Türkiye Büyük Millet Meclisi Kamu İktisadi Teşekkülleri Komisyonu’nda (KİT) 25 Mayıs 2022’de “Türkiye Taşkömürü Kurumu Genel Müdürlüğü (TTK) ile müesseseleri Amasra Taşkömürü İşletme Müessesesinin, Armutçuk Taşkömürü İşletme Müessesesinin, Karadon Taşkömürü İşletme Müessesesinin, Kozlu Taşkömürü İşletme Müessesesinin, Üzülmez Taşkömürü İşletme Müessesesinin 2019 ile 2020 yıllarına ait bilanço ve netice hesaplarının görüşmeleri” yapıldı. Cumhuriyet Halk Partisi İzmir milletvekili Atila Sertel'in KİT Komisyonu'ndaki konuşmasını aynen yayımlıyoruz.
* * *
Atila Sertel (İzmir) - Teşekkür ederim.
Şimdi, tabii, arkadaşlar birçok konuyu gündeme getirdi ve özellikle ben işçi ölümleri üzerinde, can kaybı üzerinde durmanızı istiyorum Sayın Genel Müdür. Sanıyorum sizin de Genel Müdür olduğunuz dönemde bu konularda sıkıntıya düştüğünüz anlar oldu. Mutlaka bir baba yüreği olarak yüreğiniz yanmıştır, o aileler için de mutlaka çok üzülmüşsünüzdür. Yani bu konu, şaka götürmeyen bir hadise.
O yüzden biraz önce söylediğim o kaçak kömür sahalarıyla mücadele etmekte çok büyük yarar var çünkü ben TTK'nin oradaki ocaklarını gördüğümde, hatta vaktizamanında bir dönem de inmiştik aşağıya kadar, bir daha da inmemeye söz verdim ki o insanlar, her gün oraya inerek, her gün çalışarak ülke ekonomisine büyük katkıda bulunan çok kıymetli bir iş yapan insanlar.
Onlara hakikaten çok teşekkür etmek lazım. Mesele para kazanmak değil, mesele sadece karın doyurmak değil yani ülke ekonomisine katkı koyarken hem beden sağlığını hem can sağlığını yitirmek de var. Pek çoğu da zaten mesleki hastalıklara yakalanıyorlar emekli olduktan sonra. Bütün maden işçilerimize o açıdan teşekkür ediyorum, şehitleri bir kez daha anıyorum.
Şimdi, ülkede iğneden ipliğe her şeye zam geliyor yani burada zam gelmeyen hiçbir şey yok; bundan kömür de nasibini aldı. 2021 yılının Eylül ayında yüzde 33,72'yle ayın zam şampiyonu olan kömüre bir ay sonra bir yüzde 28,69 daha zam geldi, zam oranı yüzde 72'ye çıktı. Yeni yılın ilk günlerinde yine kömüre yüzde 38 zam geldi. O kadar çok zam geliyor ki yani 2022 yılında başka bir zam geldi mi, bilmiyorum, varsa siz hatırlatın bana, ben en son yüzde 72'nin üstüne yüzde 38 geldi diye biliyorum. Bu anlamda benim merak ettiğim konular var.
Öncelikle, kömürde dışa bağımlılık oranımızı merak ediyorum. Biraz önce Ünal kardeşim, Zonguldak Milletvekilimiz söyledi, bizim ve Ereğli Demir ve Çelik Fabrikalarımıza, diğer fabrikalarımıza dışarıdan taş kömürü ithal edilmesi, gerçekten maden rezervinin yüksek olduğu Zonguldak'taki kömürün çıkarılmaması bizim eksikliğimiz diye düşünüyorum.
Türkiye'nin ortalama yıllık kömür üretimini bana yazılı olarak verirseniz, tüketim ne kadar, onu da verirseniz memnun olurum. Üretimin tüketimi karşılama oranında dışa bağımlılığı da çıkarmış oluruz böylece. Dışa bağımlılık durumumuz nedir kömürde, onu öğrenmek isterim.
Bugün itibarıyla kömür üretim maliyeti nedir? Yani 1 ton kömür bize kaça mal oluyor, bunun satış fiyatı nedir; bunları öğrenmek istiyorum. 2020, 2021 yılları ve 2022 yılının ilk beş ayında üretim, alım ve satım fiyatlarınız nasıl gerçekleşti? Bu süreçte üretim fiyatlarınız, alım fiyatlarınız ve satım fiyatlarınız yüzde kaç oranında arttı?
Yine 2020, 2021 yılları ve 2022 yılının ilk beş ayında ısınma amaçlı kullanılan kömüre yüzde kaç zam yapıldı? Bu yıllarda yapılan zamları ve kömür satış fiyatlarını öğrenmek istiyorum. Kömür ocaktan çıkarılıp vatandaşın evine girinceye kadar yüzde kaç zamlanıyor, onun hesaplamasını da birlikte yapalım. Önümüzdeki süreçte "artan maliyetler karşısında" denilerek yeniden kömüre zam gelir, kışa girerken yeniden zam gelir diye düşünüyorum. TTK olarak zam yapmayı düşünüyor musunuz, onu da sorayım.
Fakir ailelerimize sahip çıkılıyor, uzun yıllardır kömür dağıtımı yapılıyor. Bu kömürlerin temini de -yüzde 2'si sanıyorum- TTK tarafından karşılanıyor, ödemesi de hazineden alınıyor. Kömür dağıtımının başladığı yıldan bu yana fakir ailelere dağıtılması için her yıl ne kadar kömür verildi?
Kurum tarafından verilen kömürlerin maddi olarak karşılığı neydi? Proje başladığı günden bu yana fakir aileler için hangi yıl, ne kadar kömür yardımı yapıldı? Bu paranın tamamını hazineden tahsil edebildiğiniz mi kurum olarak? 2022 ve 2023'te kömür dağıtımı devam edecek mi? Ben bazı ilçelerde görüyorum, kömür dağıtılırken "50 kilo" yazan kömür torbalarının içerisinde -üst kısmı boş, alt kısmı dolu- 20-25 kilo gelebilecek kömür dağıtımı yapılıyor.
Acaba bunlar sizden çıkışta mı, yoksa sonra yolda mı, yoksa başka bir el değerek, ikiye bölünnerek mi böyle bir dağıtım yapılıyor? Acaba fakir fukaraya yapılan kömür yardımı denetlenir bir noktada mı, yoksa oradan da mı belli eller tarafından kömür götürülüyor, doğrusu onu da öğrenmek isterim.
Kömür yıkama, zenginleştirme işlerini de özel firmalara ton başı üzerinden yaptırıyordunuz, biraz önce o konuda size sorular sordum. Doların hızla arttığı ve bugün 15 lirayı geçtiği düşünülürse -16 lira civarında bugün dolar- yıkama ve bu dolarla yıkama, dolarla zenginleştirme işinden siz epey zarar ediyorsunuz, karşı taraf kazanıyor gibi geliyor. Bu dolar işi nereden çıkıyor özel firmalara, onu özellikle sormak isterim.
Türk lirası çağrısı yapılmasına rağmen, son beş yıldır, başta Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, "Türk lirasına dönün." çağrısı yaparken TTK'nin bu kömür yıkamada doları kullanmasının da gerçekten neden olduğunu anlamlandıramıyorum yani Türkiye'de yaşıyoruz, Türk lirası geçerli, dolar üzerinden kömür yıkaması söz konusu, döviz üzerinden ödeme yapılıyor.
Bu sadece Osmangazi Köprüsü'nde, otoyollarda falan değil, her yere dolar girmiş Türkiye'de. Hakikaten Türkiye'de -Allah hepimize akıl versin, fikir versin, sağlık versin yani- bu dolar aşkı nereden türedi böyle, bilmiyorum.
Yani benim dolarım çok olmadığı için, bankada olmadığı için çok rahat konuşabiliyorum ama doları olanlar çok kazandı, onu da biliyorum, bir de dolar üzerinden bazı kuruluşlar epey kazanıyor, onu da yaşayarak görüyoruz.
Son üç yılda doğrudan temin ve ihale yoluyla hangi işleri döviz üzerinden, dolar üzerinden verdiniz, bunları öğrenmek istiyorum. Şu an döviz üzerinden ödemesini yaptığınız işler var mı, bunları öğrenmek istiyorum.
Buna bağlı olarak üç yılda döviz üzerinden verilen ihaleler nedeniyle kur kaynaklı olarak, toplamda ne kadar zararı oldu kurumun? Yapılan işlemin tamamında Türk lirasına döndünüz mü? Döndüyseniz bu müjdeyi verin, şu dolarla bu işleri yapmaktan vazgeçin diyorum.
Bundan sonraki çalışmalarınızda başarılar dilerim. Dediğimiz gibi, biz size halkın bize verdiği, milletimizin bize verdiği görev gereği, milletvekili olarak uyarılarımızı yapmaya çalışıyoruz, denetim mekanizması içerisinde yerimizi almaya çalışıyoruz. Tabii ki bizim de eksiğimiz, aksağımız, kusurumuz var; o da sadece bizden kaynaklanmıyor, Sayıştaydan kaynaklanıyor.
Sayıştay da ne yazık ki bulguları kuşa çevirdi, bulgu bulamıyor artık Sayıştay müfettişleri ya da buluyor, yolda kalıyor. Müfettişlerin raporları birtakım eller tarafından herhâlde dosyalara inmiyor, dosyalardan da buraya gelmiyor, biz de onları okuyup da yerine getiremiyoruz. Bu konuda denetim mekanizmasının işlerliğinde de bir arıza vardır diye düşünüyorum.
Teşekkür ederim. (AS/APK/RT)
