Helsinki Yurttaşlar Derneği (HYD) uluslar arası tanınmışlığa sahip bir oluşum. Temel hak ve özgürlükler, barış, demokrasi, çoğulculuk alanlarında çalışmalar yapan bir sivil toplum kuruluşu.
Başlangıcı 1990'ların başına denk geliyor.
Dünyada ilk defa, Ekim 1990'da Helsinki Yurttaşlar Meclisi adıyla toplanılıyor. 1980'ler boyunca, daha geniş ve demokratik bir Avrupa'nın birliği için çalışan bine yakın sivil toplum örgütü temsilcisi tarafından Ekim 1990'da Prag'da Helsinki Yurttaşlar Meclisi kuruluyor.
Türkiye'de ise Helsinki Yurttaşlar Derneği olarak ve "uluslararası faaliyet yapma izni bulunan dernek" statüsü ile Eylül 1993'te başlıyor.
Kurucu üyelerinin arasında Adalet Ağaoğlu, Ahmet İnsel, Ayşe Buğra, Ercan Karakaş, Halil Berktay, Haluk Şahin, Mehmet Ali Birand, Mete Tunçay, Murat Belge, Murat Çelikkan,
Murat Karayalçın, Orhan Pamuk, Osman Kavala, Süleyman Çelebi, Şerafettin Elçi, Şule Kut gibi isimler var.
Kurulduğundan beri başkanlığını akademisyen yazar Murat Belge yapıyor.
Helsinki yaptığı yayınlarla, öğrencilere yönelik yaz okullarıyla, sempozyumları ve hak çalışmalarıyla ülke sorunlarının çözümü için çalışmalar yapıyor. Uluslar arası toplantılar düzenliyor.
Üye sayısı 200 civarında çünkü üye temelli bir oluşum değil; daha çok entelektüel bir mecra olma özelliği taşıyor.
Helsinki Yurttaşlar Derneği kurucularından Ahmet İnsel ve temsilcilerinden Ebru Uzpeder bianet için anlattı.
İnsel: Türkiye'de demokratikleşme adına geri adımlar var
Helsinki ne amacıyla kurulmuştu?
Helsinki sadece Türkiye'deki bir kuruluş değildi. 1980'lerin sonunda Avrupa'daki yeni demokratikleşme dalgası içerisinde, özellik Doğu Avrupa ülkelerindeki demokratikleşmenin bir sivil ayağı olarak kuruldu. Türkiye'de de aynı dönemde bunun bir uzantısı olarak oluşturuldu. 12 Eylül rejiminden çıkma ve demokrasiye doğru evrimleşme çabalarının bir sonucuydu. Doğu Avrupa nasıl tek parti diktatörlüklerinden kurtulma ve demokratikleşme çabaları vardıysa, Türkiye'de de durum buna benzerdi.
O zamanlar beklediğiniz etkinin karşılığını buldunuz mu?
Biz tabandan gelen, toplum içerisinden gelen hareketlerle, aktivitelerle insanların demokrasiye sahip çıkmasını ön plana çıkartan girişimlerde bulunduk. 1990'larda Türkiye'de bu tür sivil toplum kuruluşları girişimleri içerisinde en dikkati çeken, diğerlerine örnek olan bir kuruluş oldu.
Daha sonra aynı amacı taşıyan dernekler çeşitlendi, değil mi?
Evet ve Helsinki aslında hedefine ulaşmış oldu. 2000'lerde bu kuruluşlar çoğaldı. Bugünlerde Helsinki'nin yeniden daha fazla devreye girmesi söz konusu, çünkü yeniden Türkiye'de demokratikleşme adına geri adımlar, eskiye dönüş var. Sanırım önümüzdeki günlerde Helsinki bu alanlarda tekrardan faaliyetlerini arttıracaktır. Helsinki'nin misyonu ile paralellik gösteren birçok kuruluş var bu da bizi memnun ediyor.
Ebru Uzpeder: Helsinki'nin amacı duvara bir tuğla koymak
Neden "Helsinki" Yurttaşlar Derneği?
Helsinki ismi, Avrupa'da, barış ortamına elverişli şartların geliştirilmesine zemin hazırlayan Helsinki Nihai Senedi'ne gönderme yapıyor.
Neden kuruldu?
Helsinki Yurttaşlar Derneği 1980'lerin sonu 1990'ların başında sınırsız Avrupa tartışmalarının yapıldığı sırada değerler Avrupa'sı gibi fikirlerin yeni olduğu bir dönemdeki tartışmaların üzerine inşa edildi. Sadece Türkiye'de değil Balkanlar ve Kafkaslardaki kimi ülkelerde de yapılan bir tartışmaydı bu. 1980'lerin sonunda Avrupa'daki yeni demokratikleşme dalgası içerisinde, özellik Doğu Avrupa ülkelerindeki demokratikleşmenin sivil ayağı olarak birçok ülkede kuruldu.
Ne amaçlanıyordu?
Devletler düzeyinde verilen sözlerin toplumsal düzeyde takibini yapmayı amaçlayan, devletlerin insan hakları yükümlülüklerini yerine getirip getirmediğini denetleyen muhalif insanların bir araya geldiği bir meclis tarafından kuruldu. Bazı ülkelerde; Azerbaycan ve Ermenistan'da Helsinki Yurttaşlar Meclisi adı altında kuruldu.
Diğer ülkelerde olan derneklerle bağlantınız ne düzeyde?
Daha çok Balkanlar ve Kafkaslarda var olan ülkelerde örgütler arasında fikir alışverişi var. Bu örgütler birbirlerinin faaliyetlerini desteklemek ve uluslararasında gündeme gelen konularda birlikte çalışıyorlar.
Temel ilkeleri neler?
İnsanların yaşamlarını biçimlendiren karar ve eylemlerde, yurttaşların bizzat söz sahibi olmaları ilkesinden hareket ediyor. Toplumsal sorunların çözümünde, tarafların bu sorunları tartışabilecekleri ve birlikte çözüm üretebilecekleri ortamları yaratmaya özen gösteriyor. Diyalog, çözüm üretme ve uzlaşma çizgisini oluşturmaya çalışıyor.
Türkiye'de Helsinki'nin faaliyetleri sebebiyle ilgili önemli bir dava süreci oldu mu?
Dava süreci oldu; fakat cezayla sonuçlanmadı.
Derneğin kaç üyesi var?
Şu anda 200'e yakın üyemiz mevcut. Üye tabanlı bir dernek değiliz. Helsinki Yurttaşlar Derneği'nde farklı fikirlerin bir araya gelip meseleleri tartışmasını önemsediğimiz için birbirinden farklı altyapıya ve düşünce yapısına sahip insanları bir araya getirmeye çalışıyoruz. Üye sayımızın çok geniş olmamasına rağmen, çok fazla sayıda insanla aynı faaliyetleri yürütüyoruz.
Program ve projeleriniz nasıl hazırlanıyor?
Biz kafamızdaki fikirleri proje haline getirerek fon bulmaya çalışıyoruz. Bunun yanı sıra proje temelli olmayan çalışmalarımız da var. Uzun zamandır devam eden ve belli bir konu ve çerçeveye odaklanmış programlarımız da var. Şu anda mülteciler için bir program üzerinde çalışıyoruz. Van'daki depremzedeler için de programımız var ve devam edecek.
Yaz okulları hakkında bilgi verir misiniz?
Yaz okullarımızı her sene ya da iki senede bir yapmaya çalışıyoruz, fakat her zaman bunları yapabilmek için fon bulamıyoruz. Hem Türkiye'den hem Türkiye dışından seçtiğimiz konuyla bağlantılı olarak farklı kültürlerin barış içerisinde yaşamak gibi konularda yapıyoruz okullarımızı. Genellikle üniversite gençlerine yönelik oluyor. Öğrencilerden aldığımız başvurular üzerine okulu açıyoruz.
Okulların yanı sıra kitaplar ve yayınlar var. Bu yayınlar ne sıklıkta çıkıyor, nasıl hazırlanıyor?
Yayınlar genellik dernek üyeleriyle birlikte çalışmalarımızın ürünü oluyor. Çoğu zaman bir proje sürecinde topladığımız materyallerden kitapları oluşturuyoruz. Örneğin; Türkiye'de Romanların haklarını geliştirmeye destek olmak üzere yaptığımız proje sonucunda araştırmalarımızdan, makalelerden oluşan bir yayın çıkarttık.
Mali olarak nasıl ayakta duruyorsunuz?
Fikirleri proje haline getirdikten sonra uygun fon örgütlerine ve kurumlara başvuruyoruz. Projelerimiz de kurumların fikirlerine ve önceliklerine uygun olursa bizi destekliyorlar ve projelerimizi gerçekleştiriyoruz. Bunun yanında çok kısıtlı olmasına rağmen üye aidatlarımız var.
Belli bir alana odaklanmamış, çok geniş bir yelpazede çalışan bir derneksiniz. Bunun zorlukları neler?
Farklı fikirler arasında uzlaşma amacıyla hareket ettiğimiz için hedefimiz çok uzun vadede gerçekleşiyor. Yani amaç, Helsinki Yurttaşlar Derneği olarak duvara bir tuğla koymak. Başarı çok çabuk şekilde bugünden yarına gelmiyor. Uzun zamanlar sonucu tuğlalardan oluşturulan duvarı birlikte örmeye çalışıyoruz. (IC)
