Dünya nüfusunun yaklaşık yüzde 15’i engellilerden oluşuyor Türkiye’de bu oran 2011 yılında TÜİK tarafından yayınlanan istatistiklerde yüzde 6,6. TUİK’e göre Türkiye’de toplam engelli sayısı 4 milyon 882 bin 841.
Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu’na (DİSK) bağlı Türkiye Genel hizmetler İşçileri Sendikası (Genel-İş) 3 Aralık Uluslararası Engelliler Günüiçin engellilerin sorunlarını görünür kılmak amacıyla istihdam sorununa dair bir rapor hazırladı.
Genel-İş raporunda Türkiye İş Kurumu, Devlet Personel Başkanlığı, Engelli ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü tarafından hazırlanan verileri kullandı. Raporun genel sonucu ise şöyle: “Engelli istihdamı yetersiz”.
2016 verilerine göre Türkiye’de çalışan toplam engelli sayısı; kamu işyerlerinde 10 bin 822 kişi, özel sektörde 92 bin 413 kişi.
Tablo 1. Türkiye’de Kamu ve Özel Sektör İşyerleri İçin Çalışan Engelli Sayısı (2016)
Toplam Çalışan Engelli Sayısı | Kamu Sektöründe Çalışan Engelli Sayısı | Özel Sektörde Çalışan Engelli Sayısı |
103 bin 235 | 10 bin 822 | 92 bin 413 |
Kaynak: İŞKUR 2016 yılı istihdamı zorunlu kontenjanı istatistikleri
İşveren neden engellilere iş vermiyor?
Raporda çalışma hakkından engelliler eşit biçimde yararlandırılmama nedenleri ise şöyle:
İşverenler "işyerlerini engelli istihdamına uygun olarak düzenlemiyor", "engellileri 'duygusallık yaratacağı', 'iş akışını yavaşlatacağı anlayışı' ile işe almıyor" ve "engellilerin çalışması için işyerlerinde özel düzenlemelerin yapılmasını maliyet unsuru olarak görüyorlar".
Bu yetersizliği ortaya çıkartan sorunlar ve politikalar ise şöyle tanımlanıyor:
10 bine yakın kota boş
Engelli işçi istihdamında kotaya uyulmuyor. 2016 yılında çalıştırmakla yükümlü olunan engelli işçi sayısı 113 bin 172 iken, çalışan engelli sayısı 103 bin 225’dir. Bu demek oluyor ki 9 bin 937 kişilik kota boş kaldı.
Tablo 2. Engelli Çalıştırmakla Yükümlü İşyerlerinde İşçi Olarak Çalışan Engelli Birey Sayıları (2011-2016)
Çalıştırmakla Yükümlü Olunan Engelli İşçi Sayısı |
Çalışan Engelli İşçi Sayısı | |||||
Kamu | Özel | Toplam | Kamu | Özel | Toplam | |
2011 | 10.496 | 86.607 | 97.103 | 12.347 | 71.088 | 83.435 |
2012 | 10.246 | 97.322 | 107.568 | 12.358 | 77.547 | 89.905 |
2013 | 9.514 | 97.689 | 107.203 | 11.804 | 80.434 | 92.238 |
2014 | 8.417 | 101.823 | 110.240 | 10.422 | 84.706 | 95.128 |
2015 | 8.432 | 99.262 | 107.694 | 10.696 | 84.370 | 95.066 |
2016 | 8.206 | 104.966 | 113.172 | 10.822 | 92.413 | 103.235 |
Kaynak: İŞKUR İstatistik Yıllıkları ve İstihdamı Zorunlu Kontenjanları İstatistikleri’nden derlenmiştir.
Engelli memur kontenjanının yüzde 22’si boş
Kamuda engelli memur istihdamı yıllar içerisinde arttı.
2011 yılında engelli devlet memuru sayısı 20 bin 829 iken, 2016 yılında 43 bin 151, 2017 Nisan ayında 48 bin 647’e yükseldi.
Bu yükselmeye karşın engelli memurlar için ayrılan kontenjan sayısı doldurulmuyor. 2017 Nisan ayı dikkate alındığında engelli devlet memuru kontenjanının yüzde 22’si boş.
2017 yılında istihdam edilmesi gereken engelli memur sayısı 62 bin 917 iken, istihdam edilen engelli sayısı 48 bin 947’de kaldı. Memurlukta yüzde 3 olan zorunlu engelli istihdamı kotası dolmadı. 13 bin 967 engelli memur kadrosu boş kaldı.
Tablo.4. 2017 Nisan Ayı Engelli Memur İstihdam Sayıları
Mevcut Memur Sayısı | 2.089.958 |
Engelli Kontenjan Sayısı | 62.912 |
Çalışan Engelli Memur Sayısı | 48.947 |
Açık Kontenjan Sayısı | 13.967 |
Kaynak: DPB. Engelli İstihdamına İlişkin İstatistikler
İşyerlerinin yalnızca yüzde 2’sinde engelli istihdamı zorunlu
Türkiye’de engellilerin istihdama katılımını artırmak için kota sistemi, korumalı işyerleri, kişisel çalışma yöntemi, işverenlerin zorunluluk olmadan engelli istihdamı, evde çalışma, kooperatif çalışma yöntemi gibi yöntemler uygulanıyor.
Kota uygulaması 4857 Sayılı İş Kanunu’nun 30. Maddesinde düzenleniyor. Bu düzenlemeye göre; 50 ve daha fazla işçi çalıştıran özel sektör işyerlerinde yüzde üç, kamu işyerlerinde ise yüzde dört engelli çalıştırılması zorunludur. Tarım ve orman işlerinin yapıldığı işyerleri için bu sayı 51 ve daha fazla işçi çalıştırılan kamu ve özel sektör işyerleri olarak düzenleniyor.
Tablo 5. İşçi Sayılarına Göre İşyeri Büyüklükleri
50’den Az Kişi Çalıştıran İşyeri Sayısı |
50 veya Daha Fazla Kişi Çalıştıran İşyerleri Sayısı | Toplam İşyeri Sayısı | |||
2016 | Sayı | Oran | Sayı | Oran |
1.749.240 |
1.714.061 | Yüzde 98 |
35.179 |
Yüzde 2 | ||
Kaynak: SGK. İşyeri Büyüklüklerine Göre sigortalı İşçi Çalıştıran İşyeri Sayısı
Ancak Türkiye’de 50 ve daha fazla işçi çalıştıran işyeri sayısı oldukça düşüktür. İşyerlerinin yüzde 98’i 50’den az işçi çalıştırıyor. Bu demek oluyor ki sadece yüzde 2’lik bir kısım için kota uygulaması zorunludur.
Başvuranların yüzde 19'u iş bulabildi
2016 yılında İŞKUR’a başvuran engellilerin sadece yüzde 19’u iş bulabildi.
İşe yerleştirilen engellilerin yüzde 98’i özel sektör, yüzde 2’si ise kamu sektöründeki işyerlerinde istihdam edildi.
Tablo.6. İŞKUR’a İş Başvurusunda Bulunan ve Yerleştirilen Engelliler
Yıllar |
Başvuru Sayısı |
İşe Yerleştirme | İş Başvurusu Yapanların Yerleştirilme Oranları | ||
Kamu | Özel | Toplam | Toplam | ||
2008 | 48.480 | 427 | 21.540 | 21.967 | Yüzde 45 |
2009 | 40.519 | 545 | 25.860 | 26.405 | Yüzde 65 |
2010 | 36.144 | 295 | 31.962 | 32.257 | Yüzde 89 |
2011 | 35.151 | 455 | 37.894 | 38.349 | Yüzde 109 |
2012 | 83.955 | 398 | 35.133 | 35.531 | Yüzde 42 |
2013 | 76.235 | 287 | 34.189 | 34.476 | Yüzde 45 |
2014 | 77.632 | 232 | 26.118 | 26.350 | Yüzde 34 |
2015 | 65.255 | 258 | 20.197 | 20.455 | Yüzde 31 |
2016 | 79.321 | 236 | 14.795 | 15.031 | Yüzde 19 |
Kaynak: İŞKUR İstatistik Yıllıkları ve İstihdamı Zorunlu Kontenjanları İstatistikleri’nden derlenmiştir.
9 maddede yapılması gerekenler
Genel-İş raporunu şu değerlendirmeyle bitiriyor:
“Engellilerin çalışma hayatında eşit biçimde yer almaları için gerekli düzenlemeler öncelikli olarak devlet tarafından yapılmalı, engellilerin istihdam edilecekleri alanlar başta olmak üzere toplumun her kesimi bu konuda sorumlu davranmalıdır. Engellilerin ekonomik ve sosyal refahlarının sağlanması sorumluluğu başta sosyal devlet ilkesinin gereği devlete ait olup hepimizindir. Türkiye’nin de imzaladığı ILO 159 No’lu Mesleki Rehabilitasyon ve İstihdam (Sakatlar) Sözleşmesi’ni göz önünde bulundurarak düzenlemeler yapılmalıdır.
Bununla birlikte ilgili kurumlarca,
- Engelli istihdamını artırmak için daha fazla bütçe ayrılmalıdır.
- Engellilerin istihdamını teşvik eden kota uygulamasına uyulmalı ve denetimler yapılmalıdır.
- Engellilerin eğitim imkanlarına ulaşımlarının önündeki engeller kaldırılmalı ve engel durumlarına göre eğitim müfredatı düzenlenmelidir.
- İşgücüne hazırlama amaçlı mesleki eğitimleri tamamlanmalıdır.
- Engellilerin istihdamını teşvik etmek için ücretlerde ayrımcılık yapılmamalı, ücret eşitliği sağlanmalıdır.
- İstihdam edildikleri alanlarda rahat hareket edebilecekleri imkanlar sunulmalıdır.
- Teknolojiye uygun alet ve cihazlarla engellilerin istihdamı ve çalışma alanları kolaylaştırılmalıdır.
- Eğitimden ekonomik ve sosyal alanlara kadar engellilere yönelik yapılacak düzenlemeler engellilerin görüşleri alınarak gerçekleştirilmelidir.
- Engelli istihdamını arttırmak ve istihdam edildikleri alanlarda bağımsız çalışabilmeleri için mesleki rehabilitasyon ve eğitimleri sağlanmalı ve ülke genelinde yaygınlaştırılmalıdır.” (HK)
