Beykoz Gerçeği - 2
Değişen iş çevresinde "faktör koşulları"nı
Göz ardı eden üretim sürdürülemez
Bütün dünyada "iş çevresi" değişmiştir. Bu değişme, "faktör koşullarını", "talep koşullarını", "destek hizmet veren sektörleri", "firma stratejilerini" ve "yönetim anlayışını" yepyeni kapsam ve içerikle değerlendirmeyi gerektirmektedir.
Beykoz fabrikasının durumu değerlendirilirken bütün bu değişen iş çevresini değerlendiriyoruz.
Şimdi üç temel girdiyi kendi fabrikalarımızda karşılaştıralım:
1. Fuel-oil kullanımı
Beykoz fabrikasının çevre koruma amacıyla kükürt oranı düşürülmüş fuel-oil (6 no) kullanılmakta idi. Yıllık kullanım miktarı 12 bin 326 ton düzeyinde idi. Söz konusu fuel-oilin birim fiyatı 323 bin 286 Tl/kg'dı.
Paşabahçe Mersin fabrikasında kullanılan 6 no'lu fuel-oil birim fiyatı ise 275 bin 590 TL kg'dır. Bu durumda, Beykoz fabrikası Mersin'e göre yüzde 17 daha yüksek fuel-oil bedeli ödemektedir.
2. Su kullanımı
Beykoz fabrikasında kullanılan yıllık 219 bin 653 m3 su İSKİ'den satın alınmaktadır. Birim fiyatı, atık su bedeli dahil toplam 2 milyon 806 bin 47 TL/m3'tür. Buna karşılık Kırklareli ve Mersin fabrikaları suyu kendi kuyularından temin etmektedir.
3. Emlak vergisi
Takdir Komisyonu 2002 yılı için belirlenen arsanın m2 değeri Beykoz'da Sahip Molla 140 milyon TL/m2, diğer arsalar 125 milyon TL/m2 iken, Kırklareli fabrikasında 30 milyon TL/m2'dir. Ayrıca genelde arsa için binde 3, bina işyeri için binde 2, mesken için binde 1 olarak uygulanan Emlak Vergisi oranları Büyükşehir Belediye sınırları içinde olması nedeniyle Beykoz için bir misli arttırılmış olarak uygulanmaktadır. Bu durumda m2 başına düşen arsa-emlak vergisi Beykoz fabrikasında 776 bin 614 TL/m2 iken, Kırklareli fabrikasında 90 bin TL/m2 olmaktadır.
Emlak Vergisi beyannamesinin verildiği 1998 yılındaki arsa bedelleri, Emlak Vergisi Tebliğlerinde yıllar itibariyle belirlenen oranlarla arttırıldığında;
2002 yılı arsa birim m2 değerleri,
* Beykoz fabrikası Sahipmolla 89 milyon 270 bin 244 TL/m2
* Beykoz fabrikası Çukurçayır 8 milyon 927 bin 024 TL/m2
* Beykoz fabrikası Köyönü 11 milyon 158 bin 780 TL/m2
* Kırklareli fabrikası Büyükkarıştıran 6 milyon 690 bin TL/m2
olmaktadır.
Takdir Komisyonunca 2002 yılı için belirlenen ancak uygulanmayan Emlak Vergisinin esas arsa m2 bedelleri aşağıda yer almaktadır.
* Beykoz fabrikası Sahipmolla 140 milyon TL/m2
* Beykoz fabrikası diğer parseller 25 milyon TL/m2
* Kırklareli Büyükkarıştıran 30 milyon TL/m2
4. Güvenlik
Beykoz fabrikasında halen asgari düzeye indirilmiş olmakla birlikte 5 kapı bulunmaktadır. Buna karşılık Kırklareli fabrikasında 1 kapı mevcuttur.
Beykoz Gerçeği - 1
Verimsiz Bir Tesiste Israr Etmek,
İnsani Çözümleri Güçleştirir
Beykoz fabrikasının "rekabet gücü" yaratamamasının "kaynak israf" eden yapısının ardındaki nesnel verileri analiz etmeden, üretim faktörlerinden sadece birini aşırı vurgulayan bir analiz, sorunları çözme yerine büyütür. O nedenle Beykoz fabrikasının sorunlarına serinkanlılıkla bütün yönleriyle bakmanın tam zamanı. Prof. Dr. İlber Ortaylı'nın, "....yıllardan beri fabrikanın kapatılması konusu gündeme gelir; kıyamet kopar vazgeçilir. Malum; bir işletmenin kapatılması kararı uzun ve karmaşık değerlendirmelerin konusu olup, dışardan bir değerlendirme kolay değildir. Fakat işlerin böyle uzaması(...) 'haydi olmadı bir daha' vazgeçilip tekrar tekrar gündeme gelmesi; sendikayla tekrar pazarlık ve çekişmeye başlanması, sürecin alttan işçi gösterileri, üsten politikacı müdahaleleriyle uzatılması, idarecilik yönünden hiç de iç açıcı değildir. Paşabahçe bir kamu kuruluşu değildir ama, galiba Kamu İktisadi Teşebbüsleri'ne özgü hastalıklara sahip.." diye altını çizdiği saptamayı, "aşırı" ya da "noksan" değerlendirmeler yaparak bir daha tekrarlamayalım.
Önce Beykoz fabrikasının bulunduğu coğrafyanın, tarihinden getirdiği olumsuz birikimlerin tortularını saptamaya çalışalım:
* Boğaziçi İmar Yasasının kısıtları altındadır.
* Belediye İmar Planı nedeniyle ortasından cadde geçen bir yerleşim yapısı vardır.
* Dağınık yerleşim yapısı nedeniyle güvenlik için ek maliyetler gerektirir.
* Dağınık arazi yapısı nedeniyle etkin bir proses yerleşimi yapmak mümkün değildir.
* Bu yerleşim yapısı iç lojistik maliyetini yükseltmektedir.
* Yerleşim yapısından ötürü ekonomik olmayan küçük fırınlardan öte bir teknoloji atılımı gerçekleştirilememiştir.
* Çevre nedeniyle yüksek maliyetli enerji kullanmak zorundadır.
* El-imalatı döneminden başlayarak çalışan sayısının gerekli düzeye indirilememesi nedeniyle işgücü fazlası vardır.
* Kent içinde kalması nedeniyle teşvik tedbirlerinden yararlanamamaktadır. Geliştirme yatırımları bu nedenle yapılamamış,yatırımlar Paşabahçe'nin hızla üretimini büyüttüğü sanayi bölgelerine odaklanmıştır.
* Kent içinde olması nedeniyle belediye vergileri emsallerine göre yüksektir.
* İçme, kullanma ve sanayi suyu temini ve atık sularla ilgili ödemelerin maliyeti yüksektir.
* Uzun süredir verimsizliği nedeniyle zarara sebep olmaktadır; sermaye kaybına yol açmaktadır.
* Birikim yeteneğini (fon yaratma gücünü) koruyamayan, yapısal özellikleri nedeniyle ekonomik olmaktan çıkmış, verimsiz ve ekonomimiz için yük oluşturan
bir tesis haline gelmiştir.
Verimsizlik
Beykoz fabrikasının yapısal özellikleri 'verimsiz' çalışmasının kaynağıdır.Şimdi bu verimsizliği yaratan sonuçları sıralayalım:
* Cam Ev Eşyası Grubu 2001 yılı itibariyle toplam 257 bin ton üretim yapmış (Kırklareli, Mersin, Eskişehir ve Beykoz fabrikası) bu üretimin yüzde 13'ü Beykoz fabrikasında üretilmiştir.
* Beykoz fabrikasında aynı yılda kişi başına üretim 38 ton/kişi iken diğer fabrikalarda 102 ton/kişi düzeyindedir. Bu verimsizlik nedeniyle diğer fabrikalarda toplam gider içinde yüzde 15 olan işgücü payı, Beykoz fabrikasında yüzde 29 düzeyindedir.
* Yukarıda açıklanan olumsuzluklar nedeniyle, 2001 yılında 17 milyon $ zarar eden Beykoz fabrikasının zararı son 4 yılında 71.5 milyon $'a yükselmiştir.
Uzakdoğu'da başlayan, Rusya'da derinleşen krizin yurtiçi talebi hızla daraltması, paralel ihracatın tamamen durması bütün kuruluşlarda zarar nedeni olmuştur. Bu zarar, yurtdışı pazarlardaki paylar artırılarak çözümler aranmaktadır.
Burada altı çizilmesi gereken husus şudur; Kırklareli, Mersin ve Eskişehir fabrikaları ortalaması 102 ton/kişi üretim yapabilme düzeyine çıkılırken, Beykoz fabrikasında 30 ton/kişi düzeyinde kalınmıştır.. Cam ev eşyası üretimi "olgunluk dönemi" üretim alanıdır; verimliliği arttırmanın yolu üretim ölçeğini büyütmektir.. Yeni ve uygun yerleşim bölgelerinde bu yapılabilmiştir; ama Beykoz gibi sıkışan bir alanda bunu yapmak mümkün olmamıştır; kısıtlar nedeniyle de olması mümkün değildir...
Yukarıda söylediğimiz coğrafi konum, kent içinde sıkışma vb. nedenlerle Beykoz'da uluslar arası pazarda rekabet gücü yaratabilecek bir üretim tesisini korumanın maliyeti yüksektir. Bu maliyet; öderseniz, verimsiz olanı teşvik eder, verimli olanı cezalandırırsınız. Sonuç olarak, belki biraz daha geç bütünü kaybederiz. Çünkü üretebilen üretmeye aktarabilecek kaynak sonsuz olarak mevcut değildir.
Ayrıntıdaki incelikleri dikkate almadan,adil bir karar üretmek mümkün değildir...
Söylenecek son söz şudur: Verimsiz tesislerde ısrarcı olmak, insani çözümlerin önündeki en büyük engeldir.
Beykoz Gerçeği - 3
Günümüzde rekabet etmenin iki temel bileşeni
"iş süreçleri" ve "işgücü profilini" değiştirmektir
* Bilgi çağında, işgücü profilleri-yaş, eğitim-öğretim, mesleki birikim vb- hızla değişmektedir.
* Uluslar arası pazarın 117 ülkesine ihracat yapan Paşabahçe, yeni tesislerinde işgücü profilini rekabet gücüne göre ayarlamıştır.
* Beykoz fabrikasında otomatik cam ev eşyası üretildiği için, el imalatının ihtiyacı olan "usta-çırak ilişkisine" dayalı bilgi aktarımına ihtiyaç yoktur. Tam tersine teknolojiye dayalı eğitim-öğretimi olan işgücüne ihtiyacı vardır.
Çağımızın büyük yöneticilerinden biri olan J. Welch, "....rekabet gücü kazanmak isteyen her işyeri iş süreçlerini ve işgücü profillerini değiştirmek zorundadır" diyor. Bu gerçeği çok önceden öngören Cam Ev Eşyası grubu, üretim tesislerini Kırklareli, Mersin ve Eskişehir'e taşırken uygun bölgelerdeki yerleşimi teknik kurallara uygun yaparak, verimli çalışabilecek süreçlerin oluşmasına özen göstermiştir. Aynı zamanda, işgücünün yaş, eğitim - öğretim ve temel mesleki kuralları bilme düzeyi olan işgücü profilini uygun hale getirmiştir.
1. Beykoz fabrikasında işgücü profili de farklı yapıdadır
Beykoz fabrikasında çalışan 875 kişinin, bu çalışmanın yapıldığı dönem ilkokul, 250'si ortaokul, 69'u lise ve109'u endüstri meslek lisesi mezunu idi. Bu yapı, fabrikalarımızın yenilenme tarihine göre "farklılık" göstermektedir.
Tablo: Cam Ev Eşyası fabrikalarında işgücünün mutlak ve oransal dağılımı
Öğrenim derecesi
Beykoz
Kırklareli
Mersin
Eskişehir
kişi
kişi
kişi
kişi
İlkokul
51
447
22
216
14
61
Ortaokul
29
250
81
25
10
Lise
69
10
127
16
67
35
Meslek Lisesi
12
109
53
505
54
230
77
304
Yüksek öğretim
39
10
45
36
Toplam
100
875
100
968
100
428
100
393
1. Yeni fabrikalarımızda ilkokul mezunu yerine, işin temel kurallarını teorisiyle ve pratiğiyle öğrenmiş meslek lisesi mezunları ağırlıklı olarak istihdam edilmektedir. Bu nedenle Beykoz fabrikasında yüzde 51 oranında ilkokul mezunu çalışırken, 1980'li yılların başında üretime alınan Kırklareli fabrikasında ilkokul mezunlarının oranı yüzde 21, 1996 yılında devreye alınan Mersin fabrikasında yüzde 14 ve 1999 yılında üretime başlayan Eskişehir fabrikasında ise sadece yüzde 2'dir.
2. Ortaokul mezunlarında durum aynı eğilimi göstermektedir. Beykoz fabrikasında yüzde 29, Kırklareli fabrikasında yüzde 8, Mersin'de yüzde 6, Eskişehir'de ise yüzde 3'lük bir paya sahiptir.
3. Normal lise mezunları arasında sadece Mersin'de 6 - 7 puanlık bir yükseklik söz konusudur; diğer fabrikalarda birbirine yakın oranlarda normal lise mezunu istihdam edilmektedir.
4. Meslek lisesi mezunu istihdamı ise ilkokul ve ortaokul mezunlarının tersine bir gelişme göstermektedir. Beykoz fabrikasında yüzde 12 olan meslek lisesi mezunları, diğer fabrikalarımızda yüzde 53 ile yüzde 77 arasındadır.
5. Yüksek öğretim mezunu istihdamı Beykoz fabrikasında hiç yoktur. Bu grup Kırklareli fabrikasında yüzde 4, Mersin ve Eskişehir fabrikalarında ise yüzde 10 düzeyindedir.
Cam ev eşyası üreten fabrikalarda yaş , eğitim ve öğretim düzeyi bakımından işgücü profili çok hızlı bir değişme göstermiştir. Bu değişmenin verimlilikler üzerinde çok önemli etkileri vardır.
Cam Ev Eşyası Grubu ürünlerini 117 ülkeyi kapsayan bir pazara satmaktadır. stratejilerini üretim faktörlerinde ve talep koşullarında dünya devi olan rakiplerinin dikkate alarak, insan gücü ile birlikte bütün üretim girdilerini üretim sürecinde etkin kullanmak zorundadır. Birikim (fon yaratma) yeteneği ve gücünü korumak ve uzun dönemli geleceği güven altına almak için bu konuda gerekeni zamanında yapma sorumluluğunu taşıyoruz.
2. Beykoz fabrikasında "Usta-çırak ilişkisi" yoktur
Beykoz fabrikasında çalışanların görev unvanları ve niteliklerine göre dağılımını incelediğimizde, 411 kişi "vasıfsız işçi", 108 kişi "vasıflı işçi", 141 kişi "makinist ve makinist yardımcısı", 15 "fondör-cam eriten", 62'si "operatör", 19'u soğutma sonu ambalajlamada çalışan "usta", 89'u yardımcı üniteler ustası ve 28'i doğrudan üretimde çalışan "ustadan" oluşmaktadır.
Şimdi bu sayıların neyi ifade ettiğini açıklayalım:
1. Beykoz fabrikası işgücünün görev unvanları ve niteliklerine göre dağılımı incelendiğinde, bir "el imalatı" tesisi olmadığı görülür. Burada "usta - çırak ilişkisine" dayanan "zanaat" ya da "sanat" üretimi olan geleneksel çeşm-i bülbül, Beykoz camları ve kristal üretimi söz konusu değildir. Beykoz tesisinde tamamen otomatik üretim yapılmaktadır. Çalışanların büyük çoğunluğunun "özel bir birikim" ihtiyacı yoktur; işleri için genel teknik donanımları yeterlidir .
2. Teknolojideki gelişmeler işgücünden bağımsız kalite ve teknoloji homojenitesi yaratmaktadır. Otomatik cam ev eşyası üretimi teknolojideki bu özelliği yansıtan en ilginç örneklerden biridir.
3. El üretimi yapılan tesislerde, çok küçük yaşta camla tanışma, camı sevme, el becerilerini geliştirme ihtiyacı vardır. Bugünkü yapısında Beykoz fabrikası el üretimi yapmadığı için, usta - çırak ilişkisinin gerektirdiği bilgi ve beceri birikimlerinden çok farklı birikimlere sahip olmak gerekmektedir.
Cam Ev Eşyası Grubunun, dünya genelinde, teknolojinin yarattığı kalite homojenitesi nedeniyle satış artırabilmek için 'kalite ve marka imajı'nı koruyacak bir yapıyı sürdürmesine ihtiyaç vardır. Bunu da ancak iş süreçlerini ve işgücü profillerini değiştirerek zamana uymakla yapacaktır.
Faktör koşulları, talep koşulları, destek sektörlerin durumu ve rakip stratejileri 'saptandıktan' sonra, önlem zamanında alınmazsa, sorunlar büyüyerek birikmekte, altından kalkması güç ölçeklere ulaşmaktadır. Bu nedenle,sorunun çözümünde üzerimize düşenin gecikmiş de olsa yerine getirilmesi, kaynak israfının devam ettirilmesine izin vermeyen önemli adımlardan biridir.
Beykoz Gerçeği - 4
"Ticari maliyetleri" yükselten bir yapı
Beykoz fabrikası, bu serideki değerlendirmelerde açıklanan 'yapısal ve ekonomik' özellikleri nedeniyle "ticari maliyetleri" de diğer tesislere göre yüksek olan bir tesistir.
İzleyen tabloda Beykoz fabrikasının 'ticari giderleri' ile diğer iki fabrikanın 'ticari giderleri' karşılaştırmaktadır. Eskişehir fabrikası yeni olması nedeniyle bu kapsam içinde gösterilmemiştir.
Fabrikalar
Tl/Kg
TL/Adet
Beykoz
444.826
114.056
Kırklareli
206.782
52.108
Mersin fabrikası
119.737
19.990
Paşabahçe Toplam
217.308
45.924
Tablo okunduğunda;
1. Paşabahçe fabrikalarının (Eskişehir fabrikası yeni olduğu için ayrılmıştır) ortalama TL/kg 'ticari maliyeti' 217 bin 307 lira iken, bu rakam Mersin fabrikasında 119 bin 737 bin TL., Kırklareli fabrikasında 206 bin 782 bin TL, Beykoz fabrikasında ise 444 bin 826 TL'dır. Üretilen adetlerde de, ortalama 46 bin 924 TL/adet olan maliyet, Mersin'de 19 bin 990 TL., Kırklareli'nde 52 bin 108 bin TL., Beykoz fabrikasında 114 bin 58 TL. düzeyindedir.
2. "Ticari maliyet" içinde genel yönetim giderleri, kıdem tazminatı ödemeleri, kıdem tazminatı karşılıkları, araştırma ve geliştirme harcamaları, pazarlama-satış ve dağıtım giderleri, çalışılmayan kısım giderlerinden oluşmaktadır.
3. Beykoz fabrikası özelinde bakıldığında "ticari maliyetlerin" dağılımı şöyledir:
* Genel yönetim giderleri 22.6
* Kıdem tazminatı giderleri 8.2
* Kıdem tazminatı karşılığı 50.3
* Ar-Ge giderleri 2.3
* Pazarlama-satış ve dağıtım 5.6
* Çalışılmayan kısım 11.0