Türkiye Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu Araştırma Enstitüsü (DİSK-AR) Zorunlu Bireysel Emeklilik Sistemini değerlendiren bir rapor hazırladı.
Raporda, sistemin ikinci bir emeklilik anlamına gelmediği belirtilerek toplumun tasarruf yapması için emeklilik maaşlarının yükselmesi gerektiği ifade edildi.
BES nedir?6740 sayılı Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun, Ağustos 2016'da kabul edildi ve Ocak 2017'de yürürlüğe girecek. 45 yaş altı çalışanlar (işçiler ve kamu görevlileri) Ocak 2017’den itibaren otomatik olarak BES’e katılacak. Çalışanlardan sosyal güvenlik primine esas brüt kazançlarının yüzde üçü oranında kesinti yapılacak. İsteyenler iki ay içinde cayma hakkını kullanarak sistemden çıkabilecek. Çalışanların bizzat kendilerine imzalatılacak emeklilik sözleşmesi, işveren tarafından hazırlanacak. Zorunlu BES’te devlet sisteme girişte bir defaya mahsus olmak üzere bin TL katkı yapacak. Ayrıca her ay devlet yüzde 25’i oranında katkı yapacak. Daha fazla tutarda kesinti yapılmasını isteyen çalışan, emeklilik sözleşmesinde bunu talep edebilecek. İşveren katkı payını zamanında şirkete aktarmaz veya geç aktarırsa çalışanın birikiminde oluşan parasal kaybından sorumlu. Yükümlülüklerine aykırı davranan işverenlere, her bir ihlal için ÇSGB tarafından 100 Türk Lirası idari para cezası uygulanacak. |
"İşveren katkısı yok, bireysel bir risk"
DİSK raporunda sistemi şöyle eleştirdi:
* Bireysel Emeklilik Sistemi’ni bir sosyal sigorta programı olarak kabul etmek olanaklı değil. Zorunlu BES’in yasalaşması ile sosyal güvenliğin özelleştirilmesi ve piyasaya terkedilmesi yönünde yeni bir adım daha atılmış oldu.
* Zorunlu BES’te işveren katkı payı yok. Oysa sosyal sigorta sisteminin olmazsa olmaz koşullarından biri işveren katkısı.
BES ne SGK tarafından sağlanan emeklilik hakkına benzer bir hakkı ne de Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) tarafından sağlanan sağlık ve diğer sosyal güvenlik hizmetlerini sunuyor. BES bir emeklilik programı değil uzun vadeli bir bireysel tasarruf sistemi.
* BES’te ne şirketler getiri/gelir garantisi vermekte ne de devlet garantisi söz konusu. Sistem tamamen bireysel riske dayalı.
* Türkiye’deki BES fonları 2011-2014 arasında reel getiri açısından zarar etti. 2011’de yüzde 10’un üzerinde zarar eden BES fonları, 2012 yüzde 9 net getiri sağladı, 2013’te ise yüzde 7-8 civarında zarar etti. Türkiye’deki BES fonlarının getiri performansı OECD ortalamasının çok altında seyrediyor.
"Zorla tasarruf olmaz, borçlu oranı yüzde 67,9"
* Çalışanların cayma süresi hak düşürücü bir özellik taşıyor.
* İşveren istediği sigorta şirketiyle anlaşma yapabilecek. Dolayısıyla çalışanların emeklilik şirketi seçmeleri kısıtlanıyor.
* Zorla tasarruf olmaz. Tasarruf oranlarının düşüklüğünün nedeni gelirlerin yetersizliği. 2002’de hane halkı borcunun harcanabilir hane halkı gelirine oranı yüzde 4 civarında iken, 2015 itibariyle hane halkları harcanabilir gelirlerinin yüzde 51’i oranında borçludur. Taksit ödemeleri ve borçları olanların oranı yüzde 67,9’dur.
"Çifte emeklilik iddiası asılsız"
* Zorunlu BES ile çalışanlara çifte emeklilik sağlanacağı iddiası dayanaksız. Şu anda kamusal sosyal güvenlik sisteminde yaşlılık, malullük ve ölüm aylığı için prime esas kazancın yüzde 20’si oranında kesinti yapılmakta. Yüzde 20 prim kesintisiyle ödenen ve pek çok emekli için yetersiz olan emekli aylığına denk bir gelirin BES’ten yüzde üç primle ödenmesi mümkün değil.
* Asgari emekli aylıkları giderek düşüyor. 2003 yılında ortalama asgari emekli aylığı asgari ücretin yüzde 46 üzerinde iken 2015 ve 2016 yıllarında asgari emekli aylığı asgari ücretin altına geriledi.
"Devlet katkısı, fakirden zengine verme mekanizması"
* BES’te devlet katkısı yoksuldan alıp zengine verme mekanizmasına dönüştü. Geliri asgari ücrete eşit ve daha düşük olanların BES fonları içindeki payı sadece yüzde 0.2’dir.
* Zorunlu BES uygulaması Anayasa’nın sosyal devlet ilkesi ile sosyal güvenlik, sözleşme hürriyeti ve mülkiyet hakkına ilişkin hükümlerine de aykırı.
Emekil aylıkları iyileştirilmeli
DİSK AR'ın çözüm önerileri şöyle: Çözüm önerileri:
Zorunlu BES uygulamasından vazgeçilmeli.
* Tasarruf oranlarının artırılması için sendikalaşma ve toplu pazarlık kapsamının artması gerekir.
* BES'e son verilmeli. BES’e aktarılan kamu kaynakları kamu sosyal sigorta programına aktarılmalı.
* Emekli aylıkları iyileştirilmeli. Aylık bağlama oranları eski düzeyine çekilmeli, güncelleme katsayısında milli gelir artışının tümü dikkate alınmalı.
* Asgari emekli aylığının asgari ücretin altına düşmesini engelleyecek alt sınır getirilmeli. (NV)
