Bir sosyolog ile bir sosyal hizmet uzmanı bir araya gelirse sohbet bir şekilde ve kaçınılmaz olarak sosyal sorunlara ya da sosyal hizmet alanına evriliyor. “Türkiye’de Ensest Sorununu Anlamak” konulu araştırma raporunu saha araştırmasına dayanarak hazırlayan Sosyolog Doç. Dr. Alanur Çavlin'le hep keyifli olur sohbetlerimiz.
Alanur Çavlin kimdir |
Sosyoloji alanında lisans ve demografi alanında doktora eğitimi aldı. Halen Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü’nde öğretim üyesi olarak çalışıyor. Başta 2013 Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması, 2014 Kadına Yönelik Aile İçi Şiddet Araştırması ve Türkiye’de Ensest Sorununu Anlamak olmak üzere çok sayıda sosyal araştırmada yer aldı. Araştırmak ve yazmak için öncelikli ilgi alanları doğurganlık kontrolü ve kürtaj, nüfus bilgi sistemleri ve gözetim, sayım ve kayıt sistemleri ile iktidar ilişkisi. Nüfusbilim Derneği’nin kurucu üyesi olan Alanur Çavlin, 2015-2017 döneminde yönetim kurulu başkanı görevini sürdürüyor. |
Bu kez sohbet konumuz önceden belliydi: ensest.
Konuya ilişkin o kadar akıcı, öğretici ve kafada soru işareti bırakarak konuşuyordu ki; onunla göz iletişimini kesmemek için aşağıda yer vereceğim notları tutmakta zorlandım. Söylediği her cümle üzerine başka başka sorular sormak iste(r)dim. Onun enseste dair bildiği ve paylaşabileceği çok şey vardı; benim de öğrenmek istediğim. Oysa zamanımız az, yerimiz sınırlıydı. Söz Çavlin’de…
Ailenin mağdurları
“Aile toplumsal anlamda hep olumlu hatırlatmaları olan bir kurum. Aile deyince herkesin ve her şeyin güzel olduğu gelir akla. Aile sözcüğü, sevgi, birliktelik, güvence, dayanışma sözcüklerini getirir akla.
“Biz sosyal bilimciler aile kurumuna eleştirel bakarız ve aile sorunlarını irdeleyen bir dil kullanırız.
“Ensest; çocuklukla sınırlı değil ama daha çok çocuklukta başlayan bir istismar şekli. Kan bağına bakmaksızın geniş aile üyelerince diğer bir üyeye yapılan bir istismar şekli.
“Mağdur yani istismar edilen bu durumu doğrudan tanımlayacak yaşta olmayan ve yardım isteme becerileri olmayan kız ve erkek çocukları."
TIKLAYIN - ENSEST: EN YAKINDAKİNDEN GELEN, EN GÖRÜNMEZ İSTİSMAR
İnkar yaklaşımı
“Ensest, içerdiği kötülükler nedeniyle çok uzun süre gizli kalabiliyor. Kadına yönelik şiddeti, pek çok kişi ailenin bekası için kabullenebiliyor, ama aile içinde çocuğa yönelik istismar, özellikle cinsel istismar kabul edilince yok sayılması mümkün değil. Çok zor ve o yüzden genel yaklaşım reddetmek.
“Öyle bir şey ki! Çocuk hamile, çocuk doğuruyor, çocuk bebek sahibi oluyor yani her şey gerçek ve ortada ama aile reddetmeye devam ediyor.
“Ensest, ailenin karanlık yüzü, aynen kadına yönelik şiddet gibi. Ama çocuğa yöneltilen cinsel şiddet ailenin bir de örtülü yüzü.”
Görünenler ve görünmeyenler
“Kız-erkek çocuğu ayrımı olmaksızın dokunmalarla başlayıp, tecavüze kadar gidiyor. Ancak kız çocuklarının daha çok ensest mağduru olduğu düşünülüyor. Nedeni kız çocuklarının mağduriyetinin hamilelik, doğum, evden kaçma, bebeği terk etme vb. gibi nedenlerle başlatılan adli süreçte kayıt altına alınması. Erkek çocuklarının istismarı görünür değil.”
10 kadından biri
“Dünyada da, ülkemizde de ensestin yaygınlığı saptanamıyor. Türkiye’de çocuk istismarının yaygınlığına ilişkin ne biliyoruz?
Türkiye’de Aile İçi Şiddet Araştırması: 2014'te kadınlara sorduk: ‘15 yaşından önce cinsel istismara uğradınız mı?’ Yüzde 9 bulduk. Bu rakamın kesinlikle gerçeğin altında olduğunu biliyoruz. Velev ki gerçek: 10 kadından 1’i istismara uğramış. Bu da çok ciddi bir rakam.”
Failler yakın çevreden
“Çocuklar hep yakın çevresindeki insanlar tarafından istismar edilir, cinsel yönden. Fail aynı ev içinde yaşayan aile üyelerinden biriyse bu çocuğun istismar edildiğini ifade etmesi daha zor.
“Fail aileden ama başka bir evde yaşıyorsa, istismarı ifade etme olasılığı daha yüksek. Mağdur çocuğun faille aynı evde birlikte yaşamak zorunda kalması çok ağır bir şey.
“Çocuk istismarı alanında çalışan profesyoneller (doktor, psikiyatr, sosyal hizmet uzmanı, psikolog, adli tıp uzmanı, avukat vd.) kız çocuklarına ilişkin tacizin gebelik, doğum gibi nedenlerle adli süreç gerektirdiği için görünür olduğunu söylüyor.
“Her sosyo-ekonomik sınıftan erkek ensest faili olabilir. Her sosyo-ekonomik sınıftan çocuk ensest kurbanı olabilir.”
Zengin, yoksul; farketmiyor
“Ensest olgusunun daha çok sosyo-ekonomik düzeyi düşük yani yoksul ailelerde görülüyor(muş gibi) olmasının nedeni ülkede yoksul sayısının çok olması.
“Ayrıca ekonomik durumu iyi olan aileler farklı mekanizmaları harekete geçiriyor. Örneğin, mağduru yurtdışına gönderiyor, mağdura özel terapi hizmeti aldırtıyor, taciz sonucu doğan bebeği sosyal hizmet kuruluşlarına vermiyor, vs…
“Her yaştaki ensest mağduru, çocuk ya da yetişkin, bu tacizden zarar görür ancak aile olanakları burada da önemli.
“Her meslek grubundan kişi ensest faili olabilir. Fail, günlük hayatını ve toplumsal ilişkilerini sürdürür; normal insanlar gibi.
“Ensest failinin, mağduru cezalandırma amacıyla tacize başvurduğu da olur. Mesela: Kendini mirasından mahrum eden babaanneye tecavüz eden torun gibi. “
Ensest failleri hasta değil
“Aile içinden birine, çocuk ya da yetişkin birine, kendi cinsinden ya da karşı cinsten bir aile bireyine cinsel tacizde bulunan kişi hasta mıdır? Hayır!
“Ensest hastalık değil. Ensest failleri de hasta değil.
“Bu insanlar, failler yani; toplumsal şiddet uygulayıcılarının, aile içi şiddet uygulayıcılarının bir parçası. Taciz ettiği aile üyesi gebe kalmasın diye ilaç veriyor... Ailedeki yetişkin engelli bireyi taciz ediyor uzun süre; mağdur ifade edemediği için…”
TIKLAYIN - ENSEST: (Ç)ALINAN ÇOCUK MASUMİYETİ
Fail baba ama anneyi suçluyoruz
“Çocuklarımıza ‘hayır’ demeyi öğretmiyoruz. Çocuklarımıza çığlık atmayı öğretmiyoruz.
“Tuhaf ama bu ülkede hep mağdur suçlanır: kısa etek giymeseydi, gece vakti sokakta ne işi vardı, kız başına evinde oturaydı…
Hayır demeyi öğretmek
“Bir çocuğa çok küçük yaştan itibaren hayır demeyi öğretirsek, cinsel tacize de hayır diyebilecektir. Bir tuhaflık daha: baba tecavüz ediyor, anneyi suçluyoruz.”
“Ülkenin eğitim sisteminde, okulda çocuklara kendini korumayı öğretme yer almıyor.
“Çocuklara bedenlerinin ona ait olduğunu, bedenine başkalarının dokunmasına izin vermemesi gerektiğini öğretmiyoruz okulda.”
Okullara yatırım yapılmalı
“Cinsel taciz konusunda okul çok önemli. Her çocuk hastaneye gitmiyor ama okula gidiyor. Ensesti, çocuklara yönelik cinsel tacizi önlemek için, ortaya çıkarmak için okul çok uygun bir mecra.
“Okul çok geniş bir alan, evet. Ama buraya yatırım yapılmalı. Karşımızda seçili bir grup yok. Olsun; mağdur olmasa da bir öğrenci yarın anne-baba olduğunda önemli edindiği bilgi.”
“Cinsel istismarı önlemek, cinsel istismarı ortaya çıkarmak, çocuklara ‘dur’ ya da ‘hayır’ demeyi öğretmek için okula yatırım yapmalıyız.
“Okullarda rehber öğretmen sistemi çok yaygın. Bu eğitimcilerin bazı eksikleri olabilir; bu eğitimle tamamlanabilir. Çoğu genç olan rehber öğretmenlerin, diğer öğretmenlere görece cinsel istismar konusunda daha duyarlı olduklarını biliyoruz.
“Gerçi ensest mağduru öğrenciyi farkedip üzerine giden öğretmenin çoğu kez yalnız bırakıldığını da bilvesile söylemeliyim.
“Kesinlikle okul çağı çocuklarının eğitimi; hem istismarı engelleme ve hem ortaya çıkarmak anlamında önemli. Çocukların evinden çıkıp geldiği bu alan değerlendirilmeli. Bu konuda Milli Eğitim Bakanlığı’na iş düşüyor ve bu işi rehber öğretmenleri aracılığıyla biraz kaynak yaratarak biraz eğitim desteği vererek yapması zor değil.”
TIKLAYIN - KANAYAN GÜL OLURUZ ZEMHERİDE
Sistem faili koruyor
“Sistem, ensestle mücadeleyi zorlaştırıyor. Aynı sistem ensest failini koruyor, bir şekilde.”
“Mağdur çocuğun verdiği sinyaller duyuldu, farkedildi diyelim. Ortaya çıkan bu durum ailenin yeniden organize edilmesini gerektiriyor. Ailenin yeniden düzenlenmesi şart.
“Mağdurun ailesi kesinlikle profesyonel yardımla desteklenmeli. Aile mutlak yardım almalı. Mağduru suçlayan toplumsal bakış açımız değişmeli.”
Aile dediğin…
“Bu işin tek suçlusu faildir. İstismarın sonuçları nedeniyle mağduru suçlamak çok yanlış.
“Ben ailede hiçbir bireyin vazgeçilemez olmadığını düşünüyorum. Eğer aile bireylerinden birini, mesela fail babayı, asla vazgeçilmez görürsek daha farklı istismar şekillerinde de tahammül etmemiz gerekebilir; süreç içerisinde.
“Niye dağıtamayız ki aileyi? Babasız, kardeşsiz aile olmaz diye bir şey yok.”
“İnsanlar aile içinde birbirlerine emek verdiğinde, saygı gösterdiğinde elbette vazgeçilmez. Ama taciz vb. gibi olumsuzluk durumlara yol açan babadan, dededen, kardeşten vazgeçersin.
“Mağdur çocuk için fail aile üyelerinden vazgeçmezseniz; yarın o çocuk yetişkin olup evlendiğinde fiziksel şiddet gördüğü kocasından vazgeçemez.”
Artmadı, görünür oldu
“Ensest elbette on yıl öncesine göre görünür oldu, ama ben sayısının arttığına inanmıyorum. ‘Hayır’ diyen, ‘dur’ diyen insan sayısı arttı, inanıyorum. Bu şiddet türüne maruz kalanlar ve bu şiddete bir şekilde tanık olanlar ifşa etmeye başladı. Yani, artan sayı onların sayısı.
“Ensest, duyuldukça artmaz.”
Medyanın dili
“Medya mağduru ağlatan değil, failleri caydıran, failin ağır ceza alacağına dair haberler yapmalı. Yine haber yaparken ‘bir gece de yedi defa’ gibi pornografik bir dil kullanılmamalı. “
“Ensestin anonimliği korunmalı. Enseste dair hassasiyet arttı.
“Dünya düzeyinde çocuğa karşı işlenen tüm suçlarla ilgili mekanizmalar güçleniyor. Bu önemli bir şey.” (ŞD/YY)
