Fotoğraf: Ömer Ürer - Ordu / Anadolu Ajansı
Dünya fındık üretiminin yaklaşık yüzde 71'ini Türkiye tek başına karşılıyor. Her sene üretilen fındığın yarısına yakını ihraç ediliyor. Fındık ülke ekonomisi için bu derece önemliyken fındık yetiştiren çiftçi, yükselen döviz kuru karşısında zarar ediyor.
Peki, mevcut üretim ve ihracat tablosu, karlılık oranları ve çiftçinin ekonomik durumu ne durumda? 6 konu başlığında sizler için değerlendirdik.
1- Fındığın kullanım alanı
Fındık tek başına tüketilebildiği gibi yaygın olarak endüstriyel sanayide de kullanılan bir meyve. En yaygın kullanım alanı çikolata endüstrisi. Bununla birlikte bisküvi, şekerleme, tatlı, pasta, dondurma yapımında da kullanılıyor. Bunlara ek olarak çerez olarak tüketilebildiği gibi yemeklik yağ olarak kullanmakta mümkün.
Fındık sadece gıda sektöründe kullanılmıyor. Kozmetik sanayi, boya endüstrisi ya da ilaç ve medikal endüstrisine kadar geniş bir kullanım alanı var. Ayrıca yağ çıkarılması ile arta kalan küspe, hayvan yemi olarak yem sanayinde de kullanılmaktadır.
2- Üretim
Türkiye'nin fındık üretimi konusunda tekel olduğunu düşünürsek her geçen gün karlılığının artmasını beklemek yanlış olmaz. Fakat üretimdeki dengesizlikler ve uygulanan yanlış politikalar çiftçinin karlılığı engelliyor. Özellikle de döviz kurlarının artış gösterdiği bu dönemde.
Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı verilerine göre, ekonomik olarak 400 bin aile yaklaşık 700 bin hektar alanda fındık üretimi gerçekleştiriyor.
700 bin hektar alanda gerçekleştirilen fındık üretiminin tüm tarımsal ihracata oranı her yıl değişmekle birlikte ortalama olarak yüzde 15 ile yüzde 20 arasında değişiyor.
Fındık üretiminde tekel
Türkiye geçtiğimiz yıl dünyada üretilen 997 bin ton fındığın 675 bin tonunu üretti. Türkiye'yi üretimde İtalya, Gürcistan ve İtalya takip etti.
İtalya geçtiğimiz sezon 100 bin ton fındık üretimi gerçekleştirdi. İtalya'nın ardından gelen Gürcistan 60 bin ton, Azerbaycan ise 45 bin ton fındık üretti.
Türkiye haricinde hiçbir ülkenin üretimi kendi ihtiyacını karşılamıyor. O nedenle Türkiye tüm dünyaya fındık satmakta fakat Türkiye'de fındığın üretiminde yaşanan dalgalanmalar, fiyatta istikrarsızlık yaratıyor. Bu da ithalatçı ülkelerin başka ülkelere fındık üretimi konusunda özendirici ve teşvik edici politikalar uygulaması anlamına geliyor.
Türkiye, her ne kadar dünya fındık üretimi ve ihracatında söz sahibi olsa da piyasada son sözü söyleyebilen bir ülke değil.
Başta Almanya ve İtalya'ya sattığımız fındık, işlendikten sonra ya da talep fazlası oluştuktan sonra bu ülkeler tarafından başka ülkelere ihraç ediliyor ve fındık bu ülkelerin elinde daha değerli hale geliyor.
Türkiye'nin değil diğer ülkelerin sattığı fındığın daha değerli olmasında Türkiye'nin katma değer yaratamaması öne çıkıyor.
3- Verimlilik
Türkiye, dünya fındık üretiminde birinci sırada olmasına rağmen aynı başarıyı verimlilikte yakalayamıyor. Türkiye üretimde %71'lik payla 1'nci sıradayken verimlilikte 6'ncı sırada.
Hektar başına 90-100 kg olan Türkiye'deki üretim kapasitesi, diğer fındık üreten ülkelerde 150-200 kg arasında. Türkiye'de gözlenen bu verimsizlik çiftçinin karlılığı düşürerek, ilerleyen dönemlerde Türkiyeli çiftçinin diğer ülke çiftçileriyle rekabetini zorlaştıracak.
4- Tüketim
Türkiye'de yıllık toplam fındık tüketimi 10 senelik ortalamada 100 bin ton civarında. Yani Türkiye ürettiği fındığın yaklaşık yüzde 20'sini kendisi yiyor. Kişi başına düşen tüketim tahmini ise yine yıllık olarak 600 gram seviyelerinde.
5- İhracat
Dünya fındık üretimi, 1960'lı yıllarda yaklaşık 250 bin ton civarında iken, son yıllarda bir milyon tona yaklaştı. 2016 /2017 sezonunda 720 bin ton olan üretim rekoltesi geçtiğimiz yıl 997 bin tona yükseldi.
Türkiye ise geçen sene ürettiği 675 bin tona yakın fındığın 270 bin tonunu ihraç etti. Ve bu ihraçtan yaklaşık olarak 1 milyar 866 milyon dolar para kazandı.
Yurtdışına ihraç edilen fındığın kilosu geçtiğimiz yıl 7 Dolar'a yakın seviyelerdeydi. 2018 yılının ilk 8 ayında ise 6,22 Dolarlık bir ortala tutturuldu. 2015 yılında ise ihraç edilen fındık, kilo başına 12 dolar seviyelerine yaklaşmıştı.
Dünyaya satılan fındıkta bu denli fiyat dalgalanması yaşanmasındaki en önemli etken şüphesiz arz ve talep eğrisi. Son üç senedir düşen verim nedeniyle yüksek seyreden fındık fiyatları, geçtiğimiz sene üretimin dünya genelinde 275 bin tona yakın artmasıyla fiyatları düşürdü.
6- Çiftçinin gerçekleştirdiği satış
Dünya fındık ticaretinde bu rakamlar konuşulurken, biraz da Türkiyeli çiftçinin durumuna bakalım. Türkiye bu sene fındık ihracında 6,22 Dolarlık ortalama tutturulmuştu. Peki, ama bu fiyatın çiftçiye yansıması nasıl oldu?
Yurtdışına şirketler vasıtasıyla gönderilen fındık, üretici olan çiftçiye tabii ki bu fiyattan yansımıyor. Yükselen döviz fiyatları karşısında, TL olarak kazanç sağlayan çiftçi giderek zarar ediyor.
Fındık ve rekolte arasındaki dengede, her ne kadar ürünün çiftçinin elinden çıkış fiyatı artıyormuş gibi gözüksede yüzde 15 seviyelerinde seyreden enflasyon ve sürekli yükselen döviz karşısında çiftçi sürekli zarar ediyor.
TMO ve Fiskobirlik bu sene fiyat açıklamadı
Bu sene fiyat açıklamayan Toprak Mahsulleri Ofisi (TMO) ve Fiskobirlik, üreticinin elindeki ürünü serbest piyasada satmasına zorladı.
Ordu'nun Altınordu ilçesi Ziraat Odası Başkanı Selami Akarsu dün yaptığı açıklamada 55 randımanlı kabuklu fındığın kilogramının 13 TL'den alıcı bulduğunu açıkladı. Bu fiyat rekoltenin az olduğu 2016 sezonuyla neredeyse aynı. Ama o sezonun döviz ortalamasıyla bugünün döviz ortalaması aynı değil.
2016 yılında 13 TL'den alıcı bulan fındığın kilogramı döviz cinsinde 5,57 Dolar ediyordu. Bugün ise 2,09 Dolar. Bu fiyat TL'den altı sıfır atılan 2005 yılına kadar ki en kötü seviye.
Üretiminin yüzde 80'ine yakınını ihraç ettiğimiz fındıkta çiftçinin kazancı, Dolar karşısında sürekli düşüş içerisinde. Yurtdışına Dolar üzerinden satış gerçekleştiren firmalar, söz konusu Türkiye'de ürün yetiştiren çiftçiler olunca ödemeyi Dolar kurunu dikkate almadan TL üzerinden yapıyor.
Söz konusu bu durum Türkiyeli çiftçinin kazancının sürekli düşmesine ve hatta zarar etmesine neden oluyor. (HA)
*Kaynaklar: Toprak Mahsülleri Ofisi 2017 Yılı Fındık Sektör Raporu ve Gümrük ve Ticaret Bakanlığı 2017 Yılı Fındık Raporu
