HRW'den çağrı: İstanbul Sözleşmesi'ne yeniden katılın

*Fotoğraf: Evrim Kepenek/bianet

*Kolluk kuvvetleri ve mahkemeler tarafından kadınları korumak amacıyla verilen tedbir kararlarının sayısında artış görülse de Türkiye’nin yetkili makamları aile içi şiddet mağdurlarını korumak konusunda etkisiz kalıyor.

*Risk altında oldukları için yetkililerin radarına girmiş bazı kadınlar, yaptırım uygulanmasındaki yetersizlikler sebebiyle kendilerine şiddet uygulayan failler tarafından öldürüldü, bazıları da yıllar boyunca, tekrar tekrar şiddete maruz kaldılar.

*Yetkili makamlar, koruma sağlamak konusunda etkin bir şekilde hareket etmeyen görevliler hakkında soruşturma açmalı ve bunlara yaptırım uygulamalıdır.

Tespitler bu kez İnsan Hakları İzleme Örgütü’nün (Human Rights Watch) bugün (26 Mayıs 2022, Perşembe) yayınladığı rapordan.

Rapor, kolluk güçleri ve mahkemeler tarafından kadınları korumak ve siddet döngüsünü kırmak amacıyla verilen tedbir kararlarının sayısında belirgin bir artış görülmesine rağmen, Türkiye hükümetinin aile içi şiddet mağdurlarını koruyamadığını açığa çıkardı.

Araştırma İstanbul Sözleşmesi bağlamında planlandı

“Türkiye’de Kadına Yönelik ve Aile İçi Şiddetle Mücadele: Korumadaki Zaafların Ölümcül Sonuçları” başlıklı, 85 sayfalık raporda, mahkeme kararlarının etkin uygulanmamasının, kadınların mevcut veya eski eşleri veya partnerleri tarafından şiddet görmeye devam etme riskiyle karşı karşıya kalmaları sonucunu doğurduğu tespiti yer alıyor.

Diğer bir önemli tespit ise kadınların, kendilerini korumak amacıyla verilmiş tedbir kararları bulunmasına rağmen öldürüldüğüne dikkat çekiliyor.

Araştırma, Türkiye’nin Temmuz 2021’de İstanbul Sözleşmesi olarak da bilinen Kadına Yönelik Şiddet ve Aile İçi Şiddetin Önlenmesi ve Bunlarla Mücadeleye İlişkin Avrupa Konseyi Sözleşmesi’nden çekilmesi bağlamında gerçekleşti.

İnsan Hakları İzleme Örgütü, Avrupa ve Orta Asya direktör yardımcısı Emma Sinclair-Webb, rapora dair şunları söyledi:

“Türkiye’de kolluk kuvvetleri ve mahkemeler, kadınların aile içi şiddetle ilgili şikayetlerine daha fazla tedbir kararı alarak karşılık veriyorlar, ancak bu kararların uygulanmaması, kadınların korunmasında önemli zaaflara yol açıyor.

“Tedbir kararlarının uygulanmaması, risk altında oldukları için yetkililerin radarına girmiş bazı kadınların, kendilerine şiddet uygulayan failler tarafından öldürülmesi, bazılarının da yıllar boyunca, tekrar tekrar şiddete maruz kalmasıyla sonuçlanıyor”

İnsan Hakları İzleme Örgütü aile içi şiddet mağdurları ve onların avukatlarıyla, polis memurlarıyla, hakimler ve savcılarla görüşmeler yaptı.

18 vaka incelendi

İnsan Hakları İzleme Örgütü ayrıca kadınların kolluk güçlerine veya savcılıklara şikayette bulunarak koruyucu önlemler aldırdığı 18 vakayı ayrıntılı bir şekilde inceledi.

Bu önlemlerin arasında şiddet faillerinin mağdurlarla ilişkiye geçmesini yasaklayan mahkeme kararları ile, bir kaç vakada mağdurun bir sığınma evine yerleştirilmesini öngören mahkeme kararları bulunuyordu.

İncelenenler arasında, yetkililer tarafından risk altında olduğu bilinen ve korunmak amacıyla mahkeme kararı çıkartmış olan, ancak şiddet faili mevcut veya eski eşleri veya partnerleri tarafından yine de öldürülen kadınlara ilişkin altı vaka var.

Diğer vakalarda ise kadınlar çok sayıda mahkeme kararı çıkartmış olsalar da, failler bu kararları defalarca ihlal ederek, şiddet ve yıldırma döngüsünü sürdürmüşler.

Kolluk Kuvvetleri’nin erkek şiddetine yaklaşımı

İnsan Hakları İzleme Örgütü yetkililerin bu tür ihlallerin resmi kayıtlarını etkin bir şekilde tutmadıklarını tespit etti.

Kanun faillere bu tür ihlaller sebebiyle zorlama hapsi uygulanmasına olanak tanısa da mahkeme kararlarını hiçe sayan erkekler bu yaptırımdan kurtulabiliyorlar.

Eski eşi tarafından defalarca aile içi şiddete maruz bırakılmış bir mağdur olan Merzuka Altunsöğüt “sürekli uzaklaştırma kararları çıkarıyorduk” diyor ve devam ediyor: “Bir kağıt veriyorlardı elimize. ‘Buyrun size uzaklaştırma kararı çıkardık, artık gelmeyecek’. Ama ertesi gün ben işten geliyordum, adam yine kapıda… Polisi arıyorum, o gelene kadar zaten gidiyor. ‘E ne yapalım?’”

İnsan Hakları İzleme Örgütü bir tedbir kararının etkili olduğu durumlarda, bunun genellikle kadının kararlı bir avukat tarafından temsil edilmesi ve bu avukatın failin derhal kovuşturulmasını, eş zamanlı olarak ısrarla takip etmesi sayesinde gerçekleştiğini tespit etti.

Görüşülen kolluk görevlileri ve hakimler de yetkililerin medyada yayınlanan aile içi şiddet vakalarına daha hızlı ve daha etkin bir şekilde tepki verme eğiliminde olduğunu söylediler.

Bakanlık, İnsan Hakları İzleme Örgütü’nün sorularını yanıtlamadı

Ölümle sonuçlanan altı vakada failler sonunda cinayetten hüküm giydiler. Ne var ki, yetkililerin özgül bir tehdit altında bulunduğu bilenen mağdurların yaşam haklarını koruma sorumluluklarını yerine getirmekte gösterdiği kusurlar ve zaaflar, hükümet tarafından ele alınmadı.

İnsan Hakları İzleme Örgütü’nün Adalet ile Aile ve Sosyal Hizmetler bakanlıklarına, kadınların korunmasında gerekli özenin gösterilmemesi sebebiyle açılmış herhangi bir soruşturma bulunup bulunmadığını sormak amacıyla yazdığı mektuplar yanıtsız kaldı.

İçişleri Bakanlığı’nın aynı mektuba verdiği yanıtta ise, İnsan Hakları İzleme Örgütü’nün araştırdığı altı öldürme vakasından birinde dokuz polis memuruna disiplin cezaları verildiği söylendi ancak verilen disiplin cezalarının detayları hakkında bilgi paylaşılmadı.

Başka bir vakada iki kolluk görevlisi hakkında açılmış disiplin soruşturmalarının halen sürdüğü belirtiliyor. Diğer dört vakada ise açılmış herhangi bir disiplin soruşturması yok.

Anayasa Mahkemesi, Eylül 2021’de verdiği çığır açıcı bir kararda, bir kadının eski kocası tarafından öldürülmesinde, ihmali görülen devlet görevlilerinin, polislerin, hakimlerin ve savcıların da cezai sorumluluğunun bulunduğuna hükmetti. Bu karar, Türkiye’de yaşanmış aile içi şiddet vakalarına ilişkin Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi tarafından verilmiş kararlarla büyük ölçüde örtüşüyor.

İnsan Hakları İzleme Örgütü’ne göre, Anayasa Mahkemesi’nin bu kararı, kadınların haklarında tedbir kararı verilmiş failler tarafından öldürüldüğü vakalarda devlet görevlilerinin cezai sorumluluklarına yönelik talep olmaksızın soruşturma başlatılması gerektiği anlamına gelmeli.

İstanbul Sözleşmesi olmadan 6284 No’lu yasa temelsiz bir bina

İnsan Hakları İzleme Örgütü’nün Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı’na bağlı olarak faaliyet gösteren ve görevi kolluk kuvvetleri ile mahkemeler tarafından verilen tüm tedbir kararlarının uygulanmasını denetlemek olan İstanbul Şiddet Önleme Merkezi’nin çalışanlarıyla görüşmek için istediği iznin, söz konusu bakanlık tarafından reddedilmesi büyük bir hayal kırıklığı yarattı.

Bakana bu kararın gözden geçirilmesi talebiyle yapılan takip başvuruları ise yanıtsız kaldı.

Rapor için görüşülen avukatlar ve kadın hakları grupları, Türkiye’nin Temmuz 2021’de İstanbul Sözleşmesi’nden çekilmesini ve hükümetin toplumsal cinsiyet eşitliğini desteklememek yönündeki politikasını çok kaygı verici bulduklarını belirttiler.

Büyük ölçüde İstanbul Sözleşmesi’nde yer alan düzenlemelere dayanan 6284 sayılı Kanun Türkiye’de halen yürürlükte olsa da, bir avukat söz konusu kanunu “temelsiz kalmış bir binaya” benzetti.

İstanbul Sözleşmesi’nden bir Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile ve meclis kararı olmaksızın çekilmenin hukuka uygun olup olmadığı konusunda, Türkiye’nin en yüksek idare mahkemesi olan Danıştay’ın yakın zamanda bir karar açıklaması bekleniyor.

İnsan Hakları İzleme Örgütü, hükümetin atması gereken adımlarla ilgili olarak ayrıntılı tavsiyelerde bulundu ki kadınları aile içi şiddetten korumakla görevli kurumlar arasındaki eşgüdümün iyileştirilmesi ve mahkeme kararlarının zorlayıcı yaptırımlarla uygulanmasının sağlanması bunların başında geliyor.

Çözüm önerileri

*Aile içi şiddete maruz kalmış tüm kadınlar adli yardımdan yararlandırılmalı.

*Yetkililer, haklarında aile içi şiddetten ceza kovuşturması açılmış şüphelilerin koruyucu ve önleyici tedbir kararlarını birden fazla ihlal etmiş olmalarının, bunlar hakkında tutuklama kararı alınması için gerekçe teşkil edebileceği konusunda, savcılıklara ve mahkemelere açık ve net yönergeler sunmalı.

*Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi nezdinde infazı nitelikli denetim prosedürü altında olan Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'nin Opuz/Türkiye kararında tespit edilen ihlallerin önlenmesi için gerekli tüm önlemlerin tam olarak uygulanmasını sağlayınız

*Kadınlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi Komitesi'nin (CEDAW) 2016 Türkiye incelemesinde yer alanlar ve bir sonraki incelemesine hazırlanırken yayınladığı tüm tavsiyelerin yanı sıra toplumsal cinsiyete dayalı şiddetle mücadeleye ilişkin diğer ilgili BM organları ve komitelerinin tavsiyelerinin tam olarak uygulanmasını sağlayınız.

*Türkiye'nin İstanbul Sözleşmesi'nden çekilmesini iptal edin ve sözleşmeye yeniden katılarak Türkiye'nin ulusal, bölgesel ve uluslararası düzeyde kadına yönelik her türlü şiddeti önlemeyi derhal yeniden taahhüt ediniz.

Sinclair-Webb son olarak şunları söyledi:

“Türkiye’de aile içi şiddetle mücadele etmek için oldukça gelişmiş bir hukuki ve kurumsal çerçeve mevcut olmakla birlikte, İstanbul Sözleşmesi’nden çekilme kararı ve hükümetin toplumsal cinsiyet eşitliğini reddeden politikası, aile içi şiddetle mücadeleye yönelik çabaları baltalıyor.

“Uluslararası hukuk normlarının çöpe atılması ve toplumsal cinsiyet ayrımcılığı temelli şiddetin yok edilmesi çabalarının kadın hakları ve toplumsal cinsiyet eşitliği mücadelesinin daha geniş bağlamına yerleştirilmemesi, kadınlara yönelik ayrımcılığı meşruymuş gibi göstermekten başka bir amaca hizmet etmez.”

TIKLAYIN - bianet Şiddet, Taciz, Tecavüz Çetelesi Tutuyor

TIKLAYIN - Araştırmanın tamamını okuyun

(EMK)