Karadeniz'in doğusu çok çeşitli hikâyelerin, masalların, efsanelerin anlatıldığı bir yer. "Kalandar", Trabzon'da yılbaşına verilen isim. Karadeniz Ansiklopedik Sözlük yazarı Özhan Öztürk, Kalandar'ı şöyle yazıyor:
"Bir Trabzon manisinde geçen 'Bekârlar neler çeker, Kalandar sovuğunda!' sözlerinden, kışın en soğuk günlerine denk gelen Kalandar ayını (Ocak) köylülerin pek dışarı çıkmadan evlerinde aileleriyle birlikte geçirdiğini anlayabiliriz. Kalandar kelimesi Trabzon'da Yılbaşı gününe (13 Ocak/24 Aralık) ve bugünün gecesinde yapılan eğlenceler ve mahalli takvimde yılın ilk ayına verilen isimdir. Anadolu'da ve Trabzon dışındaki Karadeniz illerinin mahalli takvimlerinde, Ocak ayı için yaygın olarak 'zemheri' terimi kullanılır, aynı gece benzer eğlenceler yapılmakla birlikte Kalandar gecesi gezmelerinde oynanan köy tiyatro oyunları için (Karakoncoloz ya da momoyer oyunları) Rumca yerine farklı bir terminoloji kullanılırdı. Kalandar geceleri, köyün genç ve çocukları, kemençe (bazı köylerde tulum ya da şimşir kaval) eşliğinde horonlar oynayarak toplanır, köydeki tüm evleri tek tek gezerler, mısır, fındık, meyva, ceviz vs. toplarlardı. Evlerin önüne gelen çocuklar yine köyden köye değişen ama ana teması benzer bir Kalandar tekerlemesi söyler, karakoncoloz oyunu adı verilen bir seyirlik oyun oynardı. Bu sırada tek tanrılı dinler öncesinden kalıntısı olan pek çok ritüel gerçekleştirilir, özellikle bereket kültü ile ilgili çeşitli tekerlemeler söylenirdi."
Unutulan dilde türküler
Kalandar'a neden bu kadar uzun bir giriş yaptığımı da izah edeyim. Apolas Lermi isimli genç bir müzisyenin ilk albümünün ismi aynı zamanda Kalandar. O nedenle Kalandar'ı anlatmadan bu albümü anlatmak zor olacaktı.
Asıl adı Abdurrahman Lermi olan, 1984 Tonya doğumlu bu genç müzisyen, Kalandar'a ince keman nağmeli Mektup türküsü ile başlıyor, sonra geleneksele kemençe ve tulumla selam veriyor, hepsinden önemlisi kendi dilinde Rumca türküler söylüyor.
Profesyonel olarak ilk ciddi sahne tecrübesini protest müzik yapan bir grup olan Grup Munzur ile çalışarak yaşadığını söyleyen Lermi, Karadeniz kültürüne önemli katkılarda bulunan Ayşenur Kolivar ile tanıştıktan sonra yönünü değiştirmiş ve köklerine dair çalışmalara başlamış.
Doğu Karadeniz müziği ve kültürü üzerine araştırmalar yapan Helesa Projesi'nde yer alan Lermi, birçok Karadeniz temelli müzik ve kültür projesinde çalışmış. Kalandar da bu yolculuğun ilk meyvesi. Trabzon ve çevresinde anonim eserlerden seçilen albüm de Türkçe ve Karadeniz Rumcasıyla dillendirilmiş.
Daha evvel İhsan Eş, Cem Tarım elbette Fuat Saka'nın albümlerinde yer alan eserlerde Karadeniz Rumcası yer alıyordu, Apolas Lermi de Kalandar'da Trabzon'un belirli bölgelerinde konuşulan bu unutulan dili bize unutturmamaya çalışıyor.
Kalandar'da usta müzisyenler desteğini esirgememiş. Vokallerde Karadenizli çok sayıda müzisyen sesiyle renk katmış.
Kalandar değişik bir çalışma, ama benim için Ağapose, Yadigar Ağıtı, siyasi taşlama niteliğindeki Seçim Zamanı (aslında böyle bir albümde yer almaması gerekirdi, biraz iğreti durmuş) ve Ta Malliam Ntesprinan gibi çalışmalar ön plana çıkıyor.
İlk çalışma için fena değil, ama daha iyi, daha zengin olabilirdi. Yolu açık olsun... (UB/ŞA)
