Çekoslovakya işgalinin 40. yılında, o zamanlar Türkiye İşçi Partisi (TİP) üyesi yazar Necmiye Alpay ve Fikir Kulüp Federasyonları (FKF) üyesi yayıncı Ragıp Zarakolu’na "işgalin o dönem sol için ne anlama geldiğini, kendilerinin o yıllarda nasıl bir tavır aldığını ve şimdi 40 yıl sonra baktıklarında ne düşündüklerini" sorduk.
Alpay: Bütün sol irkildi
Yazar Alpay, işgal sonrasında bütün solun irkildiğini söyleyerek; “Solun bir kısmı zaten Sovyetler Birliği karşıtıydı fakat Sovyetlere sempati duyanlar bile irkilmişti. Herkes 'acaba nasıl bir açıklama gelecek' diye bekliyordu. Sovyetlerden gelen açıklama şöyleydi: 'Çekoslovakya’da gizli radyolar aracılığıyla ABD kaynaklı komplolar mevcut, biz Çekoslovakya’nın resmi çağrısı üzerine ülkeyi kurtarmak için bu müdahaleyi yaptık'" diyor.
“Ya Sovyetlere ya ABD’ye inanacaktık”
TİP üyesi Alpay, TİP’in işgal sonrası tartışmalar nedeniyle giderek bölündüğünü belirtti.
“Behice Boran ve Sadun Aren’in önderliğindeki 'Emek grubu' bunu protesto etmedi ve onaylayıcı tavır aldı. Mehmet Ali Aybar’ın 'Güleryüzlü Sosyalizm' kanadı ise buna itiraz etti.”
O zamanlar üniversite ikinci sınıf öğrencisi olan Alpay, Emek grubunda yer alarak işgale karşı tavır almadığını söyledi.
“Epey tereddüt ettiğimi söylemek isterim. Bizlerin yani TİP’in yönetici kadrosunda olmayan üyelerinin tavır alması, yönetimdeki iki gruptan birinin yanında olmak şeklindeydi. Biz de kendi aramızda tartışıyorduk ama asıl tartışmalar yöneticiler arasında oluyordu.”
“Biz o zaman ABD emperyalizmine karşıydık ve Sovyetlerin ABD’nin orada komplo yaptığını söylemesi üzerine ya Sovyetlere inanacağız ya da ABD’ye gibi bir sonuç çıkıyordu. Biz de Sovyetlere inandık.”
“Afganistan işgali ile her şey netleşti”
Sovyetler’in Afganistan işgalinin kafasındaki soruları da netleştirdiğini söyleyen Alpay, “Sovyetler Birliği’nin Çekoslovakya’dan sonra Afganistan’ı işgal etmesi bu askeri ve işgal politikalarının sosyalizmin ihracı olduğu anlamına geldiğini anladık. Bunların tersine hizmet eden politikalar olduğunu düşünüyorum" diyor.
“ABD ve Sovyetler benzer refleks verdi, bu da sosyalizm için kötü oldu"
68’de staj için Prag’a gidecek olduğunu ama İstanbul Üniversitesi’ndeki işgal nedeniyle gidemediğini söyleyen yayıncı Zarakolu şöyle devam ediyor:
“Bende solun bir parçası olarak Prag baharını merakla izlemek istiyordum çünkü önemli bir açılımdı. Çekoslovakya işgali yeni soğuk savaş döneminin başlangıcı oldu. Çekoslovakya işgali ve Şili darbesi ABD ve Sovyetler Birliği’nin özgürlükçü sosyalizmi hedef alan tutumlarının en korkunç örnekleridir. ABD ve Sovyetler benzer refleksler verdiler bu da sosyalizm için kötü oldu.”
“Sovyetler Çekoslovakya işgalini kendi çöküşüyle ödedi”
FKF üyesi olan Zarakolu başından itibaren işgale karşı olduğunu, FKF ile aynı eğilime sahip olduğunu ifade etti.
"İşgalden sonra FKF Sovyetler Birliği konsolosluğunun önüne siyah çelenk bırakmıştı.”
Uzun vadeli bakıldığında Sovyetler Birliği’nin Çekoslovakya işgalini kendi çöküşüyle ödediğini düşünen Zarakolu, “Sovyetler Birliği Çekoslovakya deneyimini bastırmak yerine örnek alsaydı belki demokratik deneyime geçme şansı olurdu" dedi.
"O dönem faşizme karşı savaşlardan dolayı komünist partilerin saygın bir yeri vardı ama 1956’daki Macaristan işgali, Çekoslovakya işgali dünyadaki komünist, sosyalist fikirlerin entelijansiye içinde prestij kaybetmesine neden oldu.”(NV/EZÖ)
