Hayganuş Mark: Hay Gin’in Editörü

İstanbul Kadın Müzesi, Osmanlı'dan günümüze Türkiyeli ilk kadın gazetecilerin biyografilerinin yer aldığı bir projeye imza atıyor. Proje kapsamında sekiz kadın gazetecinin fotoğraflarına ve haklarında yazılan yazılara da tanık olmak mümkün.

İstanbul Kadın Müzesi'ne teşekkürlerimizle. 

Müzenin gündeme hatırlattığı kadınlardan biri de Hayganuş Mark.

Mark, tarihte, Osmanlı kadın hareketinin en uzun soluklu kadın dergisi Hay Gin'in (Ermeni Kadını) editörü olarak yer etti.  Surp Pırgiç Ermeni Hastanesi'nin (Yedikule, İstanbul ) yetimhanesinde yarı zamanlı öğretmenlik yaptı. Nigoğosyan Kız Okulu'nda (İstanbul) Ermenice dersleri verdi.

 Dergide kadın ismi kullanan erkekler de yazdı

1905'te Mark'a Dzağig (Çiçek) dergisini, bir kadın dergisi konseptine dönüştürmesi ve yönetmesi teklif edildi.  Mark "Yalnız Kadınlarla ve Kadınlar İçin" sloganıyla Dzağig dergisinin editörlüğünü iki yıl boyunca yaptı.  Dergide sadece kadın yazarların yazılarına yer vermek isteyen Hayganuş Mark, yeterli sayıda kadın yazar bulamayınca, sayfalarını kadın ismi kullanarak yazmayı kabul eden erkek yazarlara da açtı.

“Yaz ve mutlu ol”

Hayganuş Mark 1907 – 1909 yılları arasında İzmir'de, kocası Vahan Toşigyan ile birlikte Arsaluys (Şafak) ve Artzakank (Yankı) gazetelerini yayımladı ve bu gazetelerde kadın sayfaları yaptı. O günleri, "İzmir'e varışımla, İstanbul'dan sonra Ege kıyıları da, ilk aktif feminist Ermeni kadınla tanışmış oldu.” diye anlattı.  "Yaz ve mutlu ol" sözü de kayıtlara geçti. 

Dergi 14 yıl boyunca çıktı

1919 - 1933 yılları arasında Hay Gin'in (Ermeni Kadını) editörlüğünü yaptı. Hayganuş Mark bu dergiyi, genel olarak kadınla ilgili her konunun tartışıldığı bir kadın dergisi olarak tanımlıyordu.

Hay Gin dergisi 14 yıl boyunca ayda iki sayı çıktı. Dergi, 1933 yılında kapatıldı. Hayganuş Mark dergisinin kapatılma nedenini açıklamadı. Sadece "Herkesin bildiği bir sebepten dolayı" ifadesini kullandı ve 1936 yılına kadar aktif yazı hayatına ara verdi.

1936 yılında ise kocası Vahan Toşigyan'ın çıkardığı Nor Lur (Yeni Haber) gazetesinde kısa bir süre için, bir kadın köşesi hazırladı.

Hayganuş Mark ve kadın politikası

Osmanlı İmparatorluğu döneminde Ermeni Cemaati'nin Maarif Konseyi, Ermeni topluluğunun eğitim konusunu, Muhakeme Konseyi ise aile, evlilik, boşanma ve miras işleri gibi konularını düzenliyordu.

Hayganuş Mark bu konseylerde ve Ermeni Cemaati’nin tüm idare kadrolarında kadın üyelerin de yer alması gerektiğini savundu. Hay Gin dergisinde bu talebinin gerekçelerini açıkladı, Maarif ve Muhakeme Konseylerinde ikna edici konuşmalar yaptı. Maarif Konseyi'nde kadınların "yardımcı üye" olabilmesi teklifine karşı koydu ve eşit haklarda üyelik talep etti. Konsey üyeliğine adaylığını koydu.

Hakkındaki yazılar şöyle:

Lerna Ekmekçioğlu; Melissa Bilal, Recovering Armenia: The Limits of Belonging in Post-Genocide Turkey, Stanford University Press, 2016. 

Lerna Ekmekçioğlu; Melissa Bilal (Derl.), Bir Adalet Feryadı – Osmanlı'dan Türkiye'ye Beş Ermeni Feminist Yazar 1862-1933, İstanbul, 2006. Ermeni Feminist Yazarlar Söyleşisi, 9.3.2011 http://www.hrantdink.org (8.12.2011). 

Ermeni Feminist: Hayganuş Mark (1885 -1966), www.bianet.org (8.12.2011).

Melissa Bilal, Lerna Ekmekçioğlu, Belinda Mumcu, "Feminizm: Bir Adalet Feryadı" Hayganuş Mark'ın (1885-1966) Hayatı, Düşünceleri ve Etkinlikleri Üzerine Bir Çalışma, Toplumsal Tarih Dergisi Üniversite Öğrencileri Tarih Yarışması, Ekim 2000.

Boğosyan, H. Yeprem, Hay Hımpakruhiner (Ermeni Kadın Yayıncılar), Viyana, 1953.

Hayganus Mark: Giyankin u Kordzi (Hayganuş Mark Hayatı ve Eserleri), İstanbul, 1954.

Hayganuş Mark, Gyankn U Kordzı (Hayganuş Mark'ın Hayatı ve Eserleri), İstanbul, Hayganuş Mark'ın Edebi ve Toplumsal Etkinliklerinin 50. Yılını Kutlama Tertip Komitesi, 1954.

İstepan Şahbaz, "Hayganuş Markin Hişadagin" (Hayganuş Mark'ın Anısına), Yeridasart Hayuhi, yıl 14, no. 2, Şubat 1967.

Siran Seza, "Hayganuş Marki Hopelinagan Hantesı" (Hayganuş Mark'ın Jübilesi), Yeridasart Hayuhi, yıl 8, no. 5, Mayıs 1955.

TIKLAYIN - Eufrosyne Samartzidou İlk Kadın Dergisini Yayımladı

TIKLAYIN - İlk Ermeni Kadın Gazeteci: Elbis Gesaratsyan

(EMK)