Yaklaşık 12 bin yıllık Hasankeyf’i sular altında bırakacak Ilısu Barajı ve HES Projesi kapsamında tarihi Zeynel Bey Türbesi’nin taşınması yine tartışma konusu oldu.
Uzun süren karşı çıkışa rağmen Batman Hasankeyf’te Dicle nehri üzerinde kurulacak Ilısu Barajı ve Hidroelektrik Santrali (HES) Projesi’nde sona yaklaşıldı. Proje bittiğinde Hasankeyf sular altında kalınca tarihi Zeynel Bey Türbesi’nin ne olacağı uzun süredir tartışma konusu.
İhale iki kez iptal edilmişti
Uzmanlar, zaten ekolojik, tarihi ve sosyal yıkıma neden olacak projenin iptalini ancak bu da olmuyorsa en azından barajdaki kot farkının düşürülerek Zeynel Bey Türbesi’nin yerinde tutulmasını talep etmişti.
Bu talep kabul edilmemiş ve türbenin yeni inşa edilecek Hasankeyf”e bitişik bir alanda “Arkeolojik Kültür Park”ına taşınmasına karar verilmişti. Ancak 15. yüzyılda inşa edilen Zeynel Bey Türbesi’nin taş yapısı, zaten deformasyana uğramış olması ve yapı stili nedeniyle taşınması çok riskli.
Raylı sistemle taşınacak
Taşınma ile ilgili yapılan iki ihale taşınmaya dair projesi olmadığı gerekçesiyle Mimarlar Odası’nın şikayetiyle iptal edilmişti. Ancak 2,5 aydır türbede çalışmalar başladı.
DSİ Hasankeyf Kültür Varlıkları ve Yeniden Yerleşim Şube Müdürü Şeyhmus Erkan Dursun, AA’ya yaptığı konuşmada Zeynel Bey Türbesi’nin tek parça halinde bütüncül olarak taşınmasının öngörüldüğünü söyledi.
“Raylı sistemde Hollanda, İtalya ve Korres yöntemleri var. Bu üç yöntem arasındaki fark yapının korunmasına ve güçlendirilmesine yönelik çalışmalardır. 15 milyon 838 bin TL’ye ihaleye verilen Zeynel Bey Türbesi’nin ağırlığı yaklaşık 1100 tondur. Türbenin tek parça halinde bütüncül olarak taşınması ön görülüyor."
Tabela yok, bilgi alamıyoruz
Mimarlar Odası Batman Şube Başkanı Muharrem Tüzün, türbenin en başta söyledikleri gibi kendi dokusu içinde korunması gerektiğini hatırlatarak yapısı nedeniyle taşınmasının çok riskli olduğunu söyledi.
Tüzün, kendilerine hiçbir bilgi verilmediğini belirterek ihale sürecinde de hukuk dışı süreçler yürütüldüğünü ekledi.
“DSİ bize hiçbir bilgi vermiyor. Normalde taşınma ihalesinde bir mimar olması gerekiyor. Bu mimarın da odada sicil durum belgesi alması lazım. Biz Mimarlar Odası olarak süreci kitlemek için sicil durum belgesi vermeyeceğimizi açıklamıştık. Bize başvuran hiçbir mimar olmadı. Sicil almadan mimar ihaleye giremez. Dolayısıyla söz konusu ihalede hukuksuzluk var. Taşınmayla ilgili projenin çizilip Anıtlar Kurulu’na gönderilmesi lazım. Şu ana kadar gelmedi. Ortada proje yok ancak türbenin etrafında bir takım çalışmalar var. Tabelası yok, ne yapıldığına dair bilgi alamıyoruz.
Parçalanma riskini onlar da biliyor
"Türbe kireç taşından ve daha önce zaten deformasyona uğramış. Kendileri de bu türbenin raylı sistem de olsa parçalanma riski olduğunu biliyor. Bu yüzden parçaların numaralandırılması ve parçalandığı takdirde yeniden birleştirilmesi planlanıyor. Bu tarz tarihi yapılar kesinlikle doğal halinde korunmalı. Kendi çevresiyle korunduğundan bunun bir anlamı var. Yoksa betonarmelerin arasına türbeyi koyduğunda ancak bir biblo işlevi görür.”
Hasankeyf’te taşınması gerekli birçok eserin yanında tarihe ışık tutacak henüz gün yüzüne çıkarılmamış birçok eser olduğunu hatırlatan Tüzün, DSİ’nin eserlerin Kültür Bakanlığı'ndan kendine tahsisine ilişkin bir başvurusu olduğu iddiasını da gündeme getirdi.
Hasankeyf'i Yaşatma Girişimi de tepkili
Hasankeyfi Yaşatma Girişimi de yazılı açıklamayla yasal olmayan bir şekilde taşınma ile ilgili türbenin çevresine iskele kurulup ve etrafı kapatılarak çalışma başlatıldığı hatırlatılarak şöyle dendi:
“Zeynel Bey Türbesi 650 yıldır mevcut yerinde Hasankeyf dokusunun ayrılmaz bir parçası olarak yerinde durmakta ve Türkiye’de Timur dönemi mimarisine uygun inşa edilen tek yapısı olan kümbetidir. Ancak kendi yerinde bir anlam ifade edip, başka bir alana taşınması hem riskli hem de anlam bütünlüğünü kaybedecektir.
Proje nedir?Ilısu Barajı; Mardin ve Şırnak İl sınırları arasında Dargeçit ilçesinin 15 Km. doğusunda, Dicle Nehri üzerinde yer alacak Barajın kurulu gücü 1200 megavat, kurulu güç ve yıllık enerji üretim kapasitesi bakımından, Atatürk Barajı, Karakaya Barajı ve Keban Barajı'ndan sonra Türkiye’nin dördüncü büyük HES’i olacak. Projeyi, Avusturya, İsviçre, Türkiye, Almanya konsorsiyumu yapıyor. Projeye göre, nehirden 40 metrelik bir su yükselecek ve karşısındaki dağ yamacında yeni bir Hasankeyf inşa edildi. Evlerinden edilenlerin TOKİ'nin yaptığı evlere borçlandırılarak taşınması planlanıyor. . TIKLAYIN - HASANkEYF'İN TAKLİDİNİ BİLE ALAMIYORLAR Ilısu Barajı'nın olacağı bölgede Hasankeyf dahil 289 arkeolojik SİT alanı bulunuyor. Bölgenin sadece yüzde 40'ında yüzey araştırması yapıldı. Araştırma tamamlanırsa bu sayının iki katına çıkacağı düşünülüyor. Hasankeyf, zamanın en büyük taş köprüsü özelliğini taşıyan köprüsü dışında özellikle El Rizk Camii, Zeynel Bey türbesi ve hamamı, yaklaşık 6 bin mağara, özellikle kaya üzerindeki kalesi ile biliniyor. Baraj yapıldığında sadece kültürel ve tarihi bir alan yok olmayacak. Proje, Batman, Siirt, Diyarbakır, Mardin ve Şırnak illerinde toplam 199 köy ve Hasankeyf ilçesinden resmi rakamlara göre 55 bin insan etkileyecek. 90'lı yıllarda zorla göç ettirilmiş insanları eklenince bu sayı 80 bine ulaşıyor. Bunun yanında soyu tükenmekte olan hayvanların besin ve habitatlarının yok edilmesi (yalnızca Hasankeyf ve 12 km uzunluğundaki batı çevresini kapsayan bölgede 123 kuş türü gözlemlendi, soyu tükenme tehlikesi altındaki Fırat kaplumbağaları), sıtma gibi su kaynaklı hastalıklarda artış, su kalitesinde ciddi düşüş de olumsuz etkiler arasında yer alıyor. Hasankeyf'in sular altında kalmasına ilişkin Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'nde (AİHM) devam eden bir dava da bulunuyor. (NV) |
