Fotoğraf: TİHV
İstanbul Protokolü’nün 2022 edisyonu, Birleşmiş Milletler (BM) İnsan Hakları Yüksek Komiseri Michelle Bachelet ile Türkiye İnsan Hakları Vakfı (TİHV) Yönetim Kurulu Üyesi ve Türk Tabipleri Birliği (TTB) Başkanı Şebnem Korur Fincancı’nın katılımıyla Cenevre’de düzenlenen toplantıda kamuoyuyla paylaşıldı.
Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Yüksek Komiserliği (İHYK), tam adıyla “İstanbul Protokolü: İşkence ve Diğer Zalimane, İnsanlık Dışı, Aşağılayıcı Muamele veya Cezaların Etkili Biçimde Soruşturulması ve Belgelendirilmesi için El Kılavuzu”nu 51 ülkeden 180’den fazla işkenceyle mücadele uzmanının katkısıyla hazırlanan 2022 edisyonunu yayınladı.
İstanbul Protokolü’nün yeni edisyonu, devletlere BM İşkenceye Karşı Sözleşme (UNCAT) ve uluslararası sözleşmeler kapsamında işkenceyi soruşturma, kovuşturma ve cezalandırmaya yönelik antlaşma yükümlülüklerini yerine getirmelerini sağlamak için rehber niteliğinde.
Güncelleme, 20 yıllık deneyimle gerçekleşti
İHYK tarafından 1999 yılında resmi olarak onaylanmasından bu yana, İstanbul Protokolü’nün standartları uluslararası, bölgesel ve ulusal insan hakları organları ve yasal mekanizmalar tarafından benimsendi.
İstanbul Protokolü'nü güncellemeye yönelik uluslararası çaba, işkence ve kötü muamele uygulamaları ve onun etkilerine ilişkin küresel anlayıştaki ilerlemelerin yanı sıra son 20 yılda İstanbul Protokolü'nün kullanımındaki pratik deneyimleri yansıtıyor.
Güncelleme ayrıca, İstanbul Protokolü'nün yayınlanmasından bu yana birçok kez karşılaşılan İstanbul Protokolü standartlarının devletler tarafından kasıtlı olarak kötüye kullanılmasının önlenmesine yardımcı olmayı amaçlıyor.
STK'lar ve BM kurumları güncelledi
Protokolün güncellenmesini dört sivil toplum kuruluşu temsilcileri yönetti: İnsan Hakları için Hekimler (PHR), İşkence Mağdurları için Uluslararası Rehabilitasyon Konseyi (IRCT), Türkiye İnsan Hakları Vakfı (TİHV) ve REDRESS.
Ayrıca güncellemede dört temel Birleşmiş Milletler işkence karşıtı organ yer aldı: İşkenceye Karşı Komite, İşkenceyi Önleme Alt Komitesi, İşkence Özel Raportörü ve Birleşmiş Milletler İşkence Mağdurları Gönüllü Fonu.
6 yıllık bir sürecin sonucu
Güncellenen İstanbul Protokolü, Bişkek, Mexico City ve Kopenhag'da gerçekleşen bölgesel koordinasyon toplantıları ile Protokol'ü işkence karşıtı çalışmalarda kullanma konusunda önemli deneyime sahip 200'den fazla kişinin katıldığı bir anket çalışmasını da içeren altı yıllık bir sürecin sonucu.
İstanbul Protokolü'nün altı orijinal bölümünün güncellenmesine ek olarak, 2022 edisyonu, belgelemenin gerekli olabileceği çeşitli ortamlarda çalışan sağlık profesyonellerinin rolü (Bölüm VII) ve İstanbul Protokolünün Devletler tarafından etkin bir şekilde uygulanması için gerekli koşullar (Bölüm VIII) hakkında rehber niteliğinde iki yeni bölüm içeriyor.
İstanbul Protokolü 2022’de, Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Yüksek Komiseri Michelle Bachelet'in yazdığı bir önsöz de var:
“İHYK Ofisi, Devletlere işkence ve kötü muameleyi ortadan kaldırma, uluslararası insan hakları standartlarını etkili bir şekilde uygulama ve çabalarının merkezine rehabilitasyon da dahil olmak üzere işkence görenlerin giderim hakkını koyma konusunda yardımcı olmaya kararlıdır. Bu nedenle devletleri ve devlet dışı aktörleri, sivil toplumu, bireysel uygulayıcıları ve işkence ve kötü muameleyi önleme ve ondan korumayla ilgilenen herkesi İstanbul Protokolü'nün yeni baskısını kullanmaya teşvik ediyorum.”
Güncelleme neyi kapsıyor?
İstanbul Protokolü 2022 baskısındaki önemli güncellemeler ve ek kılavuz şöyle:
- 20 yıllık uygulama ve içtihatlar ile işkencenin önlenmesi, hesap verebilirlik ve giderim hakkı için ilgili mekanizmaların güncellenmesi temelinde işkence ve kötü muamelenin tanımı ve kapsamına açıklık getirme. (Bölüm I)
- Çatışan yükümlülüklerin ele alınmasına ilişkin rehberlik de dahil olmak üzere, hukuk ve sağlık profesyonelleri için ilgili etik yükümlülüklere ilişkin güncellemeler. (Bölüm II)
- Hakimler, savcılar ve diğer aktörler için yeni kılavuzlar da dahil olmak üzere, işkence ve kötü muameleye ilişkin yasal soruşturmalara ilişkin en iyi uygulamalar. (Bölüm III)
- Fiziksel ve psikolojik kanıtların klinik değerlendirmelerine ilişkin güncellenmiş uygulamalar ile çocukların ve lezbiyen, gey, biseksüel, transseksüel ve interseks (LGBTİ) kişilerin değerlendirilmesine ilişkin yeni kılavuzların uygulanması. (Bölüm IV, V, VI)
- İşkence ve kötü muamelenin fiziksel ve psikolojik kanıtlarının yorumlanması konusunda açık ve tutarlı bir rehberlik uygulamak ve işkence olasılığına ilişkin bir sonuca varma yükümlülüğü. (Bölüm IV, V, VI)
- Devletlerin, işkencenin fiziksel veya psikolojik bulgularının olmaması nedeniyle failleri akladığı veya bağımsız, hükümet dışı klinisyen uzmanların yargı işlemlerinde de ifade vermelerini keyfi olarak diskalifiye ettiği durumlar gibi, İstanbul Protokolü'nün sınırlamalarını tanımlama ve kötüye kullanımını önlemek. (Bölüm IV)
- Yasal olmayan bağlamlarda işkence ve kötü muamelenin belgelenmesi konusunda klinisyenler için ek rehberlik uygulamak. (Bölüm VII)
- Devletlerin, uluslararası aktörler ve sivil toplum üyeleri ile işbirliği içinde İstanbul Protokolü ve İlkelerini uygulamak için kapsamlı ve sürekli eylemde bulunma gereklilikleri. (Bölüm VIII)
İstanbul Protokolü'nün 2022 baskısı, BM İnsan Hakları Yüksek Komiserliği Ofisi'nin web sitesinde Birleşmiş Milletler’in altı resmi dilinde indirilebilir hale getirilecek.
(AS)
