Futbol topu üreticilerinin hayat şartlarında çok küçük bir gelişme olduğunu söyleyen emek hakları dernekleri, kârın çok az kısmının fabrikalarda dikiş yaparak emek dökenlere aktığını belirtiyor.
Günlük İngilizce yayın yapan "Express Tribune"un raporuna göre 85 bin çalışanıyla Pakistan 1990'ların sonuna kadar dünya futbol topu üretiminin yüzde 85'ine egemendi. Yılda, değeri 210 milyon doları bulan 60 milyon top üretilen Güney Asya ülkesinde bugün, dünya futbol topu isteğinin sadece yüzde 30 ila 40'ı karşılanıyor.
Pakistan Almanya'daki FIFA Dünya Kupası'nda yetki almayı başaramasa da etkisini her maçta hissettirdi. 2006 Dünya Kupası'nda kullanılan el yapımı futbol topları spor malzemeleri yapımıyla ünlü kuzeydoğu Pakistan'daki Sialkot şehrinde üretilmişti.
Oysa 2010 Güney Afrika Kupası için Adidas "Jabulani" toplarını kullanmaya karar verdi. Resmi maç topları olan Jabulani'ler Çin'de makineyle üretiliyor.
Kadın hakları konusunda çalışan bir sivil toplum kuruluşu olan Bedarie'nin yöneticisi Arshid Mehmood Mirza, 15 yıldır futbol sektöründe çalışanların haklarıyla da ilgileniyor. "Pakistan futbol endüstrisinin teknolojik gelişmelere ayak uyduramaması talihsizlik" diyor.
Fakat Pakistan'daki top üretim sektörünün çöküşüne yol açan en büyük faktörün çocuk işçi çalıştırılması olduğu belirtiliyor.
1996'da dünya, Life dergisindeki bir sunumda Pakistanlı çocukların saati 60 sente (yaklaşık 90 kuruş) futbol topu diktiğini öğrendi.
Mirza, Uluslararası Çalışma Örgütü - Çocuk İşçiliğinin Engellenmesine Yönelik Uluslararası Program ve Pencap Çalışma Dairesi'nin değerlendirmelerine göre yaklaşık 7 bin çocuğun top üretimi sürecine dahil olduğunu belirtti.
Suçlamalar karşısında Pakistan hükümeti, spor endüstrisindeki şirketlerle birlikte sektördeki çocuk işçiliğini engellemek için işçi örgütleriyle işbirliği yaptı. 1997'de Uluslararası Çalışma Örgütü, Sialkot Ticaret ve Sanayi Odası ve UNICEF arasında, çalışanları merkezileştirmek ve çocuk emeğinin sömürüsünü engellemek için anlaşma imzalandı.
Eski Sialkot Ticaret ve Sanayi Odası başkanı, şu anki Capital Goods Industry baş yöneticisi Khwaja Zakauddin, ev eksenli çalışmanın çocuk işçiliğinin izlenmesine izin vermediği için 1998'de hükümetin iş çevreleriyle ortaklaşa dikimevleri açtığını belirtiyor. Şu an yaklaşık 130 büyük şirket bu programa katılmış durumda.
Futbol topu dikiminde çalışan çocuk işçi sayısında önemli bir azalma görülse de Uluslararası İşçi Hakları Forumu dikimin evlerde yapıldığı yerlerde hala çocukların çalıştığını söylüyor.
Bu yılki FIFA Dünya Kupası'ndan hemen önce yayınlanan Uluslararası İşçi Hakları Forumu raporunda işçilere, diktikleri her top karşılığında yaklaşık 1-2 dolar ödendiği belirtildi. Her top en az 100 dolara satılıyor.
40 yaşındaki Josephine Francis 10 yıldan beri evde top dikiyor. Herhangi bir sözleşmesi yok, işvereninin kim olduğunu bilmiyor, ürettiği malların nerede ve ne kadara satıldığını da.
"Tek bildiğim diktiğim her top başına 40 sent aldığım. Bana bu topların piyasada 3,5-7 dolar arasına satıldığı söylendi."diyor IPS ile yaptığı telefon görüşmesinde. "Birkaç ay öncesine kadar top başına 29 sent alıyordum ve bu ücret yıllarca aynıydı."
Francis ev işini bitirdikten sonra günde dört taneye kadar top dikebiliyor.
Taslim Bibi'nin durumu da pek farklı değil. Francis'in aksine o, top başına sadece 35 sent alıyor. "Ücret değişiyor" diyor Bibi. Onlara iş getiren aracı adama bir şey söylemeye cesaret edemiyor. "Çok şikayetçi olursak başka yere gider, daha aza çalışabilecek çok insan var."
Fakat bazı şirketler Uluslar arası İşçi Hakları Forumu'nun raporunu sorguladı. Ghazanfar Ali Awan, Awan Sporting Goods Industry müdürü, 450 çalışanının ayda en az 70 dolar ücret aldığını ve mesai ücreti, sosyal güvenlik, emeklilik ve sağlık hakkının da olduğunu söylüyor. Az sayıdaki çocuk işçiliğinin, Uluslararası Çalışma Örgütü'nün bile engelleyemeyeceği, yasal düzenlemesi olmayan küçük ölçekli işletmelerde görüldüğünü belirtti.
Mirza'ysa, tüm işçiler için titiz bir denetim ve izleme sisteminin adaletli ücretler, haklar ve yetkiler için gerekli olduğunu söylüyor.
Bir sonraki dünya kupasında yer edinmek için Pakistan, futbol topu üretimi sektöründe çocuk işçiliğini engelleme ve genel iş gücünü düzenlemenin yanında, yeni teknolojiye ayak uydurmak zorunda.
Bir hükümet kuruluşu olan Spor Endüstrileri Geliştirme Merkezi'nin yakında açılacağını belirten Khwaja, "Açılıştan sonra 8 saat içinde 3 bin top üretecek durumda olacağız, voleybol ve basketbol topları da dahil" diyor. (ZE/TA/TK)
* IPS'te yayınlanan haberi İngilizcesinden Tutku Ayhan Türkçeleştirdi.
