Kars’ın Digor ilçesinde koruculuk dayatması, ev baskınları, işkenceye karşı 14 Ağustos 1993’te yürümek isteyen sivillerin üzerine açılan ateş sonucu çocuk, genç ve yaşlı 17 kişi yaşamını yitirdi, 200’den fazla kişi de yaralandı. Digor Katliamı'nın üzerinden 27 yıl geçti.
Katliamda 13 yaşında Selvi adındaki kızını kaybeden Mirza Çağdavul ve Digor'a giderek incelemelerde bulunan heyetin içerisinde yer alan dönemin Şırnak milletvekili Mahmut Alınak tanıklıklarını Mezopotamya Ajansı'ndan Dindar Karataş'a anlattı.
"Torunuma kızımı anlatmadım"
80 yaşındaki Mirza Çağdavul, yürüyüşün yapılacağı sabahı şu sözlerle anlattı:
"Evlendikten 11 yıl sonra bir kızım oldu ve ismini Selvi koydum. Kızım doğduğunda, ilk dişi çıktığında, bana ilk su getirdiğinde onun için bir kurban adadım. Benim kızıma olan sevgim bu bölgede dillere destandı. Katliamın sabahı kızıma rengarenk ve en güzel elbiseleri giydirdik ve alana gittik. Kızım benden ayrılarak yürüyüşün en önüne geçti ve bir anda ateş açıldı. Yürüyüşteki herkes sağa sola koştururken ben yürüyüşün en önüne doğru koşuyordum. Çünkü kızım en öndeydi ve onu kurtarmak istedim. Ama kızım orada katledilmişti. Kızımı o kadar çok seviyordum ki doğan torunuma onun adını verdim ama torunuma kızımın hikayesini hiç anlatmadım üzülmesin diye."
"O gün cehennemi yaşadık"
Katliam öncesi askerlerin günde en az iki kez evini basarak arama yaptıklarını, aramalar sırasında değerleri eşyalarına el koyulduğunu ve bu durumun artık bir göçertme politikasına döndüğünü vurgulayan Çağdavul, asıl olarak bu durumu protesto etmek için yürüyüş yaptıklarını dile getirdi ve şöyle devam etti:
"Yaşananları unutmadım. Askerlerin yaptıkları zulümler artık dayanılamaz bir boyuta vardığı için köylüler isyan etti. Biz artık askerlerin her gün evlerimizi aramalarından, bize baskı yapmalarından bıkıp usanmıştık. Bu zulmü kabul etmemize vicdanımız el vermiyordu. Topraklarımızı da terk edemezdik. Onun için yetkililere sessizimizi ulaştırmak için çevre köylerden insanların katılımıyla Digor’a doğru yola çıktık. Biz Digor’u yıkmaya değil, derdimizi anlatmak için gittik. Digor’a 2 kilometre kala her taraftan kurşunlar sıkılmaya başlandı. Herkes yere düşüyordu. O gün mahşerdi ve o gün cehennemi yaşadık. Kimse ölüsünü almaya dahi gidemedi. Yaralı olan birçok kişinin hastanelere götürülmesine izin verilmedi."
Askerler ajanlık teklif ediyordu
Katliamında Nexşan köyünde 7 kişi yaşamını yitirmesinin üzerinden yıllar geçse de tarih 1 Ağustos 2020 gösterdiğinde aynı köyden askere giden ve “vatan haini” denilerek ölümle tehdit edilen Osman Özçalımlı yaşamını yitirdi.
Özçalımlı’nın ölümünü 27 önceki katliamla bağ kuran Çağdavul, “Keyfi olarak yapılan o zulüm bu gün devam ediyor. Tıpkı o çocuğun askerde katledilmesi gibi. Osman’ın ne suçu vardı ki öldürdüler? Bugün dağlarda öldürdükleri çobanları nasıl ki PKK’li diye lanse ediyorlarsa aynısını o gün bizim başımıza getirdiler. Katliam ile ilgili yapılan duruşmalara gittik ama hakim bizimle dalga geçer gibi ‘Kurşunlar ne taraftan geliyordu’ diye soru soruyordu. Katliamdan sonra askerler köye gelerek ajanlık ve koruculuk dayatmaya başladılar. Bana araba ve ev teklif ederek ajan olmamı istediler ama ben kabul etmedim."
"Özel tim göz göre göre ateş etti"
Katliamın olduğu dönemde Şırnak milletvekili olan Mahmut Alınak, milletvekillerinden oluşan bir heyetle bölgeye giderek incelemelerde bulundu. Olayı Meclis’te olduğu sırada duyduğunu ve hemen bir heyet olarak Digor'a gittiklerini anlatan Alınak, "Digorlu bir tanıdığım arıyordu. Telaşlıydı. Özel timin Digor’da halka ateş ettiğini, birçok ölü ve yaralı olduğunu söyledi. Yaralılar Kars ve Erzurum devlet hastanelerine kaldırılmışlardı. Kars devlet hastanesini ablukaya alan polisler yaralılara kan vermek isteyenleri engelliyorlarmış. Benden duruma müdahale etmemi istiyordu.
"Telefonda bağırış çağırış sesleri ve kadın çığlıkları geliyordu. Ben hemen Kars valisini aradım. Vali, halkın Zıbini köyü yönünden ilçe merkezine doğru yürüyüş yaptığını, PKK’lilerin ateş açması sonucu güvenlik güçlerinin karşılık verdiğini ve bu çatışmalar sırasında bir kişinin öldüğünü, sekiz-on kişinin de yaralandığını söyledi. Ardından Digor'dan bir iki kişiyle telefon bağlantısı kurdum. Aldığım haberler valinin söylediklerinin tam tersiydi. Görüştüğüm insanlar karşılıklı bir çatışma olmadığını, özel timlerin kalabalığın üstüne göz göre göre ateş ederek onlarca kişiyi öldürdüklerini ve yüzlercesini de yaraladıklarını söylediler" dedi.
Gözaltındakilere işkence
Katliamdan sonra gözaltına alınanlara işkence edildiğinin kendilerine iletildiğini belirten Alınak, şöyle devam etti:
"Bir heyet oluşturup ertesi gün Digor’a gitmeye karar verdik. Heyette dönemin milletvekilleri Selim Sadak, Sırrı Sakık, Muzaffer Demir, Ali Yiğit ve ben görev aldık. Gözaltında olanlara işkence edildiği haberleri geliyordu. Polis amirleri telefonlarımıza çıkmıyordu. Ben de valiyi arıyordum. Vali özel timlere söz geçiremiyordu. Ertesi gün yanımızda bir grup gazeteciyle birlikte uçakla Erzurum’a hareket ettik. Erzurum’dan karayoluyla Kars’a gittiğimizde akşam olmuştu.
"Erzurum’dayken randevu aldığımız Vali bizi odasında bekliyordu. Emniyet müdürü de oradaydı. Valiyi acı bir çaresizlik içinde bulduk. Vali yalan söylemeyi beceremeyen dürüst bir bürokrattı. Olup bitenler hakkında bilgilendirilmemiş ve her şey kendisinden saklanmıştı. İliştiği makam koltuğunda iki büklümdü. Sorularımıza cevap veremiyordu, açıkça söylemese de kurduğu cümlelerden katliamın özel timler tarafından yapıldığı anlaşılıyordu. Emniyet müdürü ise yayıldığı koltukta bir yalan makinesi gibi çalışıyordu. Sorularımıza verdiği cevaplar çelişkilerle doluydu. 'PKK ateş etti, güvenlik güçleri de karşılık verdi' diyerek, devlet güçlerine toz kondurmuyordu. Aramızda gergin tartışmalar oldu."
"Şehre dehşet havası çöreklendi"
"Ardından Kars Devlet Hastanesi’ndeki yaralıları ziyaret ettik. Hastane tıklım tıklım hasta doluydu. İnsanların hepsi kurşunla yaralanmıştı. Polis hastanede bize adeta nefes aldırmıyordu. Her saniyemizi kameraya alıyorlardı. Güvenlik gerekçesiyle yapıldığı söylenen bu çekimlerin insanları korkutma amacı taşıdığı açıktı. Hastaneden çıktıktan sonra polisin tehditkâr nefesini yine ensemizde hissederek Digor’a gittik. Digor ölüm sessizliği içindeydi. İnsanlar dükkânların camekânlarından korku dolu gözlerle bize bakıyorlardı. Ben Şırnak milletvekiliydim, ama Digorluydum. Digorluların yanımıza gelmek istediklerini biliyordum, ama gelmeye çekiniyorlardı. Bir dehşet havası çöreklenmişti şehrin üstüne.
"Polis kameraları Digor kaymakamının makam odasında da çalıştı. Kaymakamın odasını işgal eden polisler kaymakama bile güvenmiyor ve onunla yaptığımız görüşmeyi de kameraya kaydediyorlardı. Biz şiddetle buna karşı çıktık. Polislerle sert tartışmalarımız oldu. Kaymakam çaresizlik içindeydi, polislerden korkuyor, onları odasından dışarı çıkaramıyordu. Kaymakamdan ümidimizi kesince valiyi aradık. Kamera çekimleri ancak valinin müdahalesi ile durdurulabildi. Polisler çekimi durdurdular ama tüm çabamıza rağmen yine de dışarı çıkmadılar" dedi.
Fail belliydi
Yaptıkları görüşmelerden sonra köylere geçtiklerini anlatan Alınak şöyle devam etti:
"Emniyet müdürü akşam bize PKK’lilerin olayın olduğu yerin arkasındaki yüksek bir tepeden ateş ettiğini söylemişti. Bu durumda PKK’lilerin, özel timlerin içinden ateş açmış olması gerekirdi. Çünkü olayın tanıkları sözü edilen tepenin devlet güçlerince kuşatıldığını ve o bölgede kuş dahi uçurtulmadığını söylüyorlardı. PKK’lilerin devlet güçleri içinden ateş açması mümkün olmadığına göre, fail belliydi. Ayrıca emniyet müdürünün iddia ettiği şekilde PKK’nin ateş açması ve devlet güçleri ile PKK arasında silahlı bir çatışmanın olması halinde, devlet güçlerinden ve PKK’lilerden de ölen ya da yaralananların olması gerekirdi.
"Oysa ki ne PKK’lilerden ne de devlet güçlerinden ölü ya da yaralı vardı. Bu çelişkiyi sorduğumuz Kars valisi bizden gözlerini kaçırmıştı. Görgü tanıkları ve mağdurlar özel timlerin topluluğa hedef gözeterek ateş ettiklerini söylüyor ve devlet güçleri ile PKK’liler arasında herhangi bir çatışmanın olmadığını belirtiyorlardı."
"Toplu bir katliam yapıldı"
Meselenin gün gibi ortada olduğunu ve toplu bir katliamın yapıldığını söyleyen Alınak, köylere gittiklerinde polislerin kendilerine yönelik tehditlerini ve sonrasında yaşananları ise şöyle anlattı:
"Digor’dan köylere hareket edeceğimiz sırada bir özel tim, 'Daha çok Fatiha okuyacaksınız. Gerekirse Meclis’i basar, Meclis’ten kelle alırız' diyerek, bizi tehdit etti. Bazı yaralılar, özel timlerin olaydan sonra dipçiklerle kendilerini öldürmeye kalkıştıklarını, ancak jandarma yüzbaşısı ile kaymakamın müdahalesiyle öldürülmekten kurtulduklarını söylediler. Ölü ve yaralılar Zibini, Zixçî, Mewreg, Nexwşan, Kızılkule, Püfik, Başköy ve Baceli köylerindendi.
"Bazı yaralılar cezaevine atılma endişesiyle hastanelere başvurmamış, evlerinde tedavi olmaya çalışmışlardı. Birçok ölü ve yaralı ibret olsun diye ayaklarından panzere bağlanıp yerde sürüklenerek şehre getirilmişlerdi. Yürüyüşe katılan ve katliamı sıcağı sıcağına yaşayanlar plânlı bir katliam ile karşı karşıya kaldıklarına dikkat çekiyorlardı."
Yargılama yıllarca sürdü
Ankara’ya döndükten sonra hazırladıkları 23 Ağustos 1993 tarihli ayrıntılı bir raporu Meclis Başkanlığı’na, Başbakanlığa, Adalet Bakanlığı’na ve birçok kuruluşa gönderdiklerini belirten Alınak, "Çabalarımız işe yaradı, özel timler hakkında Kars Ağır Ceza Mahkemesi’ne dava açıldı. Yargılama yıllarca sürdü, beklendiği gibi özel timler bir tek gün bile ceza almadan dava dosyası zamanaşımıyla kapatıldı. Devletin o militarist kanadı suçüstü yakalanmıştı. Olayda binlerce mermi yakılmıştı. Mermiler üzerinde balistik inceleme yapılmadı. Çünkü mermileri atan uzun namlulu silahların hepsi devlete kayıtlı olan silahlardı. Digor’da katliam yapan zihniyetle yıllar sonra Roboski, Nusaybin, Sur, Cizre, Silopi ve daha pek çok yerde katliam yapan zihniyet aynıdır. Bu zihniyet, ta Koçgiri den, Gelîye Zilan’dan ve Dersim’den bugüne kadar sürüp gelen kanlı bir zihniyettir. Değişen şey sadece faillerdir" dedi.
Ne olmuştu?
Devletin koruculuk dayatmaları, ev baskınları, işkence politikalarına "dur" demek için yürümek isteyen binlerce köylü 14 Ağustos 1993 sabahı Kocaköy (Nexşan) köyünde bir araya geldi. İlçenin 20 köyünden gelen binlerce kişi sabah saatlerinde Digor'a doğru yürüyüşe geçmek istedi. Aralarında çocuk, yaşlı, kadın ve gencin olduğu kitlenin önü Digor'a 2 kilometre kala kesildi. Özel Harekat polisleri, askerler ve silahlı sivil giyimli kişilerin önünü kestiği kitle, yürüyüşlerinden vazgeçmeyeceklerini söyled. Bunun üzerine birçok noktadan kitlenin üzerine ateş açıldı. Yayılım ateşi sonucu 5'i çocuk 17 kişi olay yerinde öldü, resmi olmayan rakamlara göre ise 200’ün üzerinde kişi yaralandı.
Hukuki süreç
Yaşanan katliamın ardından yürütülen soruşturmada sadece 8 polis sorumlu bulundu. Yıllar sonra bu polisler hakkında “Kasten insan öldürmek” ve “Kasten insan öldürmeye teşebbüs etmek” suçlamasıyla dava açıldı. Toplam 11 yıl süren yargılamada mahkemeden bir karar çıkmaması üzerine davanın avukatı Tahir Elçi, 2004 yılında “Uzun yargılama”, “Etkin soruşturma yürütülmemesi” ve “Yaşam hakkı ihlali” gerekçesiyle davayı doğrudan Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne (AİHM) taşıdı. AİHM’de davanın kabul edilmesi üzerine Türkiye 2006 yılında davayı karara bağlayarak 8 polisi “Meşru müdafaa” gerekçesiyle beraat ettirdi. Mahkemeye yazılı savunma gönderen polisler, kitle içerisinden kendilerine roketatarlarla ateş açıldığını iddia etti. Ancak katliam sonrası yapılan araştırmada olay yerinde roketatar saldırısı olduğunu dair hiçbir delil bulunmadı.
Türkiye’nin beraat kararı vermesinin hemen ardından kararını açıklayan AİHM 2. Dairesi, Türkiye'yi maddi manevi tazminata mahkum etti.
(SO)
