Bi ser koça dawî ya helbestvan û nivîskarê kurd seydayê Cegerxwîn re 40 sal derbas bûn. Cegerxwîn, di sala 1903an de li bajarokê Hesarê yê girêdayî navçeya Kercews a (ku niha girêdayî Êlihê ye) Mêrdînê ji dayik bû.
Bi destpêkirina Şerê Yekemîn ê Cîhanê re tevî malbata xwe di sala 1914an de koçî bajarê Amûdê yê Rojavayê kir.
Cegerxwîn, li vir li ber destê hinek pêşengên olê yên kurd hate perwerdekirin û di sala 1928’yan de dest bi nivîsandina helbestên kurdî kir. Cegerxwîn, Celadet Elî Bedirxan û rêhevalên xwe di sala 1932’yan de li paytexta Sûriyeyê Şamê dest bi weşandina kovara Hawarê kirin û navê Cegerxwîn cara ewil li wir hate bikaranîn. Cegerxwîn, sedema vê jî wiha rave dike: “Ez jî mîna gelê xwe birîndar im. Dilê min birîndar e. Ji cegera min min xwîn tê. Lewma min navê xwe kir kesê cegera wî xwîn jê tê anku Cegerxwîn.”
Xoybûn
Cegerxwîn, di nava rêxistina Xoybûnê de jî cih girt ku di Serhildana Agiriyê de xwedî roleke mezin e. Di sala 1946’an de derbasî Qamişloyê bû û xebatên xwe yên polîtîk domand. Cegerxwîn, di heman salê de bû serokê rêxistina siyasî ya Civata Azadî û Yekitiya Kurd. Di sala 1948'an de endamê Partiya Komunîst a Sûriyeyê bû û 6 sal piştre ji bo bikeve Parlamentoya Sûriyeyê bû namzetê parlamenteriyê.
Cegerxwîn, heta sala 1957’an serokatiya saziya Komîteya Aştiyê ya ji bo Cizîrê kir. Piştre ji Partiya Komunist a Sûriyeyê veqetiya û tev li Partiya Demokrat a Kurdistanê ya Sûriyeyê bû. 2 sal piştre dîsa çû Iraqê û li Zanîngeha Bexdayê bû yekemîn mamosteyê ku bi zimanê kurdî dersê dide. Cegerxwîn, di vê pêvajoyê de ji bo zimanê kurdî gelek xebat kir û gelek xwendekar gihand.
Li Qamişloyê hate binaxkirin
Cegerxwîn, ji ber xebatên xwe yên siyasî, di sala 1963’yan de li Şamê hate girtin. Piştî berdanê jî li gorî rêzê derbasî Herêma Federe ya Kurdistanê, Lubnan û bajarê Swêdê Stockholmê bû. Di 22’yê cotmeha sala 1984’an de jî li Stockholmê wefat kir. Cenazeyê wî li Qamişloyê hate definkirin.
Ji Mêrdînê heta Stockholmê, ji Bexdayê heta Lubnanê, ji Rojava heta Herêma Federe ya Kurdistanê, Cegerxwîn di vê pêvajoyê de gelek berhemên navdar nivîsand. Di gelemperiya berhemên wî de jî mijara esasî têkoşîna gelê kurd a li dijî burjuvaziyê bû. Cegerxwîn, zextên li gelê kurd tên kirin, înkar, pişaftin, bêkarî, xizanî û çerxa kedxwariyê di helbestên xwe de hûnand. Her wiha Cegerxwîn di helbestên xwe de bal kişand ser azadî, aştî û dijbertiya şer.
Berhemên Cegerxwîn
Cegerxwîn, "Prîsk û Pêtî (1945)", "Sewra Azadî (1954)", "Kî me Ez? (1973)", "Ronak (1980)", "Zend-Avista (1981)", "Şefeq (1982)", "Hêvî (1983)", "Aşîtî", "Salar û Mîdya" û dîwanên wî yên "Şerefnama Menzûm". Bi gelek çîrok û lêkolînên xwe ve ji bo wêjeya kurdî bû çavkaniyeke giranbiha. Gelek berhemên wî piştre hatin qedexekirin û gelek helbestên wî ji hêla stranbejêna ve bûn stran.
Saziyên ku bi navê wî hatine vekirin
Piştî mirina Cegerxwîn, navê wî li gelek navendên çandan, park û cadeyan hate kirin. Lê belê piştî di sala 2016’an de qeyûm li şaredariyan hate tayînkirin, bi taybet jî saziyên bi navên wî hatin girtin û navên cade û kolanên navê wî lê hatibû kirin jî hatin guherandin.
Stranên ku ji ber helbestên Cegerxwînî hatine çêkirin:
Mihemed Şêxo: Ay lê gulê
Şivan Perwer: Kî ne em?
Nîzamettîn Ariç: Jîn û hebûn
Ciwan Haco: Pir xweş e
Gulistan - Şivan Perwer : Kurdistan e Kurdistan
Aram Tîgran: Lêv şêrîna min
Mehmet Atli: Pismamo
Koma Azadî: Herne pêş
Bûrhan Berken: Gulfiroş
Yûnûs Dîşkaya: Yar ko ne mêvanê te bî
Berfîn Aktay: Mem û Zîn
Rûken Yilmaz: Dîlbera Nazik
Derbarê Cegerxwînî de
Helbestvanê kurd Cegerxwîn di sala 1903yan de li gundê Hesarê ya girêdayî navçeya Kercewsa Êlihê tê dinê. Navê wî Şêxmûs e. Qey qederê wisa dixwest, ku Cegerxwîn jiyaneke zor û zehmet derbas bike, dema dê û bavê wî dimirin ew sêwî dimîne. Jiyana wî bi zor û zehmetiyan re derbas bûye. Lê Cegerxwîn zû bi zû ji vê rewşê derket û berê xwe da zanistiyê, li cem şêx û melan li medreseyan li zanînê geriya, dest bi xwendina feqetiyê kir. Heft heşt salan bi vî awayî xwendin tewa kir û (îcaza) xwe li cem Mele Fethule stand, pişt re hinekî meletiya gundan kir. Du bûyerên mezin di herêmê de çêbûn, ev bûyer bûn sedemên guhertinê di kesetiya Cegerxwîn de, berê wî bi xurtî ber bi niştimanperweriyê de dan.
Cegerxwîn koçî bajarê Qamişlo yê Rojavayê Kurdistanê dike. Di vê demê de Cegerxwîn dest bi nivîsandina helbestê kir û di kovara Hewarê de helbestên xwe diweşandin. Piştî serkeftina şoreşa Iraqê sala 1958an Cegerxwîn derbasî Iraqê bû û li zankoya Bexdayê di beşa wêjeyê de xwend. Di sala 1963yan de ji naçarî dîsa vegeriya Sûriyê, heta sala 1979an û di wê salê de berê xwe da Swêdê û li paytexta Swêdê Stockholmê bicih bû. Di 22yê cotmeha sala 1984an de li bajarê Stokholmê koça dawî dike. (AY)
