"Pirtûkên kurdî dilê zimanekî ye, xwendina wan tê wateya zindîkirina çanda kurdî ."
Kurdî bi kûrahiya xwe ya dîrokî, cihêrengiya zaravayan û çanda devkî ya dewlemend yek ji zimanên herî kûr ê Rojhilata Navîn e. Ev zimanê ku di jiyana rojane de ji aliyê bi milyonan mirov li Tirkiye, Îran, Iraq, Sûriye û dîasporayê tê axaftin, bi sedsalan bi gelek çîrokên gelêrî, destan, helbest û berhemên edebî yên nûjen hebûna xwe ya çandî parastiye. Digel vê yekê jî, rastiya ku kurdî di sîstemên perwerdehiya fermî yên ku ji aliyê dewletê ve tên destekkirin de cih nagire, hem di asta ferdî û hem jî di asta civakî de derfeta rûbirûbûna pîvana nivîskî ya ziman bi giranî sînordar dike. Dema ku bi taybetî li Tirkiyê were nirxandin, bi milyonan zarokên ku zimanê wan ê zikmakî kurdî ye, bi giranî ji derfeta fêrbûna xwendin û nivîsandina bi zimanê xwe, naskirina pirtûkan û pêşxistina hesta aîdiyeta çandî bêpar dimînin. Ev rewş hem pirsgirêkên pedagojîk û hem jî yên sosyolojîk ên derbarê kurdî de bi xwe re tîne.
Lê tevî van hemû kêmaniyan jî, pirtûk, berhemên edebî, çîrokên gelêrî, helbest, gotarên kurdî xwedî potansiyelek mezin in, nemaze di fêrbûn û xurtkirina zimanê dayikê de. Tevî ku zimanê kurdî nebûye zimanê fermî yê perwerdeyê jî,metnên ku bi vî zimanî hatine nivîsandin, dikarin wek materyalên perwerdehiyê yên bi hêz ku dikarin bibin alîkarê pêşveçûna zimanî ya kesan, bêne hesibandin. Bi taybetî jî zarok û ciwanan bi metnên ku bi zimanê wan hatine nivîsandin fêrbûna ziman hêsantir dike û dibe sedema xurtkirina nasnameya çandî. Di vê çarçoveyê de bikaranîna berhemên kurdî yên nivîskî wek materyalên perwerdehiyê ne tenê wekî pêvajoya hînkirina ziman, di heman demê de wekî pêvajoyek zindîkirina çandê, parastina nasnameyê û zêdekirina xwebaweriya kesane jî divê were hesibandin. Berhemên Kurdî ji derveyî polîtîkayên zimanên fermî yên pergala perwerdehiyê bi nêzîkatiyên alternatîf û civakparêz dikarin bi bandor werin nirxandin. Armanca van berheman ew e ku nirxa pedagojîk a materyalên nivîskî yên kurdî derxe holê û nîqaş bike ka ev materyal çawa dikarin di pêvajoyên perwerdehiyê de entegre bibin.
Di çarçoveya perspektîfa pedagojik a fêrbûna ziman de bikaranîna materyalên otantîk (wek çîrokên herêmî, helbest, gotar) pêvajoya hînbûnê watedartir û bibandortir dike. Pirtûk û gotarên kurdî strukturên xwezayî, ferheng û çarçoveya çandî ya ziman pêşkêşî xwendekaran dikin. Mînak, pirtûkeke çîrokan a kurdî, ji hînkirina qaîdeyên rêzimaniyê, bi gihandina bikaranîna rojane û nuwazeyên çandî yên ziman, fêrbûnê hîn fêhmtir dike. Ev yek li gorî "nêzîkatiya li ser bingeha wateyê" ya fêrbûna ziman e û motîvasyona xwendekaran zêde dike.
Perwerdehiya bi zimanê zikmakî ne tenê serkeftina akademîk di heman demê de piştgirî dide pêşkeftina nasname û tenduristiya derûnî ya kesane. Pirtûk û gotarên kurdî dihêle ku xwendekarên kurd bi koka xwe ya çandî ve girêdayî bin. Zarokên ku ziman û çanda wan di pergala perwerdehiyê de cih digire, xwebaweriya xwe bilindtir dike û dilxwazê fêrbûnê dibe. Ev rewş li gorî prensîba "tevkariya perwerdeya bi zimanê zikmakî ji bo pêşketina zarokan" e, ku ji aliyê UNESCOyê ve gelek caran hatiye tekezkirin.
Xwendina romana kurdî ne tenê zimannasiya şagirtan di heman demê de hafizeya wan a çandî jî xurt dike. Çîrok, destan an jî berhemên edebî yên hemdem ên derbarê bûyerên dîrokî de derfetê dide xwendekaran ku li ser dîrok, berxwedan, şahî û êşên civaka xwe fêr bibin. Ev dihêle ku xwendekar pêwendiyek hestyarî ya kûrtir bi pêvajoya perwerdehiyê re saz bike.
Pirtûk û gotarên kurdî bi hilbijartina li gorî komên temenî û asta zimanên cuda dikarin weke materyalên perwerdehiyê bên bikaranîn. Çîrok an jî kurteçîrok dikarin ji bo xwendekarên asta destpêk werin tercîh kirin, lê dibe ku gotar, helbest an roman ji bo xwendekarên asta navîn û pêşkeftî bêne tercîh kirin. Ev materyal dikarin bi awayên cûrbecûr werin bikar anîn da ku hunerên xwendin, nivîsandin, guhdarîkirin û axaftinê pêşve bibin.Her çendî Kurdî di çarçoveya mufredateke fermî de neyê hînkirin jî, ev materyal dikarin bi awayekî aktîf di xebatên perwerdehiya civakê de ku bi rêya rêxistinên civaka sivîl, navendên çandê û platformên dîjîtal têne kirin, werin bikar anîn. Çavkaniyên kurdî yên vekirî, nemaze li ser înternetê, fêrbûna takekesî teşwîq dike û bêyî ku cihê lê be dibe ku meriv bi kurdî were nas kirin.
Ji bo dersdaran û dersdarên dilxwaz, gotarên kurdî naverokek dewlemend pêşkêşî dike ku dikare di dersê de were bikar anîn. Li ser van metnan xebatên wekî xebatên komê, drama afirîner, temamkirina nivîsan û nîqaşan dikarin bên kirin.
Pirtûk û gotarên kurdî ne tenê materyalên xwendinê ne, di heman demê de amûrên ku piştgiriya pedagojîk, çandî û nasnameyê jî dikin. Ne zimanê perwerdehiyê be jî, tevlîkirina van xebatan di pêvajoya hînbûnê de hem di hînbûn û hem jî zindîbûna ziman de dibe alîkar. Ji bo paşeroja kurdî entegrekirina çanda nivîskî di hawîrdorên perwerdehiyê de xwedî girîngiyeke mezin e. Ji ber vê yekê divê xebatên kurdî bên teşwîqkirin ku di xebatên perwerdehiyê yên ku bi hewldanên takekesî, tevgerên dilxwazî û civakên herêmî pêk tên de zêdetir cih bê dîtin.
Ji bo ku zimanek zindî bimîne, pêdivî ye ku pirtûkên ku bi wî zimanî hatine nivîsandin, bigihînin destê zarok û dilê ciwanan. Ji ber ku pirtûk ne tenê zanîn e, di heman demê de hafizeya gel e.
(AÖ/AY)
