* Fotoğraf: Anadolu Ajansı (AA)
Ekvador'un Quito kentinde yaşayan Kanadalı serbest gazeteci Joseph Bouchard'ın 19 Haziran 2022'de Common Dreams için yazdığı "The Death of Neoliberalism in Ecuador" yazısının Türkçe çevirisini paylaşıyoruz.
***
Ekvador'da pazartesi günü protestolar patlak verdi. Ekvador Yerli Uluslar Konfederasyonu'nun (CONAIE) koordine ettiği ve öğrenci grupları ile sendikaların da eşlik ettiği gösteriler, akaryakıt fiyatlarında yapılması planlanan artışa bir direniş olarak ortaya çıktı.
CONAIE, Quito Millet Meclisi'nde çervreci, yerli Pachakutik Partisi tarafından temsil ediliyor. Parti, en güçlü ikinci sol parti konumunda.
Grup aynı zamanda Cumhurbaşkanı Guillermo Lasso'nun merkez sağ hükümetinden 10 talepte bulundu. Söz konusu taleplerin arasında petrol ve maden arama faaliyetlerindeki genişlemeye bir son verilmesi ve petrol ile gıda ürünlerinin fiyatının dondurulması da vardı.
Protestolar önce Quito'nun tarihi şehir merkezinde yoğunlaştı; işyerleri, altyapı ve turizm sekteye uğradı. Protestolar başladığında ben de şahsen o bölgedeydim; polisin kalabalığı dağıtmak için kullandığı biber gazından kaçmak zorunda kaldım.
Kıyı şeridindeki kırsal bölgeler ve Amazon'daki protestocular ayrıca petrol ve maden kasabalarını da hedef aldı. Bu protestoların güney yaylalarında iki maden işçisi ve bir protestocunun ölümüne sebep olduğu iddia edildi.
Protestocular belli başlı karayollarını trafiğe kapattığı için bazı şehirlerde hayat felç oldu. Lasso hükümeti, protestoculara biber gazı ile müdahale edilmesi ve geniş çaplı tutuklamalara ve hedef gözeterek yapılan baskınlara başvurulması gibi acil tedbirleri hayata geçirdi.
CONAIE lideri Leonidas Iza gözaltına alındı ve sabotajdan yargılandı. Kamuoyu baskısının ardından Iza kısa süre sonra serbest bırakıldı. Yerel bağımsız gazeteciler de tutuklandı; polis ve ordu gazetecileri hedef aldı.
1997'den bu yana protestoların tarihi
Bu çatışmalar yeni değil. 1997 yılından bu yana dönem dönem yaşanıyor ve Ekvador'un ulusal borcunu azaltmak için fiyat ve vergi artışları öneren muhafazakar ve neoliberal hükümetlere karşı en güçlü şekilde ortaya çıkıyor.
Protestolar, 1997 ile 2005 yılları arasında üç cumhurbaşkanını görevinden etti; bu, Ekvador'da sol aktivizmin gücünü gösteren bir durumdu.
1990'ların sonu, 2000'lerin başındaki protestolar da Cumhurbaşkanı Rafael Correa'nın arka arkaya üç emir yayınlamasının yolunu açtı. Correa, sol popülist politikaları destekliyordu ve Güney Amerika'daki Pembe Gelgit hareketinin bir parçasıydı.
Correa'nın bu hareketteki selefleri Brezilya'da Lula, Bolivya'da Evo Morales, Peru'da Ollanta Humala, Venezuela'da Hugo Chávez, Şili'de Michelle Bachelet ve Arjantin'de Kirschner'lerdi.
Correa'nın cumhurbaşkanlığı döneminin başlıca özellikleri, halk eğitimin, ulaşımın ve sağlık hizmetlerinin genişletilmesi ve varlıkların Ekvador'daki zengin ve fakir tabaka arasında yeniden dağıtılmasıydı.
10 yıl sonra bile Correa'ya yüksek halk desteği devam ediyor, söz konusu oran bağımsız anketlere göre yüzde 55 ile 65 arasında değişiyordu.
Correa'nın döneminde, CONAIE, diğer yerliler, öğrenci ve işçi grupları Ekvador siyasetinde önemli bir rol oynadı; bu gruplara kilit öneme sahip bakanlıklar verildi ve Kongre'de güç dengesini ellerinde tuttular.
Correa'dan sonra tufan
Fakat Correa ailevi sebeplerden 2017'de tekrar aday olmadığında Ekvador siyaseti de sert bir şekilde sağa döndü. Seçimler için sandık başına giden Ekvadorlular, Correa'nın partisinden olmasına rağmen ülkeyi merkez sağ bir cumhurbaşkanı olarak yönetecek Lenin Moreno'yu seçti.
Dönemin cumhurbaşkanı Moreno, görev süresince borç ve bütçe açığını azaltmaya, küçük işletmeleri genişletmeye ve ülkeye uluslararası yatırım ve turizmi buyur etmeye odaklandı. Bu öncelikler, kemer sıkma önlemleri sonucunda keskin bir şekilde azalan kamu hizmetlerinin zararına oldu.
Akaryakıt ve diğer temel mal ve hizmetlerin fiyatlarını arttırmak gibi kemer sıkma önlemleri, 2019 yılında geniş çaplı protestoları beraberinde getirdi. Bu protestolar sırasında sol aktivistler söz konusu önlemleri tersine çevirme ve Moreno'yu devirme umuduyla tekrar sokaklara çıktı.
Protestolar hayli şiddetliydi; protestolar sırasında sekiz ile 23 protestocu devletin güvenlik güçlerinin elinde yaşamını yitirdi.
Morena, kamuoyu baskısı sebebiyle, planlanan fiyat artışlarını iptal etti ve 2021'deki seçimlerde yeniden aday olmamaya karar verdi.
O zamandan bu yana Moreno'nun halefi Guillermo Lasso, Moreno'nun getirdiği pek çok kemer sıkma önlemini devam ettiriyor. Akaryakıt fiyatlarındaki artış bir kez daha masaya geldi ve protestolara sebep oldu.
Konsolide sağ, bölünmüş sol
Önceki dönem solcu Cumhurbaşkanı Rafael Correa'nın popülerliği ve kemer sıkma önlemlerine gösterilen muazzam tepki karşısında neden merkez sağdan iki cumhurbaşkanının seçildiğini sorguluyor olabilirsiniz. Fakat Ekvador solu bir hayli bölünmüş durumda.
Ekvador'un finans, siyaset ve medya elitleri de dahil olmak üzere merkez ve sağ, büyük ölçüde önceki Cumhurbaşkanı Moreno ve mevcut Cumhurbaşkanı Lasso'nun arkasında hizalanmış vaziyette.
Sol ise her birinin farklı politika tercihleri ve öncelikleri bulunan pek çok siyasi parti ve çıkar gruplar arasında bölünmüş halde.
Bu protestolar, 2019 yılında olduğu gibi mevcut hükümetin kemer sıkma önlemleri ve neoliberal politikalar konusundaki kararlılığını sınayacak.
"Ülkenin felç edilmesine izin vermeyeceklerini" iddia eden ve gerektiğinde şiddet kullanılabileceğini ima eden Lasso hükümetinin saldırgan tepkisi, solu daha çok birleştirebilir ve daha şiddetli bir direnişe itebilir. Fakat uluslararası kamuoyunun Ekvador'un tartışmalı siyasi dünü, bugünü ve yarınına ilgi göstermiyor olması Lasso'ya bu tepkisinde daha geniş bir serbestlik sunabilir.
Protestocular, Lasso hükümetinin tepkisini kontrol altına alma umuduyla dikkatlerini uluslararası basının konuyu haberleştirmesine ve tanınmaya odaklamalı. Sonrasında yüksek ölü sayılarının önüne geçilebilir, insan haklarına saygı gösterilebilir ve grupların talepleri dinlenebilir.
Lasso hükümeti, ulusal, bölgesel ve uluslararası kamuoyunun baskısı artmadan Ekvador halkı karşısında herhangi bir taviz vermek zorunda bırakılamaz. (JB/SD)
