Büyükada Rum Yetimhanesi, yalnızca Avrupa’nın en büyük, dünyanın ise ikinci en büyük ahşap yapısı değil aynı zamanda Osmanlı modernleşme döneminin en önemli mimari ve kültürel miraslarından biri. 19. yüzyılın sonlarında inşa edilen bu eşsiz yapı, Batılılaşma ile yerel geleneklerin kesiştiği, İstanbul’un çok kültürlü hafızasını yansıtan nadide örneklerden biri olarak biliniyor.
Uzun yıllar boyunca yetim çocuklara yuva olan yapı, kentin çok kültürlü kimliğinin simgesi haline gelmiş durumda. Ancak bugün, “turizm geliştirme” gerekçesiyle yıkım tehdidi altında.
1964’ten bu yana hiçbir restorasyon görmeyen ve çöküşe terk edilen yetimhane, 2012’de Dünya Anıtlar Fonu’nun izleme listesine, 2018’de ise Europa Nostra tarafından “Tehlike Altındaki Yedi Kültürel Miras” listesine alındı.
Türkiye Ulusal Ahşap Komitesi de yıllardır yapının korunması için uyarılarda bulunuyor. Buna rağmen yapı ayakta kalmaya çalışıyor. Kültürel bir mirasın yanı sıra, zamanın belleğini, insanlığın travmalarını ve umutlarını taşıyan bu yapı, şimdi yeniden gündemde.
"Önce koruma"
Haziran 2025’te İstanbul Rum Patrikhanesi Kutsal ve Mukaddes Sinod Meclisi, kaynak yetersizliği gerekçesiyle Yetimhane’nin turizm amaçlı işlevlerle dönüştürüleceğini duyurdu. Ancak bu karar kamuoyunda ciddi endişe yarattı.
Adaların yüzde 60’ının ormanlarla kaplı olduğu ve iklim krizi nedeniyle yangın riskinin her geçen gün arttığı bir dönemde, turizm faaliyetlerinin yapı üzerinde ve bölgedeki doğal yaşam üzerinde büyük tehlike yaratacağı vurgulanıyor.
Adalar Hepimizin, Europa Nostra üyesi İlhan Nebioğlu, Dünya Mirası Adalar Ekoloji ve Kültür Derneği ve yazar Gündüz Vassaf’ın da aralarında bulunduğu çok sayıda isim ve kurum, Patrikhane’ye ve yetkili makamlara çağrı yaptı.
Açıklamada, “Yetimhane’nin tapusu Patrikhane’ye ait olabilir; ancak bu yapı yalnızca Patrikhane’nin değil, yıllardır gönüllü emekle onu yaşatmaya çalışan İstanbulluların ve uluslararası kültürel miras camiasının da ortak değeridir” denildi.
Çağrıda, Fener Rum Patrikhanesi’nin ve ilgili kurumların yetimhanenin daha fazla çökmesine seyirci kalmadan acil koruma önlemleri alması, sivil toplumla iletişim kanallarının yeniden açılması ve yapının geleceği için şeffaf, katılımcı ve bilimsel temelli bir çalışma zemini oluşturulması talep edildi. “Büyükada Rum Yetimhanesi dünyanın mirasıdır. Yıkım, yalnızca bir bina meselesi değil; ortak vicdanımızın, hafızamızın ve geleceğimizin sınavıdır. Önce koruma!” ifadeleriyle kamuoyuna seslenildi.
Yazar Gündüz Vassaf, “Şu anda bulunduğum yerden yapının çöküşünü görebiliyorum. Koruma ve yaşatma sorumluluğu hepimizin. Yetimhane’nin Patrikhane rızasıyla otel yapılması, Büyükada’yı kasıp kavuracak olası bir yangına açık davettir” sözleriyle tehlikenin boyutuna dikkat çekti. Adalı Dergisi’nin son sayısında ise yapının bahçesi, revir ve okul binalarının kültürel ve eğitim amaçlı kullanımlarla restore edilebileceği, alanın bir miras mekânı ve küçük bir müze olarak değerlendirilebileceği önerildi.
Büyükada Rum Yetimhanesi ve Adalar’ın sivil toplumu
"TOPLUMSAL DAYANIŞMANIN ABİDESİ"
Büyükada Rum Yetimhanesi restore edilecek
(EMK)
