Dünya Sağlık Örgütü'nün (WHO) bugün yayımlanan 2024 Küresel Hepatit Raporu'na göre viral hepatit nedeniyle kaybedilen canların sayısı artıyor.
Kendisini karaciğerde yarattığı tahribat ile gösteren hastalık, yılda 1,3 milyon ölümle tüberkülozla birlikte dünya çapında başlıca iki bulaşıcı ölüm nedenininden birini oluşturuyor.
Dünya Hepatit Zirvesi'nde açıklanan rapor, teşhis ve tedavi için daha iyi araçlara ve düşen ürün fiyatlarına rağmen test ve tedavi kapsama oranlarının yerinde saydığını vurguluyor. Ancak, şu an hızlı adımlar atılmaya başlarsa DSÖ'nün 2030'a kadar hepatiti tam olarak ortadan kaldırma hedefine ulaşmak mümkün olabilecek.
Üç yılda yüzde 2 artış
187 ülkeden gelen yeni veriler, viral hepatitten kaynaklanan tahmini ölüm sayısının 2019'da 1,1 milyondan 2022'de 1,3 milyona çıktığını gösteriyor. Bunların yüzde 83'üne hepatit B, yüzde 17'sine ise hepatit C neden oldu. Her gün, Hepatit B ve C enfeksiyonları nedeniyle dünya çapında 3500 kişi ölüyor.
DSÖ Genel Direktörü Dr. Tedros Adhanom Ghebreyesus, "Rapor[un] kaygı verici bir tablo çiz[diğini]" söyledi. "Hepatit enfeksiyonlarını önlemede küresel düzeydeki ilerlemeye karşın hepatitli olanların çok azına teşhis ve tedavi uygulandığı için ölümler artıyor" dedi. "DSÖ, hayat kurtarmak ve bu eğilimi tersine çevirmek için ülkelerin ellerindeki tüm araçları maliyet fiyatlarıyla kullanmalarını desteklemeye kararlıdır."
2022'de dünyada 254 milyon
kişi hepatit B ile yaşıyordu
Güncellenen DSÖ tahminleri, 2022 yılında 254 milyon kişinin hepatit B ve 50 milyon kişinin hepatit C ile yaşadığını gösteriyor. Kronik hepatit B ve C enfeksiyonlarının yarısının 30-54 yaş arası kişiler arasında olduğu, yüzde 12'sinin ise 18 yaş altı çocuklar arasında olduğu görülüyor. Erkekler tüm vakaların yüzde 58'ini oluşturuyor.
Yeni rastlanma (insidans) tahminleri 2019'a kıyasla hafif bir düşüşe işaret etmekle birlikte viral hepatitin genel insidansı yüksek seyrediyor. 2019'da 2,5 milyon olan yeni enfeksiyon sayısı, 2022'de 2,2 milyona düşmüştü.
Bunlara 1,2 milyon yeni hepatit B enfeksiyonu ve yaklaşık 1 milyon yeni hepatit C enfeksiyonu da dahil. Her gün 6 bini aşkın kişiye yeni viral hepatit bulaşıyor.
Tanı ve tedavide küresel ilerleme ve boşluklar
Tüm bölgelerde, kronik hepatit B enfeksiyonuyla yaşayan kişilerin yalnızca yüzde 13'üne teşhis konmuş ve 2022 sonunda yaklaşık yüzde 3'üne (7 milyon) antiviral tedavi uygulanmıştır. Hepatit C'deyse yüzde 36'sına teşhis konmuş ve yüzde 20'si (12,5 milyon) iyileştirici tedavi görmüştü.
Tanı ve tedavide hafif ama tutarlı bir iyileşme
Bu sonuçlar, 2030'a kadar kadar kronik hepatit B ve hepatit C ile yaşayan kişilerin yüzde 80'inin tedavi edilmesine yönelik küresel hedeflerin çok altında. Ancak, 2019'da bildirilen son tahminlerden bu yana tanı ve tedavi kapsamında hafif ama tutarlı bir iyileşmeye işaret ediyor. Özellikle hepatit B tanısı yüzde 10'dan yüzde 13'e, tedavi oranı yüzde 2'den yüzde 3'e, hepatit C tanısı yüzde 21'den yüzde 36'ya, tedavi oranı yüzde 13'ten yüzde 20'ye çıktı.
Viral hepatitin yükü bölgeden bölgeye değişiyor. DSÖ'nün bildirdiğine göre Afrika Bölgesi yeni hepatit B enfeksiyonlarının yüzde 63'ünü taşıyor, ancak bu yüke rağmen bölgedeki yenidoğanların yalnızca yüzde 18'i hepatit B doğum dozunda aşılanıyor. Hepatit B ölümlerinin yüzde 47'sinin gerçekleştiği Batı Pasifik Bölgesi'nde teşhis konulan kişiler arasında yüzde 23 olan tedavi kapsamı oranı ölüm oranlarını azaltmak açısından çok düşük.
Hepatit B ve C'nin küresel
yükü 9 ülkenin sırtında
Bangladeş, Çin, Etiyopya, Hindistan, Endonezya, Nijerya, Pakistan, Filipinler, Rusya Federasyonu ve Vietnam, hepatit B ve C'nin küresel yükünün neredeyse üçte ikisini toplu olarak omuzluyor. Önleme, teşhis ve tedaviye evrensel erişimin sağlanması Afrika Bölgesi'nde yoğunlaştırılmış çabaların yanı sıra, 2025 yılına kadar bu on ülkede daha fazla çaba gösterilmesi, "Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri"ne ulaşmak için küresel tepkinin yeniden rayına oturtulması açısından büyük önem taşıyor.
Fiyatlandırma ve hizmet sunumundaki farklılıklar
Uygun fiyatlı jenerik viral hepatit ilaçlarının bulunmasına rağmen, birçok ülke bunları bu düşük fiyatlarla temin edemiyor.
Fiyatlandırma eşitsizlikleri hem DSÖ bölgeleri arasında hem de kendi içinde devam ediyor; birçok ülke, patent dışı ilaçlar için veya gönüllü lisans anlaşmalarına dahil edildiğinde bile küresel kriterlerin üzerinde ödeme yapıyor. Örneğin, hepatit B tedavisine yönelik tenofovir patent dışı olmasına ve aylık 2,4 ABD doları küresel referans fiyatıyla mevcut olmasına rağmen, rapor eden 26 ülkeden yalnızca 7'si referans fiyat veya altında fiyatlar ödedi.
Benzer şekilde, hepatit C tedavisi için 12 haftalık bir pangenotipik sofosbuvir/daklatasvir kürü, 60 ABD doları tutarında küresel referans fiyatla sağlanabilir, ancak rapor veren 24 ülkeden yalnızca 4'ü bunu referans fiyatta veya altında fiyatlarla sağlayabilmişti.
Hizmet sunumu merkezi dikey olmayı sürdürüyor ve etkilenen nüfusun çoğu hâlâ viral hepatit hizmetleri için cepten yapılan harcamalarla karşı karşıya kalıyor.
Raporlama yapan ülkenin yalnızca %60'ı kamu sektöründe viral hepatit test ve tedavi hizmetlerini kısmen veya tamamen ücretsiz olarak sunmaktadır. Mali koruma, rapor veren ülkelerin yalnızca üçte birinin bu hizmetleri ücretsiz sağladığı Afrika Bölgesi'nde daha düşüktür.
Hepatitin ortadan kaldırılmasını
hızlandırmaya yönelik öneriler
Raporda, salgının 2030 yılına kadar sona erdirilmesine yönelik ilerlemeyi hızlandırmak amacıyla viral hepatite karşı halk sağlığı yaklaşımını ilerletmeye yönelik bir dizi eylem özetleniyor. Bunlar arasında şunlar yer alıyor:
* test ve teşhise erişimin genişletilmesi;
* adil muamele için politikalardan uygulamaya geçiş;
* birinci basamak sağlık hizmetlerinde önleme çabalarının güçlendirilmesi;
* hizmet sunumunun basitleştirilmesi, ürün düzenlemesinin ve tedarikinin optimize edilmesi;
* öncelikli ülkelerde yatırım senaryolarının geliştirilmesi;
* yenilikçi finansmanın harekete geçirilmesi;
* eylem için geliştirilmiş verilerin kullanılması;
* etkilenen toplulukların, sivil toplumun katılımını sağlamak ve hepatit B için daha iyi tanı ve potansiyel tedaviler sağlamak üzere araştırmaları ilerletmek.
Finansman hâlâ sorun
Viral hepatit için hem küresel düzeyde hem de özel ülke sağlık bütçeleri kapsamında sağlanan finansman, ihtiyaçları karşılamaya yeterli değil. Bu, maliyet tasarrufu sağlayan müdahaleler ve araçlara ilişkin sınırlı farkındalığın yanı sıra küresel sağlık gündemlerindeki önceliklerin çatışması da dahil olmak üzere birçok faktörün birleşiminden kaynaklanıyor.
Rapor, ülkelerin bu eşitsizlikleri gidermeye ve araçlara mümkün olan en uygun fiyatlarla erişmeye yönelik stratejilerine ışık tutmayı amaçlıyor.
(AEK)
