Elektrik Fiyatları Üç Katına Çıkar
Elektrik Mühendisleri Odası (EMO), Enerji Yapı Yol Sen, Tes-İş, Ankara Ticaret Odası (ATO), KİGEM ve Tüketici Hakları Derneği'nin Ankara'daki ortak basın sonrasında EMO Başkanı açıklama yapan Ali Yiğit,"Türkiye'de yaşanan enerji kaosunun daha da artacağını" söyledi.
Açıklamada şu uyarılar yapıldı:
* Tasarı yasalaşırsa elektrik fiyatlarının en iyimser tahminle bile en az bugünkünün üç katı olacak
*"Örnek alınan İngiltere modelinde elektrik fiyatları,
* Büyük sanayiciler direkt enerji alımı yapabilecek, dolayısıyla rekabet ortamının getireceği ucuz tarifeden onların yararlanacak.
* Konut, ticarethane ve hizmetlerde tüketilen elektrik fiyat farkları sübvanse edilecek olursa, bu Hazine'ye 2001 yılı için 3,4 katrilyon lira yük getirecek... Hazine, bu açığı yine bizlerin ortak birikimlerinden karşılayacak.
* Yabancı şirketler Türk şirketleri ile ortaklık kurabilecek veya tek başlarına lisans alabilecek
* Anayasa değiştirilerek getirilen "Tahkim" gereği yabancı şirketlerin, ülkemiz kanunlarına göre yargılanamadığını da gözden kaçırmayalım.
* Oluşturulacak Elektrik Piyasası Düzenleme Kurulu'nun siyasi bağımsızlığı olmayacaktır.
* Hayır.
Soru-Cevaplı Açıklama
Ortak Basın açıklamasında, gündemdeki yasa tasarısı, şu sorular çerçevesinde ele alındı.
1- Tasarıyı Kimler Hazırladı?
"Elektrik Piyasası Yasa Tasarısı'nın fikir ve eylem babası Dünya Bankası'dır. Tasarı Dünya Bankası ile birlikte Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı ile Coopers And Lybrand Firması'nca mayalandı. Beyaz Enerji Operasyonu'nda sorgulanan bürokratlar ve Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi etrafındaki bir grup iş adamı ve sözde bilim insanlarınca uzunca bir dönemdir dile getirilmekteydi.
2- Tasarı, Hangi Ülke Örnek Alınarak Hazırlandı?
"Tasarı İngiltere modeli örnek alınarak hazırlanmıştır. Benzer model ABD-California'da uygulanmaktadır. Yasa tasarısı İngiltere'deki yasanın birebir tercümesidir. Uzunca bir dönem hem kamu oyundan hem de TBMM Komisyon üyelerinden saklanarak tartıştırılmadan komisyona getirilmiştir.
3- Örnek Alınan Ülke Başarılı Olmuş mudur?
"Örnek alınan İngiltere modelinde elektrik fiyatları artmış, oluşturulan yapay rekabet pazarıyla tekel kırılmış ve pratikte halen tekel durumundaki şirketlerin de pazardaki dominant durumlarını istismar ederek fiyatları istedikleri biçimde ayarladıkları görülmüştür. Özelleştirmeyi izleyen ilk iki yıl içinde Central Electricity Generation Board (CEGB) çalışanlarının üçte biri işinden olmuştur. Doğalgaza ağırlık verilmiş, kömür endüstrisi çöküşün eşiğine gelmiştir. Enerji pahalı hale gelmiştir. Ülke kaynakları nükleer yatırımlara zorlanmıştır. California'da ise elektrik sistemi çökmüş, dağıtım ve perakende satış şirketleri iflasın eşiğine gelmiş olup, günlük elektrik kesintileri olağan hale gelmiştir.
4- Yasa, Söylendiği Gibi Bir Rekabet Ortamı Yaratacak Mıdır?
"Hayır. Doğası gereği elektrik pazarı tekel karakterlidir. Elektrik dağıtım teknolojisinin geldiği boyut bir tüketim noktasına birden fazla üretici/dağıtıcının servis vermesini olanaklı kılmamaktadır.
5- Olası Rekabet Ortamından Kimler Yararlanacaktır?
"Yıllık tüketimi 9.000.000 kilowattsaat (kwh)'den fazla olan büyük sanayiciler direkt alım yapabilecek, dolayısıyla rekabet ortamının getireceği ucuz tarifeden yararlanabilecektir. İngiltere örneğinde yirmiiki milyon müşteriden sadece 4.600'ü bu olanaktan yararlanabilmiştir. Bu oran onbinde iki düzeyindedir.
6- Tasarı Yasalaşırsa Elektrikte Fiyat Artışı Ne Oranda Olacaktır?
"Tasarı yasalaşır ise elektrik fiyatları en iyimser tahminle bile en az bugünkünün üç katı olacaktır. Yap İşlet Devret (YİD) ve Yap İşlet (Yİ) modelli projelerin uygulamaya konulduğundan beri elektrik enerjisi ortalama maliyetlerinin %67 arttığı unutulmamalıdır. 1999 yılı sonunda TEAŞ ortalama maliyeti 3,3 Cent iken 2000 yılı sonunda 5,5 Cent olmuş olması olacakların da müjdecisidir. (Bu konuda kaygıları ve beklentileri farklı olsa da imtiyaz sahibi Çukurova Elk. A.Ş. (ÇEAŞ) bile en az iki kat artacağı görüşündedir.)
7- Tasarıda, Fiyat Artışlarına Karşı Tüketici Lehine Önlem Var Mıdır?
"Tasarıda rekabetin olamayacağı alanlarda tüketici lehine hiçbir önlem yoktur. Yalnızca bir maddede sübvansiyondan söz edilmektedir. California'da yaşanan iflaslar ve elektrik kesintileri dikkate alınmış olsa gerek, fiyatlara kısıtlama getirilmemiştir. Ancak konut, ticarethane ve hizmetlerde tüketilen elektrik fiyat farkları sübvanse edilecek olursa bunun Hazine'ye yükü 2001 yılı için 3,4 katrilyon lira olacaktır. Hazine bu açığı yine bizlerin ortak birikimlerinden karşılayacaktır.
8- Tasarıdaki Satış Tarifesi Sayısı Nedir?
"Tasarıda 6 adet satış tarifesi bulunmaktadır. Her bir tarife girdi demektir, fiyat artışı demektir. Bu tarifeler şunlardır;
* Toptan satış tarifesi
* İletim tarifesi
* Dağıtım tarifesi
* Perakende satış tarifesi
* Bağlantı tarifesi
* Sistem kullanım tarifesi
"Her bir aşamada belli bir ticari karlılık hedefleneceği düşünülürse şimdilik TEAŞ, TEDAŞ biçiminde olan ikili yapı ve ikili kar hedefi her aşama için ayrı ayrı olacak ve fiyatlar artacaktır.
9- Fiyatlara Yansıyacak Olan, Şirketlerin Ödeyecekleri Lisans Ücretleri Kaç Kalemdir?
"Şirketlerin kurula ödeyecekleri gerçek lisans ücreti vardır ve bunlar maliyetlere yansıtılacaktır. Birkaç örnek verirsek;
* Lisan alma ücreti (lisans alırken ödenecek)
* Lisans yenileme ücreti (her yenilemede ödenecek)
* Lisans tadili ücreti (her tadilatta ödenecek)
* Lisans sureti ücreti (her suret çıkartımında ödenecek)
* Lisans yıllık ücreti (her yıl ödenecek)
10- Yabancı Şirketlerin Pazardaki Yeri Ne Olacaktır?
Yabancı şirketler Türk şirketleri ile ortaklık kurabilecek veya tek başlarına lisans alabilecek, yan şirket bazında kontrol oluşturabileceklerdir. Ancak sektörel bazda kontrol oluşturacak şekilde pay sahibi olmayacaklardır. Ancak Anayasamızın uluslar arası tahkimi kabul etmiş olması, hissesine bakılmaksızın yabancı ortaklar lehine bir ortam oluşturacaktır.
11- Yabancı/Yerli Şirket Ortaklıklarında Yasa Dışı uygulamalarda Vatandaş Hukuksal Çerçevede Hakkını Arayabilecek mi?
Hayır. Anayasa değiştirilerek getirilen TAHKİM gereği yabancı şirketler, itirazi hallerinde ülkemiz kanunlarına göre yargılanamamakta, uluslar arası yargıya gidilmektedir. Dolayısıyla Türk yargı sisteminin yabancılar üzerinde yaptırımı bulunmamaktadır.
12- Tasarı Yasalaşırsa Kamu Nasıl Yapılanacak?
Tasarı yasalaşırsa TEDAŞ dağıtım bölgeleri bazında özelleştirilerek dağıtılacak ve geçtiğimiz ay TBMM'deki görüşülerek yasalaştırılan KİT'lerin anonim şirketler olarak yapılandırılmasına ilişkin yasaya dayandırılarak TEAŞ Elektrik Üretim A.Ş., Türkiye Elektrik İletim A.Ş. ve Elektrik Taahhüt ve Ticaret A.Ş. adları altında üçe bölünecektir..
13- Özel Sektördeki Yapılanma Nasıl Olacak?
Özel sektörde üretim şirketleri, toptan satış şirketleri, dağıtım şirketleri, perakende satış şirketleri ve otoprodüktörler yer alacaktır.
14- Üretilen Elektrik Ülkemizde kullanılabilecek mi?
Üretici şirketlerin isteğine bağlı. Tasarıda, üretim ve dağıtım şirketlerinin ülkemizin doğal enerji kaynaklarını kullanarak elde ettiği elektrik enerjisini bu ülke halkına satma zorunluluğu getirilmemektedir. İstenildiği takdirde enterkonnekte sistem ile elektrik enerjisi başka ülkeye ihraç edilebilecektir. Başka ülke tüketicileri daha fazla para ödeyerek elektrik enerjisi satın alabilecek, dolayısıyla ülkemizdeki tüketicilerin taleplerini karşılama zorunluluğu olmayacaktır. İthalat ve ihracatçı firma ülke içinde ürettiği elektriği iç piyasaya verme zorunluluğu olmadığından ihraç edip, diğer yandan aynı enerjiyi ithal edebilecektir. Böylece ithalat maliyetinin yüksekliğini gerekçe göstererek serbest olmayan tüketiciye yüksek bedelle elektrik enerjisi satma yoluna gidecektir.
Zaten bu yasanın çıkarılma nedeni Avrupa Enerji Şartı ile başlayan, bir dizi düzenlemeyle devam eden ve temelde enerji kaynakları kıt olan Avrupa'nın ilerde oluşacak enerji sorununu çözme niyetidir.
Bu yasa ile ürettiğimiz enerjiyi tüketememe gibi bir riskle karşı karşıyayız. Ülke tüketimi garanti altına alınmadan ihracat izni verilemeyeceği kesinlikle hükme bağlanmalıdır. Ancak üretim fazlası olduğunda ihracata izin verilmeli ve bunu da TEAŞ yapmalıdır.
15- Bu sistem verimlilik sağlayabilecek midir?
Hayır. İletim şirketleri dağıtım işlerinde, dağıtım şirketleri de üretim faaliyetlerinde bulunabileceğinden elektrik enerjisinde kontrol altına alınamayacak ve rantabl olmayan bir çok tesisin kurulmasının yolu açılacaktır. Enerji, sanayinin vazgeçilmez ve önemli girdisi olduğundan enerjideki her çeşit dalgalanma ve kesinti sanayide maliyetlerin artmasına ve sanayi ürünlerinin dünya ölçeğinde rekabet şansının azalmasına neden olmaktadır.
Dünya yaşadığı enerji krizlerinden sonra enerjide üretim maliyetinin son derece düşük olması gereğini keşfetti. Enerjide maliyeti düşürmenin en temel yolu da büyük ölçekli yatırımlara gidilmesidir. Oysa tasarı yasalaşırsa çok sayıda küçük ölçekli üretici piyasada yer alabilecek, bu da kaynakların verimsiz kullanılması ve israf anlamına gelmekte olup ülke ekonomisini olumsuz etkileyecektir.
16- Tüketicinin Konumu Ne Olacak?
9.000.000 kwh'den fazla yıllık tüketimi bulunanlar "serbest tüketici" olarak adlandırılacak ve bunlar üreticiden doğrudan alım yapabilecekler. Bu limitin altında tüketim yapanlar "serbest olmayan tüketici" olarak adlandırılacak ve yalnızca bölgelerinde lisans sahibi olan dağıtım ve perakende satış şirketinden alım yapabileceklerdir.
17- Üretim Kapasite Projeksiyonu Nasıl Sağlanacak?
Lisans sahibi dağıtım şirketleri talep tahminlerini hazırlayıp Elektrik Taahhüt ve Ticaret A.Ş.'ye, dolayısıyla Kurula sunacak. Büyük ihtimalle ödenek taleplerinde olduğu gibi dağıtım şirketleri gerçek değerin üzerinde talep tahmini belirleyecektir. Bütünü ele alındığında arz fazlası oluşacak, Hazine garantisi kapsamında şirketlere tüketim garantisi verildiğinden arz/talep farkına yönelik olarak Hazine'den şirketlere ödeme yapılacaktır.
18- Oluşturulacak Elektrik Piyasası Düzenleme Kurulu'nun Siyasi Bağımsızlığı Olacak mı?
Hayır. Zira yedi kişiden oluşan Kurulun üyelerini (başkan ve başkan yardımcısı dahil) siyasi iktidar (Bakanlar Kurulu) atayacaktır.
19- Oluşturulacak Kurulda Tüketicilerin, Küçük Üreticilerin, Çalışanların ve Sektörde Doğrudan Yönlendirici Olan Elektrik Mühendislerinin Temsilcileri Olacak Mıdır?
Hayır. Aksine Kurul siyasi iktidarın belirleyeceği altı kişi ve sadece TOBB'dan bir temsilciden oluşacaktır.
20- Yasa Gereği Oluşturulacak Fiyat Tarifelerini Kim Hazırlayacak, Fiyatların İçeriği Ne Olacak?
Bağlantı ve sistem kullanım tarifeleri dışındaki tüm tarifeleri lisans sahibi özel şirketler hazırlayacak, Kurul onaylayacak. Fiyatlar özkaynak, kredi, anapara, faiz ve kur farkları ile şirkete ait yönetim giderlerini, iletim ve bağlantı ücretlerini, lisans ücretlerini, yan hizmet bedellerini, sürsarj ödemelerini, altyapı maliyet bedellerini, amortisman, sabit ücret güç bedelini, sayaç kirasını, fazla kullanım ücreti ve şirket karlarını kapsayacaktır.
21- Yasa, TEDAŞ Ve TEAŞ Çalışanları İçin Ne Getiriyor?
Öncelikle 2000 verilerine göre TEAŞ'ta toplam 21.000, TEDAŞ'ta ise toplam 25.000 civarında işçi-memur ve sözleşmeli personel çalışmaktadır. İngiltere ve California'da yaşanan örnekler, getirilen yeni düzenlemeler sonucu bu tür kamu kuruluşlarından en az üçte bir oranında çalışanın atıldığını göstermektedir. Bu yasa kabul edildiği takdirde sonuçları ülkemizde de farklı olmayacak, her iki kurumdan yaklaşık olarak 15.000'den fazla çalışan işten atılacak ya da en iyi ihtimalle muhtelif kamu kuruluşlarına dağıtılacaktır.
22- Daha Önce Yapılan Özelleştirme Girişimleri Başarılı Olmuş Mudur ?
Hayır. En önemli örnekler olan Aktaş, Çeaş ve Kepez Elektrik A.Ş.'nin borsadaki tahtaları işleme kapatılmıştır. Aktaş'a el konulmuştur ve bu üç şirkete de yapılan usulsüzlükler ve hukuksuzluklar nedeniyle dava üstüne dava açılmıştır.