Türkiye’de emeklilik yaşı sigorta başlangıç tarihine ve prim ödeme süresine bağlı olarak değişiklik gösteriyor. Şu an için ortalama emeklilik yaşı kadınlarda 58, erkeklerde 60.
Resmi istatistiklere göre 45-54 yaş aralığında 11 milyonun üzerinde bir nüfusa sahip Türkiye. Bu grubun yaklaşık 6,7 milyonu istihdam edilirken, 4,5 milyonu herhangi bir işte çalışmıyor.
Çalışmayan nüfus içerisinde hem işsiz bireyler hem de istese de işgücüne dahil olamayan bireyler yer alıyor.
Bugün, işe alınmak için “yaşlı” ancak emekli olmak için “genç” olan büyük bir kitle oluştu. Çoğunlukla 45-54 yaşları arasında olan bu kitle işveren için yaşlı kalırken, devlet için genç kalıyor ve kendilerine ne istihdamda ne de emeklilik hayatında yer bulamıyor.
“Zor çalışma koşullarına mahkum edildik”
Onlardan birisi 53 yaşındaki Songül Şarklı. Şarklı yaklaşık bir yıllık işsizliğinin ardından Antalya’da bir otelde temizlik personeli olarak işe başladı.
Emekliliği için gerekli olan 11 aylık sigorta primimi tamamlamak için uğraştığından bahseden Şarklı, “Başvurduğum onlarca iş yerinden ‘40 yaş üstü çalıştıramıyoruz, 35 yaş altı eleman arıyoruz’ şeklinde yanıtlar aldım” dedi.
Şarklı iş arama sürecinde yaşadığı umutsuzlukla niteliksiz, yaşı problem etmeyecek angarya işlere yöneldiğini söylüyor. Bunun sonucundan da kendini Antalya’da otelcilik sektörünün içinde bulduğundan bahsediyor:
“Emekli olmak için konulan yaş kriteri özel sektörün tamamı için çok önemli bir kriter. İşverenler için yaşınız aktif, dinamik, beceri potansiyeliniz ve sağlıklı olmanıza bakmaksızın bir önyargı oluşturuyor. İşveren için deneyiminiz de pek bir şey ifade etmiyor.
Kendi yaş grubunum yalnızca işsizlikle değil, sosyal güvence, uzun süreli işsizlik nedeniyle beceri kaybı ve buna bağlı olarak psikolojik sorunlar da yaşıyor.”
"Kadın istihdamına yönelik söylemler 40+'yı kapsamıyor"
Kendisini şanslı olarak gördüğünden bahseden Şarklı, “Çünkü ekonomik yükümü paylaşabileceğim bir hayat arkadaşım” diyor. Fakat ekonomik desteği olmayan ve sosyal güvencelerden yoksun kendi yaş grubundaki insanları da anmadan edemiyor:
“Bu durum, devletin sosyal devlet olmaktan uzaklaşma politikalarının sonucu. Kadın istihdamını arttırmaya yönelik söylemler oluyor ama diğer yandan özellikle 40 yaş üstü kadınların hayatını kolaylaştırmak için hiçbir şey yapılmıyor.”
Şarklı, ekonomik krizi hatırlatıp, yaşam koşullarının zorluğundan bahsediyor ve sözlerini “Benim yaş grubumda olup hem iş bulamayıp hem de emekli olamayan insanlar açlıkla mücadele ediyor” ifadeleriyle sonlandırıyor.
Kaya: İlan var, iş yok
Yaşından dolayı iş bulmakta zorlanan bir diğer kişi ise Adem Kaya.*
Şu an 44 yaşında olan ve boyacılıkla uğraşan Adem Kaya uzun süre işsizlik ile mücadele ettiğini söylüyor.
Kaya, “Bundan 10 yıl önce İstanbul’a taşındım. İşsizdim, çevrem yoktu iş bulabilmek için gazetelerin sarı sayfalarına bakıyordum, ardından adresi alıp işyerlerine gidiyordum. Gittiğim nerdeyse her yerde ya yaşımdan ya da memleketimden dolayı ‘Eleman aldık’ denilerek reddedildim” diyor.
"Siz elemanı aldıysanız, ilan neden hâlâ duruyor?" diye sorduğunda ise "O ilan bir haftalıktı, ondan dolayı yayında" cevabı aldığını anlatıyor:
“Bazı işyerlerinde -ki çoğu öyleydi- elime bir form verip ‘Bunu doldurun, değerlendirme yapıp size dönüş sağlarız’ diyorlardı. Tam 17 yere başvurdum, aradan 10 yıl geçti, hâlâ dönüş yapacaklar. Türkiye’de en kötüsü bu işte, insanlarda empati yok. ‘Bu insan bizden haber bekliyor, mağdur olur’ diye düşünülmüyor. Kapıdan çıkınca unutuluyorsun. Bense, bir umut geri dönüş bekleyerek günlerce, haftalarca saf saf bekledim. Ama kimse arayıp ne ‘Başvurunuz onaylanmadı’ ne de ‘Reddedildi’ dedi.
Böyle böyle zaman geçti, memlekete dönmek istedim. Ama bu kez de ‘mahalleli arkamızdan ne der’ diyerek vazgeçtim. Sayısız kez intiharı düşündüm. Son çare olarak oto sanayide şansımı denedim. Kapısında ‘Eleman aranıyor’ yazan her dükkâna başvurdum. Hiçbiri almadı. En son bir usta, ‘Çocuğu yarın gönder’ dedi. Çocuk gibi sevindim. ‘Usta, çalışacak olan benim’ deyince ‘Abi, ben seni çalıştıramam’ dedi. ‘Neden?’ diye sordum. ‘Çünkü bazen burada elemana bağırıp çağırıyorum, sen kaldıramazsın’ cevabını aldım. ‘Ustam, boş ver, ben çalışırım’ diye ısrar ettim ama yine de almadı. Türkiye’de yaşınız 35'i, hele 40’ı geçti mi kimse size iş vermek istemiyor.”
"40'tan sonra işsiz kalırsanız, aç kalırsınız"
Kaya, uzun süren iş arama macerasının sonunda bir tanıdığının teşviki ile özel güvenlik eğitimi alıp güvenlik olduğunu söylüyor. “Kimsenin çalışmak istemeyeceği yerlerde çalıştım. İşsiz kalmamak için işyerinde, işim dışı da işler yaptım. Hayatımın en zor yıllarını İstanbul’da iş arayarak ve hayata tutunmaya çalışarak geçirdim. Şimdi de boyacılık yapıyorum.” diyen Kaya sözlerini şöyle noktalıyor:
“Türkiye’de yaşınız 35’i geçti mi işe yaramaz biri gibi görülüyorsunuz. Hele 40 oldu mu, eğer bir birikiminiz ya da kendi işiniz yoksa, kelimenin tam anlamıyla aç kalırsınız. Ne kamuda ne özel sektörde size iş bulunur.
Eğer iş hayatı 40’ından sonra bitiyorsa, o zaman devletin anayasada yazıldığı gibi ‘sosyal devlet’ olduğunu hatırlaması gerekir. Madem yaş sınırlaması getiriyor, o zaman vatandaşına maaş bağlaması ve temel ihtiyaçlarını karşılaması gerekir.”
(NÖ/HA)
