Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü (UNESCO) Küresel Medya ve Bilgi Okuryazarlığı Haftası (MIL) her yıl 24-31 Ekim tarihleri arasında kutlanıyor. IPS İletişim Vakfı/bianet olarak bu hafta kapsamında medya okuryazarlığına ilişkin farkındalık ve yetkinliklerin geliştirilmesine katkı sunmak amacıyla, paydaşı olduğumuz “Our Media” (Bizim Medyamız) projesi çerçevesinde “Dijital Medya Okuryazarlığı Kılavuzu” hazırladık.
Kılavuz, Prof. Dr. Yasemin Giritli İnceoğlu danışmanlığında ve IPS İletişim Vakfı Araştırma Koordinatörü Dr. Sinem Aydınlı editörlüğünde hazırlandı. Tasarımı ise bianet sosyal medya editörü Evrim Gündüz tarafından yapıldı.
Prof. Dr. Yasemin Giritli İnceoğlu’nun giriş çerçevesini oluşturduğu kılavuza Prof. Dr. Kenan Çayır, Prof. Dr. Aslı Tunç, Faruk Bildirici, Erol Önderoğlu, Dr. Necdet İpekyüz, Elif Erol, Yıldız Tar ve Prof. Dr. Nazan Haydari katkı sundu.
Metinler; eleştirel dijital okuryazarlığın demokrasi-güven-yurttaşlıkla ilişkisini (Çayır), üniversitelerin dijital okuryazarlıkta üstleneceği rol ve müfredat tasarımını (Tunç), dijitalleşen habercilikte etik, doğrulama kültürü, haber yazımındaki dönüşüm ve sürdürülebilirlik sorunlarını (Bildirici), yurttaş denetimi, ombudsmanlık ve medya-toplum diyaloğunu güçlendirme gereğini (Önderoğlu), politika ve kurumsal sorumluluğa dair somut önerileri –MEB, RTÜK ve yerel yönetimler için– (İpekyüz), kriz dönemlerinde (6 Şubat depremleri) nefret söylemi, temsil eksikliği ve ayrımcılığa karşı hak temelli yaklaşımı (Önderoğlu), LGBTİ+ karşıtlığında dezenformasyonun sürekliliğini ve medya/dijital şiddet ilişkisini (Tar) ve toplumsal cinsiyet odaklı kapsayıcı, yaratıcı/kolektif üretim yaklaşımlarını (Haydari) ele alıyor.
Kılavuzda her metnin sonunda kontrol listesi soruları yer alıyor. Bu sorular, bölümlerin temasını ve ilkelerini somut adımlara dönüştürmeyi; paydaşların öz değerlendirme yapmasını ve uygulama planlamasını kolaylaştırmayı amaçlıyor. Kısa ve uygulanabilir maddeler halinde sunulan bu listelerin, politika yapıcıdan gazeteciye, eğitimciden STK temsilcisine kadar farklı aktörlerin kendi bağlamına uyarlayabileceği pratik bir yol haritası oluşturmasını hedefliyoruz.
Kılavuzun sonunda yer alan kaynakça, metinlerde atıf yapılan eserleri derleyerek dijital medya okuryazarlığı alanındaki güncel akademik literatür ve iyi uygulama örneklerine erişimi kolaylaştırmak için hazırlandı. Bu bölüm, metinlerde tartışılan kavramların kuramsal dayanaklarını görünür kılarken, okurların kendi çalışmalarında başvurabilecekleri güvenilir referanslar sunarak kılavuzun öğrenme ve uygulama değerini güçlendiriyor.
Kılavuza, 2025 yılı Haziran-Eylül döneminde bianet’te Türkçe ve İngilizce olarak iki haftada bir yayımlanan Dijital Medya Okuryazarlığı yazı dizisinin ana bölümlerini de dâhil ettik. Böylece dezenformasyon, nefret söylemi, algoritmaların etkisi, çocukların ve gençlerin dijital dünyadaki hakları, gazeteciliğin dönüşümü ve dijital yurttaşlık gibi başlıklarda hazırladığımız yol gösterici çerçeveyi yeniden hatırlatmış olduk.
Dijital Medya Okuryazarlığı
Bu kılavuzu, 2024 yılında Our Media projesi kapsamında kurulan “Medya Okuryazarlığı Koalisyonu”nun bir çıktısı ve IPS İletişim Vakfı’nın medya okuryazarlığı savunuculuğundaki kararlılığının bir göstergesi olarak değerlendiriyoruz.
Kılavuzun çağrısı net: Dijital medya okuryazarlığı, yalnızca bireylerin değil; medya kuruluşları, eğitimciler, sivil toplum ve kamu kurumlarının ortak sorumluluğu. IPS İletişim Vakfı/bianet, hak temelli yaklaşım, eleştirel düşünme, kapsayıcılık ve aktif yurttaşlık bilincinin güçlendirilmesi için tüm paydaşları dayanışmaya ve işbirliğine davet ediyor.
Dijital Medya Okuryazarlığı Kılavuzu’nun PDF versiyonu için tıklayın
Ne kadar medya okuryazarısınız?
Dijital güvenliğiniz ne durumda?
Bizim Medyamız (Our Media)
AB tarafından finanse edilen ve 2023-2025 yıllarını kapsayacak "Bizim Medyamız" (Our Media) projesinin partnerleri arasında IPS İletişim Vakfı/bianet de var.
"Bizim Medyamız: Medya Okuryazarlığının ve Aktivizminin Çoğaltılması, Kutuplaşmanın Önlenmesi ve Diyalogun Teşvik Edilmesi için Sivil Toplum Hareketi" projesi üç yıl sürecek.
Projenin ilk odağı, Balkanlar ve Türkiye'de, STK'lerin, medya profesyonellerinin, genç aktivistlerin ve kamunun; medya özgürlüğünün yanında medyanın gelişimine ve sürdürülebilirliğine dair eğilimler ve zorluklar hakkında kapasite geliştirmelerini sağlamak olacak.
AB tarafından finanse edilen ve 2023 – 2025 yıllarını kapsayacak "Bizim Medyamız" projesinin partnerleri şöyle:
- Güney Doğu Avrupa Medya Profesyonelleşmesi Ağı (SEENPM)
- Arnavutluk Medya Enstitüsü (Tiran)
- Mediacentar Vakfı (Sarajevo)
- Kosova Basın Konseyi
- Karadağ Medya Enstitüsü (Podgorica)
- Makedonya Medya Enstitüsü (Üsküp)
- Novi Sad Gazetecilik Okulu (Novi Sad)
- Barış Ensitüsü (Ljubljana)
- bianet (Türkiye).
"Bizim Medyamız" projesinin IPS İletişim Vakfı/bianet adına araştırmacısı vakfın araştırma koordinatörü Sinem Aydınlı.
Yeni bir sivil toplum hareketi: Bizim Medyamız
Projenin kapsamı
Proje, medyanın sürdürülebilirliğine yönelik ana eğilimleri, riskleri ve fırsatları belirlemek ve medya özgürlüğü ile medya ve bilgi okuryazarlığını (MIL) desteklemek için medya aktivizmi çalışmalarındaki iyi uygulamaları haritalandırabilmeye yönelik bir araştırmayla başlıyor. Araştırma bulguları, medyadaki zorlukları ele alabilmek için medya alanındaki STK'lerin ve diğer paydaşların kapasitelerini güçlendirmek için kullanılacak.
"Bizim Medyamız" kapsamında gazetecilerin, medya kuruluşlarının ve medya kurumlarının kapasitesilerini anlamaya yönelik savunuculuk faaliyetleri yapılacak. Yerel ve ulusal medya ve diğer aktörlerin, medyadaki toplumsal cinsiyet eşitsizliklerine yönelik medya aktivizmi çalışmaları yapması teşvik edilecek. Proje kapsamında ayrımcılığa ve cinsiyetçi kalıp yargılara karşı çıkma ve yapılacak çeşitli aktiviteler aracılığıyla toplumsal cinsiyet eşitliğini destekleme konusunda genç liderler güçlendirilecek.
Proje, kentsel ve kırsal alanlardaki STK'lere verilen mali destekle, yurttaşların MIL becerilerini geliştirmek, medya özgürlüğü ve bütünlüğünü desteklemek ve propaganda, nefret söylemi ve dezenformasyondan kaynaklanan kutuplaşmaya karşı koymak amacıyla yerel topluluklara ulaşacak.
Bu haber, Avrupa Birliği tarafından fonlanan ve IPS İletişim Vakfı / bianet’in de paydaşı olduğu “Our Media / Bizim Medyamız” projesi kapsamında hazırlanan Dijital Medya Okuryazarlığı Dosyası ve Kılavuzu’nun içeriklerinden biri olarak yayımlanmaktadır.
(SA/VC)
