuşurken mevzu açıldı. “Biz Ermeni’yiz,” deyiverdi genç kadın, gayet sarih ve tabii bir bilgiydi bu onun için. Üstelik soykırım sırasında Müslümanlaştırılıp evlendirilmiş tek bir Ermeni nineden gelme bir nesilden değil, yüzlerce mensubu bulunan büyük bir ailenin tamamının Ermeniliğinden söz ediyordu. Soykırımdan kurtulmak için Müslümanlığı kabul etmek zorunda kalan bu insanların bir kısmı, yeni dinlerinin gereklerini yerine ge­tirmiş, bir kısmı da gizli gizli asıl dinlerine ait ritüelleri sürdürmüştü. Velhasıl hepsi gayet iyi biliyordu Ermeni olduğunu...

En başta, salonda gezindiğini söylediğim o hayalete dönersek, karşı tarafta, hafızası nice hayaletlerle ve can yakıcı hatıralarla dolu olanlar da vardı. Onlardan biri, “Kırmızı” adıyla yazdığım hikâyeye ilham kaynağı oldu. Hamza Dede... Aydın’da yaşayan bir Kurtuluş Savaşı gazi­siydi. Daha doğrusu Birinci Dünya Savaşı başladığında, 1914’te silah altına alınmış, yenilgi, esaret, firar, Milli Mücadele’ye katılım derken, evine ancak 1922’de dönebilmişti. Cumhuriyet sonrası verilen kahramanlık madalya­sını her daim göğsünde taşıyan bu heybetli adam, sürekli aynı hikâyeyi anlatıyordu. Ermeniler köyleri basıyor, yakaladıkları Türkleri çivili fıçılara atıyor, kanlarını sağıp içi­yorlardı. Bu hikâyeyi bıktırıcı sıklıkta, bir tür tuhaf “ezber”, tüyler ürpertici bir nakarat gibi tekrarlıyordu. Çocuklar her defasında korkuyla açılmış gözlerle hikâyeyi dinlerken, ailenin yaşlı kadınları belli belirsiz dualar mırıldanıp başlarım sallayarak orayı terk ediyordu...

İşte, iyice ihtiyarladı Hamza Dede. Bunaldığın asude ve müphem ülkesine adım attıktan sonra hikâyesi yavaş yavaş değişmeye başladı. Önce, “Biz de onların köylerini basıyorduk,” ilavesi geldi. Ardından “çivili fıçı” ve “kan içme” faslı tümüyle gitti, sadece basılan köyler kaldı. Çok geçmeden baskınlardan da vazgeçip hikâyeye hep şu so­ruyla başlar oldu: “Kızılırmak’ın adı neden Kızılırmak, bilir misiniz?” Cevabı da peşinden geliyordu: "Çünki Er­meni kanıyla doldu. Onunu birden birbirine bağlardık, mermi ziyan olmasın diye, tek bir kurşunla vurur, ırmağa atardık...” Böyle başlayan ağır bir hikâyeyi, olur olmaz yerlerde, insanların ortasında, birdenbire anlatıveriyordu. Önceleri, “Bunadı yazık,” diye kulak asmamaya çalıştı in­sanlar, ardından dinledikleri içlerine oturdu, çocukları ve torunları Hamza Dede’yi apar topar uzaklaştırır oldular. Hamza Dede hiç itiraz etmiyor ama kalkıp giderken bir yandan hikâyesini ısrarla anlatıyordu. Ölene kadar anlat­maktan hiç vazgeçmedi. Hikâyesi derin bir suskunluğun, koyu bir inkârın ortasında, boşluğa karışıp kayboldu, an­lattığı hayatlar gibi ırmaklara kapılıp buharlaştı...

Ermeni Soykırımı başta, nice vahim hikâyenin her daim halının altına süpürüldüğü, kırık kolların hep yen içinde bırakıldığı, konuşmaya kalkanların ise “hain” dam­gası yediği bu ülkede, inatla ve ısrarla anlatmak, anlattır­mak hayati önemde. Mazisiyle hesaplaşamayan toplumların, ortak hafızaya nakşolan kesif suçluluk duygularıyla vahşi milliyetçiliğe dört elle sarılmasının ne gibi yeni felaketlere ve katliamlara yol açabileceğini sayısız örnek­ten biliyoruz. Susmayacağız, konuşacağız, anlatacağız! Salonun ortasında gezinen o “Ermeni” hayaleti suspus izleyen, Hamza Dede’yi alelacele bir odaya kapatan te­dirgin ruhların sağalması için; çok büyük bir suçun ha­yatlarımızın üzerine düşen zehirleyici gölgesini biraz ol­sun hafifletmek için... (HK)