Yeni Kapitalizmin Kültürü
Bu hafta ele alacağımız ilk eser, geçen günlerde Ayrıntı Yayınları'ndan çıkan Yeni Kapitalizmin Kültürü başlıklı kitap. Eser, Richard Sennett'in "etik, siyaset ve ekonomi" üzerine Yale Üniversitesi'nde verdiği konferansların bir derlemesini oluşturuyor. İlk bakışta "ağır" olarak görülebilecek konuları hafif ama nitelikli bir sohbet diliyle ele alan kitap, dört ana eksenden oluşuyor:
I. Bürokrasi
II. İşe Yaramazlık Kabusu ve Yetenek
III. Siyaset Tüketimi (Tüketme Politikaları)
IV. Zamanımızda Toplumsal Kapitalizm
Kitabın, özellikle günümüzde yaşanan ekonomik kriz ve bu krizin en önemli sonuçlarından biri olarak görülen işsizlik sorunu üzerine farklı bir bakış açısıyla düşünmeyi sağlayabilecek ikinci bölümü (İşe Yaramazlık Kabusu ve Yetenek) mutlaka okunmalı.
Sennett, bu bölümde, bizi, "işe yaramazlık kabusu"nun nasıl tanımlanabileceğinden zanaatçılığın arkasında yatan felsefenin günümüze nasıl uyarlanabileceğine, 'potansiyel kabiliyet' kavramından bilgi ve iktidar arasındaki ilişkilere kadar pek çok konuda ilgi çekici ve öğretici bir yolculuğa çıkarıyor. Böylece kitap, iş, işsizleşme ve işsizlik süreçlerinin arkasında yatan nedenleri ve gerçekleri bambaşka bir gözle değerlendirebilmemizi sağlıyor.
Yine, "Siyaset Tüketimi" başlıklı üçüncü bölümde yer alan "Tüketici Olarak Yurttaş" başlıklı kısım da dikkat çekici değerlendirmeler içeriyor.
Bu kısımda, günümüz siyasetinin seslendiği yurttaşın özünde ve aslında basit bir tüketiciye nasıl ve neden dönüştüğünün, günümüz siyasetinin bu tür bir yurttaştan nasıl beslendiğinin izini sürebiliyoruz.
Nihayet, kitabın son bölümünde, Sennett, yeni kapitalizmin kültüründen bir çıkış imkanının var olup olmadığını sorguluyor. "İşe yararlığın" ve "zanaatçılığın" günümüz dünyasında tekrardan ama bütünüyle yepyeni bir biçimde keşfedilmesi ve oluşturulması gerektiğini düşünen Sennett'in şu değerlendirmelerine katılmamak mümkün değil:
"Bir şeyi, size hiçbir şey kazandırmasa da doğru yapmak, hakiki zanaatçılığın özüdür. Ve ancak menfaat gözetmeyen böyle bir bağlılık insanları duygusal olarak kuvvetlendirebilir (...) aksi halde insanlar hayatta kalma mücadelesinde yenik düşerler. (...) Bağlılık (...) tek bir şey üzerine yoğunlaşma uğruna olasılıklardan vazgeçmeyi gerektirir. Bir fırsatı kaçırabilirsiniz. Oysa, ortaya çıkmakta olan kültür [yeni kapitalizmin kültürü-ECG] bireylere fırsatları kaçırmamaları yönünde muazzam bir baskı uyguluyor. (...) İnsanlar yaşama ancak ve ancak bir şeyi o şeyin kendisi için iyi yapmaya çalışarak demir atabildiklerine göre, işyerindeki, okullardaki ve siyasetteki yüzeyselliğin zaferi bana kırılgan görünüyor. Bize bir sonraki temiz sayfayı açacak olan [şey] belki de aslında bu zayıflatılmış kültüre isyan etmek."
Özetle, Yeni Kapitalizmin Kültürü, bu tür bir isyanın imkanı üzerine düşünmek isteyenler için dikkat çekici bir eser.
Yeni Kapitalizmin Kültürü, Richard Sennett, Ayrıntı Yayınları, 2009, 142 sf.
Kapitalizm Demokrasiye Karşı
Bu hafta ele alacağımız ikinci eser, geçen aylarda Yordam Kitap'tan çıkan ve Ellen Meiksins Wood imzalı hacimli bir kitap: Kapitalizm Demokrasiye Karşı. "Tarihsel Maddeciliğin Yeniden Yorumlanması" altbaşlığını taşıyan kitap, yazıları bianet'te de yayımlanan Şahin Artan'ın akıcı ve anlaşılır çevirisiyle yayınlanmış. İki ana bölüm ekseninde kurgulanan kitapta özellikle dikkat çekebilecek altbölümler ise şunlar:
- Altyapı ve Üstyapının Yeniden Değerlendirilmesi
- Tarih mi, Teknolojik Belirlenimcilik mi ?
- Emekçi ve Demokrasi, Eski ve Modern Zamanlar
- Kapitalizm ve İnsanın Özgürleşmesi: Irk, Cinsiyet ve Demokrasi
Kitabın sonunda, kitapta ortaya konulan düşüncelerden beslenen derli toplu bir sonuç kısmının yer aldığını da belirtelim. Sadece bu kısmı okumak bile okuyucu için yeni bir ufuk açabilir. Zira Wood'un belirttiği gibi: "İleri kapitalist ekonomiler, komünizmin çöküşünün kapitalist dünya içindeki -Soğuk Savaş'ın gizlediği- çatlakları ve çelişkileri ortaya çıkarmasıyla, derin ve uzayan bir buhrana girmiş durumdadır. Avrupa ekonomileri, şimdi onlar için uzun vadeli yapısal işsizliğin yeni biçimleri olan şeyleri yaşıyorlar. (...) bir noktayı vurgulamak istiyorum: Aradığımız yalnızca yeni mülkiyet biçimleri değil, aynı zamanda yeni sürükleyici mekanizmalar, yeni bir akılcılık, yeni bir iktisadi mantık."
Özetle, bu yeni mekanizmaların, yeni akılcılığın, yeni iktisadi mantığın nasıl keşfedilebileceğini ve kurgulanabileceğini düşünmek isteyenler Wood'un kitabına mutlaka bir göz atmalı.
Kapitalizm Demokrasiye Karşı, Ellen Meiksins Wood, Yordam Kitap, 2008, 342 sf.
Reklam Kültür Toplum
Bu hafta ele alacağımız son eser, ocak ayında Ütopya Yayınevi'nden çıkan ilginç bir kitap: Reklam Kültür Toplum. Banu Dağtaş'ın kaleme aldığı kitap, reklam ve reklam metinlerinin toplumsal kültür ve ideolojiyle olan ilişkisine, çarpıcı örnekler üzerinden ve berrak bir dille açıklık getiriyor.
Kitabın, "Reklamın ve Tüketim Kültürünün Toplumsallaştırıcı Rolü ve Toplumsal Yeniden Üretim" başlıklı birinci bölümüyle "'28 Şubat Söyleminin' Ticari Reklam ve İlan Metinlerinde Yeniden Üretimi" başlıklı üçüncü bölümü özellikle dikkat çekici. Böylece, "kuramsal" olarak nitelendirilebilecek ilk iki bölümden sonra, bu kuramsal içerik, üçüncü bölümle, yani 28 Şubat sürecinde medya organlarında yer alan ticari reklam ve ilan metinlerine ilişkin dikkat çekici bir analiz yoluyla, somutlaştırılıyor.
Üstelik, bu örnekler, okuyucuya, bilgilendirici olduğu kadar ilgi çekici ve düşündürücü bir okuma deneyimi de sunuyor. Bu sayede, 28 Şubat sürecinde "çağdaşlık, Cumhuriyet, Atatürk" imajı gibi imajların ticari reklam ve ilan metinlerinde neden, nasıl ve hangi yoğunlukta kullanıldığını öğrenmek ve bütün bunları sağlıklı bir şekilde anlamlandırmak mümkün gözüküyor.
Kitabın, nitelikli bir kaynakçayla ve iki ekle zenginleştirildiğini de hatırlatalım. Dönemin medya organlarında yer alan reklam ve ilan metinlerinin fotoğraflarını içeren "28 Şubat Söylemini Yeniden Üreten Reklam ve İlan Metinleri" başlıklı Ek-2'nin, uzun süre hatırlanabilecek bir görsel derleme ve örnekleme oluşturduğunu da belirtmek gerek.
Nihayet, kolay anlaşılabilen bir dille yazılan kitabın, çok kısa sürede ve zevkle okunabileceğini de vurgulayalım.
Özetle, Reklam Kültür Toplum, reklam dünyasında karşımıza çıkan yazılı ve görsel metinlerin yalnızca dününü değil, bugününü ve yarınını anlamak için de iyi bir rehber olabilir.
Reklam Kültür Toplum, Banu Dağtaş, Ütopya Yayınevi, 2009, 151 sf. (ECG/TK)
