Hollanda da protofaşist Geert Wilders'ın, Özgürlük Partisi'ni (PVV) parçalı ve etkisiz iktidar koalisyonundan çekmesinin ardından hükümetin 11 aylık ömrü geçtiğimiz haziranda son bulmuştu.
Seçmenler son seçimlerden bir yılı biraz aşan bir zaman sonra bugün yeniden bir başka koalisyon için sandık başına gidiyor.
Hiçbir parti 2023 sonundaki genel seçimlerden birinci çıkan PVV liderinin başbakanlığına rıza göstermemiş, ırkçı ve göçmen düşmanı görüşleriyle bilinen parti altı ayı aşan görüşmelerin ardından popülist Çiftçi-Vatandaş Hareketi (BBB), merkezci Yeni Toplumsal Sözleşme (NSC) ve liberal-muhafazakar Özgürlük ve Demokrasi için Halk Partisi (VVD) ile dört partili kırılgan bir sağcı koalisyona girmeye razı olmuştu.
SANDIKLAR KAPANDI
Hollanda'da erken genel seçimlerden sağ koalisyon çıkması bekleniyor
Koalisyon ortakları, başbakanlık görevi için fazla zehirli buldukları Wilders yerine bu görevi eski istihbarat servisi şefi bağımsız Dick Schoof'a verdiler. Yirmi yıldır polis koruması altında yaşayan göçmen karşıtı polemikçi Wilders da, keskin nişancılık görevini kenardan sürdürdü.
Koalisyon ortaklarının, sınır muhafaza devriyeleri için orduyu görevlendirmeyi, tüm sığınmacıları geri çevirmeyi, mülteci yurtlarının çoğunu kapatmayı ve tüm Suriyeli mültecileri ülkelerine göndermeyi içeren 10 maddelik radikal göç karşıtı planını geri çevirmesinin ardından Geerts 3 Haziran'da koalisyondan ayrıldığını açıkladı.
IRKÇI LİDER KOALİSYONU BOZDU
Hollanda: Ya Wilders başa, ya hükümet düşe!
PVV'nin seçmen desteği gerilese de, anketler aşırı sağcı ve İslam karşıtı partinin parlamentoda yine en fazla sandalyeyi kazanma olasılığının yüksek olduğunu gösteriyor. Ancak, Hollanda'daki önde gelen siyasi yapıların tamamı Wilders ile bir koalisyon ortaklığı kurmayı açıkça reddediyor.
Parlamentoya en az 16 partinin girmesi bekleniyor, ancak hiçbiri oyların yaklaşık yüzde 20'sinden çoğunu alamayacak. Her zaman olduğu gibi, genellikle AB ve dünya sahnesinde etkili bir aktör konumunu koruyan gelecek Hollanda hükümeti, ancak aylarca sürmesi beklenen koalisyon müzakerelerinin ardından ortaya çıkacak.
Sistem nasıl işliyor ve siyasi manzara ne gösteriyor?
Hollanda parlamentosunun 150 sandalyesi var. Hükümetin çoğunluğu elde edebilmesi için 76 sandalye gerekiyor. Hiçbir parti bunu tek başına başaramayacağından Hollanda yüzyıldan fazla bir zamandır koalisyonlarla yönetiliyor.
Parlamento, her dört yılda bir (hükümetler çökerse daha erken) ülke çapında tek bir seçim bölgesindeki onaylı aday listesine dayalı orantılı temsil sistemiyle seçiliyor. Oyların binde 67'sini alan partiler mecliste bir sandalye sahibi oluyor.
Avrupa'nın büyük bir bölümünde olduğu gibi, Hollanda siyasetinde de son yıllarda merkez sağ ve solun tarihsel iktidar ortağı partilerine destekte sert bir düşüş oldu. Bu partilerin toplam oy oranları 1980'lerde yüzde 80'in üzerindeyken şimdilerde yüzde 40'ın biraz üzerinde.
Hollanda'da bu süreç, küçük partilerin olağanüstü çoğalmasıyla paralel yürüdü. Bu seçimde 50 yaş üstü partisi, gençlik partisi, hayvanlar partisi, evrensel temel gelir partisi ve spor partisi de dahil tam 27 parti yarışıyor.
Kilit oyuncular kimler ve gündemdeki başlıca sorunlar neler?
► Önde giden, ancak 2023'te kazandığı 37 sandalyeden 12 kadarını kaybetmesi beklenen Wilders'ın PVV'si başka taleplerin yanında, sığınmacılığın tamamen dondurulmasını, erkek Ukraynalı mültecilerin memleketlerine gönderilmesini, ordunun "sokak teröristleri”ne karşı konuşlandırılmasını ve okullarda "woke beyin yıkama"nın (siyaseten doğruculuğun) sona erdirilmesini istiyor.
► Çevreci Yeşil Parti ile 80 yıllık Hollanda İşçi Partisi’nin kurdukları seçim ittifakından birleşik bir partiye dönüşmesi beklenen Yeşil Sol/İşçi Partisi(GL/PvdA) bloku, anket ortalamalarına göre son seçimin biraz daha üstünde, 26 sandalyeyle meclise girme yolunda.
Deneyimli eski Avrupa Komisyonu Üyesi Frans Timmermans liderliğindeki parti, daha çok yeni konut inşasını başlıca önceliği haline getirdi ve seçim bildirgesine de tartışmaya yol açan yıllık 40 bin ila 60 bin arasında bir net göç sınırı koydu.
► Liberal-ilerici Demokratlar 66 (D66), açık sözlülüğüyle bilinen genç liderleri Rob Jetten yönetiminde, mevcut 9 sandalyelerini 23'e çıkarak meclisteki varlıklarını iki kattan çok artırma yolunda. Jetten de, konut odaklı bir kampanya yürütüyor (10 yeni kent inşasını gerçekleştirmeyi planlıyor) ve hak sahiplerine "bireysel temel yardım" sağlamayı vaat ediyor.
► Hristiyan Demokratlar (CDA), 1970'lerin sonlarından 90'ların başına ve ardından 2000'lerin başlarında Hollanda siyasetine hakimken son seçimde yalnızca 5 sandalyeye kadar gerilemişlerdi, şimdi 22 sandalyeye kadar çıkabilecekleri öngörülüyor.
Siyasete yeni adım atan genç ve yükselen yıldızı Henri Bontenbal yönetiminde Parti, ancak dört yıl önce, Hollanda'daki ciddi konut krizini aşma ve "normal, medeni siyaset" vaadini vurgulayan bir kampanyayla toparlanmıştı.
► Eski başbakan (şimdiki NATO başkanı) Mark Rutte'nin partisi liberal-muhafazakar Özgürlük ve Demokrasi için Halk Partisi'nin (VVD), mevcut 24 sandalyeden en çok 18'e gerilemesi bekleniyor. Partiyi aşırı sağa çekmekle suçlanan yeni lider Dersimli mülteci kökenli Dilan Yeşilgöz-Zegerius, düşüşün sorumlusu olarak görülüyor. Parti, ticari işletmelere vergi indirimi ve sosyal yardımlarda kesinti vaat ediyor.
► Popülist, katı muhafazakâr Doğru Yanıt 2021 (JA21), bir zamanlar sahip olduğu popülariteyi yitirerek skandallarla çalkalanan başka bir aşırı sağcı parti Demokrasi Forumu'ndan (FvD) türüyor. JA21'in, PVV, BBB ve VVD'den kaçan seçmenleri çekerek sandalye sayısını 14’e çıkarması muhtemel görünüyor.
► VVD ve PVV'nin yanı sıra, talihsiz iktidar koalisyonun diğer ortakları BBB ve NSC'nin de oy kaybına uğraması bekleniyor ve NSC’nin parlamentoya girip giremeyeceği dahi meçhul.
Şu ana kadar gündemdeki en önemli sorunlar göç, sığınmacılar için planlanan acil durum kabul merkezlerine yönelik –bazen şiddet içeren– protestolar, yaşam maliyeti ve Hollanda'nın yıllardır süregelen konut sorunu (ülkede 400.000 konut açığı var).
Yeni hükümeti hangi partiler kurabilir?
Hollanda siyasetinin oldukça parçalı yapısı göz önüne alındığında, hangi partilerin koalisyon kurabileceği, kimin birinci (daha doğrusu, hiçbir büyük parti azınlık hükümetine liderlikte ısrar eden Wilders ile hükümet kurmayacağından kimin ikinci) olacağı kadar önemli.
Hollanda’daki teamüle göre, seçimden sonra milletvekilleri önce olası ittifakları araştıran bir keşif turu (informateur) atarlar. Uygulanabilir bir koalisyon bulunduğunda, genellikle en büyük potansiyel ortağın başkanı kurucu (formatör) olur ve resmi koalisyon anlaşması için müzakerelere başlar. Bu süreç aylar sürebilir.
Makul birçok seçenek var ve çoğu merkez sol ve ılımlı sağ partilerin bileşimine dayanıyor. CoalitionChecker web sitesine göre en muhtemel olanlar arasında CDA ve GL/PvdA'nın yanı sıra D66 ve potansiyel olarak JA21'i de içeren bir veya daha çok küçük partinin katıldığı seçenekler yer alıyor.
(AEK)
