“Hapishanelerde ihlaller Haziran ayında arttı”

* Fotoğraf: İHD

İnsan Hakları Derneği (İHD) 2020 Yılı Türkiye Hapishanelerinde Hak İzleme Raporu’nu açıkladı.

Bugün İHD Genel Merkezinde düzenlenen basın toplantısında açıklanan 352 sayfalık rapor, derneğe iletilen başvurular ile avukatların yaptıkları görüşmeler sonucu hazırlandı.

2020 yılında yalnızca İHD Genel Merkezine Türkiye’nin farklı bölgelerindeki hapishanelerden 266 mektup gönderildi. Mektupların incelenmesi sonucunda derneğe 266 mektup aracılığıyla toplam 1128 mahpusun yaşadıkları hak ihlali nedeniyle başvuruda bulunduğu görüldü.

Ayrıca, 54 mahpus da aileleri, yakınları veya avukatları aracılığıyla derneğe başvurdu. Dolayısıyla, 2020 yılı içerisinde toplam 1182 mahpus hapishanelerde yaşadıkları hak ihlalleri nedeniyle derneğe başvuruda bulunmuş oldu.

Başvuruculardan yüzde 7’si kadın, yüzde 93’ü erkek.

Ceza ve Tevkif evleri Genel Müdürlüğü’nün verilerine göre Türkiye’de 2 Şubat 2021 tarihi itibariyle 264 kapalı ceza infaz kurumu, 78 müstakil açık ceza infaz kurumu, 4 çocuk eğitimevi, 9 kadın kapalı, 7 kadın açık, 7 çocuk kapalı ceza infaz kurumu olmak üzere toplam 369 ceza infaz kurumu bulunmaktadır. Bu kurumların toplam kapasitesi 244 bin 896 kişi. Ancak bu sayı artırılmış kapasitedir. Normal koşullar altında bu hapishanelerde verilen sayının 2/3’ü kadar mahpusun kalması gerekir.

Başvurular Ekim ayında yükselişe geçti

Raporda şu bilgiler yer aldı:

“Başvuruların aylara göre dağılımına bakıldığında başvuruların Haziran ayında belirgin bir şekilde arttığı ve Ekim ayından itibaren de yeniden yükselişe geçtiği görülmektedir.”

“Başvurular içeriklerine göre gruplandırıldığında ise, başvuruların çoğunlukla sağlık hakkı, işkence ve kötü muamele ve ayrımcılık gibi hak ihlalleri alanında yoğunlaştığı, mahpusların birçok farklı konuda dernekten hukuki destek talebinde bulunduğu görülmektedir.”

COVID-19 kaynaklı hak ihlalleri

“2020 yılında bu konuların yanı sıra COVID-19 pandemisinden kaynaklı hak ihlalleri nedeniyle de hapishanelerden çok sayıda başvuru yapılmıştır.

“Ayrıca, nakil isteklerinin yerine getirilmemesi nedeniyle yaşadıkları hak ihlalleri konusunda da derneğe çok yoğun başvurular gelmektedir.”

Başvuru alınan ya da ziyaret edilen hapishanelerin coğrafi dağılımı şöyle:

“Hakların kullanılması tek kişinin yetkisinde”

Bugün İHD Eş Genel Başkanı Öztürk Türkdoğan’ın da katılımıyla düzenlenen basın açıklamasında da “Türkiye’de hapishaneler sorunu çok katmanlı ve çok boyutlu bir mesele. Ancak yine de belli değişikliklerle en azından mağduriyetlerin giderilmesi mümkündür” dendi.

“Ulusal ve uluslararası insan hakları hukukunda; mahpusların hakları ile ilgili oldukça gelişmiş standartlar olmasına karşın mahpuslar, ilgili hakları ve düzenlemeleri doğrudan kullanamamakta, tutuldukları yerlerde bulunan yetkililer aracılığı ile ancak kullanabilmektedir.

“Hakların kullanımının, bir başka kişinin elinde/yetkisinde olması, bunların aynı zamanda keyfi biçimde kısıtlanmasını olanaklı kılmaktadır.

“Yetkililer, hapishane müdürleri, kaynağını uluslararası insan hakları sözleşmeleri ve Anayasa’dan alan yasal düzenlemelere aykırı işlemler ve uygulamalar yapmaktadır.

“Mahpusluğun bu “ağırlaştırılmış” koşullarını etkin biçimde denetleyecek bir mekanizma bulunmamaktadır. Bütün bunlarla baş etmek için infaz düzenlemelerinin BM Mandela Kuralları referans alınarak tekrardan gözden geçirilmesi bir zorunluluktur.”

Çözüm önerileri

* Öncelikli olarak Türkiye’nin insanları hapsetme üzerine kurulu zihniyetini değiştirmesi gerekir.

* Sürekli olarak hapishane kapasitelerini artırmaya yönelik yatırımlar yapmak, artan hapishane mevcutları ile başa çıkabilmek için adaletsiz af kanunları çıkarmak, eşitlik ilkesi ile bağdaşmayan uygulamalarda ısrar etmek sorunu çözmekten çok içinden daha da çıkılmaz hale getiriyor.

* Türkiye’de yaşanan bu adalet krizinin çözümü ancak ve ancak ceza mevzuatında yapılacak köklü değişikliklerle mümkün.

* Bu değişikliklerin de Türkiye’nin tarafı olduğu uluslararası sözleşmeler, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) kararları ve içtihadı, evrensel insan hakları değerleri ile uyumlu olacak bir biçimde yapılması zorunludur.

* Raporun tamamına buradan ulaşabilirsiniz.

(AS)