Ege Üniversitesi İletişim Fakültesi Gazetecilik Bölüm Başkanı Prof. Dr. Gülgün Erdoğan Tosun AKP'nin önerdiği haliyle başkanlık sisteminin seçilmiş krallara doğru giden yolu açacağını söyledi.
"Bu haliyle önerilen sistem, basit bir sistem değişiminden çok bir rejim değişikliğini içinde barındırıyor."
Tosun, AKP'nin 6 Kasım günü Anayasa Uzlaşma Komisyonu'na sunduğu Başkanlık Sistemi önerisini değerlendirirken ikinci bir meclisin denetiminin olmadığı, parlamentoya karşı sorumsuz sadece halka hesap veren bir başkanın getirilmesinin Türkiye'yi denetimsiz ve her istediğini fütursuzca yapabilen bir siyasal iktidarla karşı karşıya getireceğini vurguladı..
Görev süreleri
AKP'nin TBMM Uzlaşma Komisyonu'na önceki akşam sunduğu öneri metninde yer alan tek meclisli bir başkanlık sistemini dünya gerçeklerine aykırı olarak niteleyen Tosun, başkanlık sistemlerinde genellikle iki meclis ve bu meclislerin görev süreleri arasında da fark olduğunu hatırlattı.
"Başkanlık sistemi fren denge sistemi dediğimiz bir dengeye dayalı olarak çalışır. Ne başkanın çok fazla ileri gitmesi ne de parlamentonun başkanı çok fazla geride bırakması istenir. İkisi arasında bir denge gözetilir."
İkinci meclis
Tek meclis ve seçim süreleri de birbirine eşit olan başkan ve meclis sisteminin bir süre sonra diktatörlüğe doğru götüreceğini anlatan Tosun, ikinci meclislerin demokrasilerdeki temel işlevinin denetim olduğunu belirtti.
"Önerilen sistemde ikinci meclisin bulunmaması denetim işlevini yerine getirecek olan meclisin yokluğu demektir, ki bu da başkanlık sisteminde başkanın gücünü kat kat arttıran bir durumdur."
ABD örneği
Tosun ABD'deki başkanlık sisteminin önemli noktalarını da vurguladı.
"Eğer ABD sistemi örnek alınıyorsa, o sistemin işleyişinde Temsilciler Meclisi, Senato ve Başkan olmak üzere üç ayrı kurum için seçim yapılır.
"Senatonun her iki senede bir üçte bir yenileme seçimleri yapılır ve Senato altı yıl sonra tamamen yenilenmiş olur.
"Başkan dört yıl için seçilir ama Temsilciler Meclisi'ni oluşturan milletvekilleri iki yıl için seçilir. Dolayısıyla dört yıllığına seçilen başkanın göreve geldikten iki yıl sonra Temsilciler Meclisi yenileneceği için, eğer başkanın performansı iyiyse Temsilciler Meclisi'nde kendi partisinin çoğunluğunu koruyabilir. "Temsilciler Meclisi seçimleriyle başkanın görev süresinin arasındaki farklılık bir tür seçmen denetimi sağlar."
Beş yıllık krallar
Tosun Türkiye için önerilen modelin başkanla meclisin seçimlerini aynı tarihe bağladığı takdirde içereceği temel sakıncaya da değindi.
"Başkanın aynı dönemde parlamento desteği de tam olacağı için istediği yasaları istediği şekilde meclisten geçirmesini sağlayacaktır. Dolayısıyla Meclisle başkanın görev süreleri eşit olacak ve aynı dönemde yapılacak seçimlerle belirlenecekse beş yıllığına yeni krallarımızı seçmiş oluruz.
"Parlamenter sistemden farklı olarak başkanlık siteminde bakanlar kurulu tam olarak yoktur, başkanın adamları şeklinde işleyen bir yapı vardır. Adı da bakan değil, sekreterdir zaten. Başkanın güvenlik sekreteri gibi...
"Sekreter olarak atanan kişilerin parlamento üyesi olması zorunlu değildir. Olabilir de olmayabilir de..."
Sistemin gerekçesi
Bu sistemin Türkiye'de siyasal istikrarın korunması için getirildiği yönündeki açıklamaları da değerlendiren Tosun, Türkiye'nin zaten 2002'den beri hükümet ömrünü ilgilendiren boyutuyla istikrar sorunu olmadığını söyledi.
"Hatta demokrasinin önemli kurallarından birisi serbest seçimler yoluyla iktidarın partiler arasında el değiştirebilmesidir. Ama biz bu ilkenin 2002 yılından beri hiç işlemediğini söyleyebiliriz.
"Dolayısıyla aranan hükümet istikrarıysa, bizde aşırı istikrarlı bir yapı zaten mevcut. Hatta istenmeyecek ölçüde mevcut. O yüzden de bu sisteme geçilmesi için herhangi bir gerekçe yoktur."
İstikrar karışıklığı
Tosun siyaset bilimi açısından hükümet istikrarı ile siyasi istikrarın birbirine karıştırıldığına da dikkat çekti.
"Siyasal istikrarın asıl göstergesi ise siyasal iktidarın, yani hükümetin halktan gelen taleplere cevap verebilme oranıyla doğrudan bağlantılıdır.
"Çatışmacı davranışların ve siyasal şiddet içeren gösterilerin bulunmaması, yönetenlerin halk nezdinde meşru sayılması gibi göstergeler siyasal istikrarın göstergeleridir.
"Eğer hükümetin taleplere cevap verme oranı düşerse toplumda protesto gösterileri artar, çatışmalar, çatışma içeren şiddet eylemleri ve grevler artar. Siyasal istikrarı sarsan görüntüler ortaya çıkar."
"Bu çerçeveden bakınca Türkiye'de hükümete karşı protesto gösterilerinin yükseldiğini, önceki gün Ege üniversitesindeki gibi öğrencilerin gösterilerine sert polis müdahalelerini, açlık grevlerini görüyoruz.
"Siyasal istikrar açısından aradığımız bazı unsurların eksik olduğunu söyleyebiliriz. Demek ki hükümet istikrarı her zaman siyasal istikrarı getirmiyor. Kaldı ki, hükümet ömürlerini uzatmaya dayalı istikrar tedbirleri ülke barajlı mevcut seçim sistemiyle sağlanmıştır."
Yargı bağımsızlığı
ABD'deki yargı bağımsızlığı ilkesini anlatan Tosun, Türkiye'de son yapılan yasal düzenlenmelerden sonra yargının siyasal iktidardan ne kadar bağımsız olduğu sorusunun çok tartışılan bir soru olarak ortaya çıktığını hatırlattı.
"Yargı bağımsızlığının tartışılır hale geldiği bu ortamda, tam bağımsız yargının olmadığı bir durumda başkanlık sistemine geçilmesi seçilmiş krallığa doğru giden yolu destekleyecektir.
"Bu düzenlemeler bizi istikrar ve etkinlik uğruna demokrasiden vazgeçmenin eşiğine taşıyabilir.
"Oysa, Türkiye açısından asıl beklenti; daha güçlü siyasal iktidarlar getirecek, kazananın her şeyi aldığı çoğunlukçu yaklaşımların değil, bağımsız ve adil yargı, iktidarın denetlenebilir ve sınırlandırılabilir olması ilkelerine dayalı olarak, toplumsal farklılıkların yönetime yansımasına izin veren oydaşmacı bir demokrasi modelinin hayata geçirilmesidir."
AKP'nin önerisi
AKP'nin önerisi ana hatlarıyla şunları içeriyor: Tek meclis olacak. Başkan halk tarafından beş yıllığına seçilecek. Başkan ikinci beş yıl için tekrar aday olabilecek. Bakanları başkan atayacak. Bakanların milletvekili olması zorunluluğu aranmayacak. Bakanlar meclise karşı sorumlu olmayacak. Başkan bakanları görevden alabilecek. Gensoru kaldırılacak. (YY)
