ABD, Ayıkla Pirincin Taşını
Hatırlanacağı üzere Mart 2005 tarihinde, biyoteknoloji şirketi Syngenta'nın 4 yıl boyunca Amerikan çiftçilerine deneme amaçlı ve yasallaşmamış GD Mısır tohumu satması sonucunda, Avrupa'nın ABD den ithal etmiş olduğu mısırlarda yasadışı mısırın genleri tespit edilmişti. Bu bulaşmanın tespiti üzerine Avrupa Komisyonu kontamine olmuş mısırların AB'ye ithalatını engellemek üzere "acil önlem ölçütleri (tehlike değerleri)" koymuştu.
Amerikan pirinç borsasını ve Amerikan pirinç ihracatını ciddi bir kaosa sokan bu olay neydi?
31 Temmuz'da Alman biyoteknoloji şirketi Bayer Crop Science deneme aşamasında olan ve henüz yasallaşmamış (illegal) GD Uzun Pirinçlerine ait genleri Missouri ve Arkansas eyaletlerindeki ticari pirinç silolarında tespit ettiklerini ABD Tarım Bakanlığına bildirdi.
18 Ağustos tarihinde ABD Tarım Bakanlığı aşağıdaki açıklamayı yaptı; "Bayer Crop Science Şirketi , ABD Tarım Bakanlığı ve ABD Gıda İlaç Dairesi'ni (FDA) bilgilendirerek ticareti yapılan uzun pirinçlerden alınan numunelerde iz miktarda Genetiği Değiştirilmiş (GD) pirince rastlandığını belirtmiştir.Her iki kurum da bilimsel verileri inceledikten sonra GD pirincin insan sağlığı , gıda güvenliği ve çevre konularında bir risk taşımadığı kanaatine varmışlardır."
Açıklamanın devamında "Bayer ,GD yabani ot ilacına dayanıklı (Herbisit toleranslı) LL (Liberty Link) adı verilen proteine sahip birçok GD Ürün geliştirmiş olup bu ürünlerden 3 tanesi GDO'lu pirinçlerdir. Bahsi geçen bulaşma, LLRice 601 (LLPirinç 601) zincirine aittir ve yapılan analizlerde iz miktarda tespit edilmiştir. LLRice 601'in tarla denemeleri 1998 ve 2001 yılları arasında yapılmıştır" deniyor.
2006 yılı itibariyle ekilen mısırın yüzde 61'i,pamuğun yüzde 83'ü ,soyanın yüzde 89 u GDO'lu olan ABD'de böyle bir kontaminasyonun devlet tarafından ciddiye alınmamasının bir nedeni LLRice 610'nda bulunan proteinin zaten diğer ürünler için onay almış olması, ABD'de insan gıdası ve hayvan yemi olarak güvenirliğinin tescil edilmiş , üretim ve ithalatının da yasal olarak yapılıyor olması diye açıklandı.
18 Ağustos tarihinde ABD hükümeti yetkililerinin ticari pirinçte GDO'lu pirincin karışmış olduğunu bildirmelerinden hemen sonra Japonya , ABD'den yaptığı uzun pirinç ithalatını durdurdu. Keza, Güney Kore ABD yetkililerinin yoğun çabaları sonucunda ithalat yasaklamasına gitmedi ama ithal ettiği pirinçlerin GDO'suz olmasına dair ABD'den devlet garantisi istedi.
Avrupa'nın tepkisi
ABD için en büyük pazar olan Avrupa'dan da yasal olmayan GD Pirincin ithaline karşı büyük bir tepki geldi. AB nin 25 üyesinin yıllık olarak ithal ettikleri 300 bin ton pirincin yüzde 85'ini ,mali değer olarak 70 milyon asvroluk bölümünü uzun pirinç oluşturuyor ve bilindiği üzere AB'de GDO'lu pirinç ithalatı halen yasak.
ABD yetkililerinin , ticari pazarda ilk kez yasallaşmamış GDO'lu bir pirincin bulunmuş olduğunu beyan etmelerinin ötesinde ABD'de ticari pirince bulaşmış GDO'lu pirincin hiçbir geri çağırma (recall) ya da imha planı bulunmuyor.
Zaten ABD besin zincirindeki GDO bulaşmasının ne kadar olduğu hala bilinmemektedir.ABD Hükümetinin ve Tarım Bakanlığının göstermelik çabaları ABD halkını GDO'lu ürünlerin potansiyel tehlikesinden korumaktan çok, tarım ürünleri ihracatının darbe yemesinden korktukları için.
ABD Tarım Bakanlığı pirinç ithalatçılarının isteği üzerine Mart 2005'den bu yana ihraç belgelerindeki "GDO içermemektedir" beyanını kaldırma kararı aldı. Çünkü bu son olay, ticari pirince GDO karışabileceğini ispat etmiştir ve bunu saptama imkanı olmadığı için, böyle bir beyanda bulunmanın da getireceği yasal yükümlülükler bulunuyor.
21 Ağustos tarihinde Friends of The Earth Europe (FOEE-Yeryüzü Dostları) ve Greenpeace yaptıkları açıklamalarda ABD'den pirinç ithalatının hemen durdurulmasını , kendi ülke vatandaşlarını düşünmeyen ABD hükümetinin dünya ülkelerinin insan sağlığını da hiçe saymasının kabul edilemeyeceğini bildirdi.
23 Ağustos günü Avrupa Komisyonu, ABD'den kontamine olmuş uzun pirinç ithalatının durdurulduğunu, uzun pirinç ithalatlarında ithal edilen pirinçlerin yasadışı GD LLRice 601 olmadığına dair bir sertifika istenmesine, ithal pirinçlerin akredite laboratuarlarda "acil önlem ölçütlerine (tehlike değerlerine)" göre test edileceklerini açıkladı.
AB Sağlık ve Tüketiciyi Koruma Komisyonu üyesi Markos Kyprianou, "AB piyasasına girecek herhangi bir GD ürünün bilimsel temellere dayanan bir kontrol prosedüründen geçmesini katı kurallara bağladık. Kayıtdışı GDO için hiçbir esneklik söz konusu değildir ve bunların AB besin zincirine dahil olmaları hiçbir şekilde sözkonusu olamaz. Bugün belirlediğimiz ölçütlerle, yasadışı GD ürünlerin kazara ithal edilemeyeceğini garanti altına almış durumdayız. AB tüketicileri, bu kuralların onlara sağladığı yüksek düzeydeki korumaya güvenebilirler" dedi.
AB besin güvenliği yasalarına göre, sadece bilimsel süreçlerden geçen ve bu şekilde kayıt altına alınmış GDO'lu ürünler AB pazarına girebiliyor. Acil Önlem Ölçütlerinin hemen yürürlüğe girmesi, ve altı ay içinde incelenmesi bekleniyor.
Üye ülkeler, sınırlarından yapılacak ithalatı kontrol etmekle ve GDO bulaşık (kontamine) ürünlerin pazara çıkmasını engellemekle yükümlü. Buna ek olarak, halihazırda pazarda bulunan ürünlerin de kontrol edilmesi ve bunların LLRice 601'den arınmış bulunduklarının belgelenmesi de üye ülkelerin yükümlülüğü altında. ABD'den pirinç ithal eden işletmeciler de, AB Gıda Güvenliği Yasasına göre pazara getirdikleri gıda ve yemlerin güvenliğinden, LLRice 601'in AB besin zincirine girmemesinden de sorumlu.
Gen bulaşmasının gündeme getirdiği önlemler içinde ithal edilen ürünlerde yasal olmayan GD ürün bulunması halinde malın ithal edildiği ülkeye geri gönderilmesi ya da imha edilmesi sözkonusu olacak.
Bu tür acil önlemlerin söz konusu olduğu her durumda olduğu gibi, Komisyon , kararları üye ülkelerin uzmanlarının incelemesi için 10 gün süre verip, besin zinciri ve hayvan sağlığı komisyonun 25 Ağustos'ta acil olarak toplanması kararlaştırıldı.
AB'de onaylanmış GD pirinç var mı? Onaylanmayı bekleyen herhangi bir GD pirinç söz konusu mu?
Şu anda AB'de tarımsal üretim amaçlı yada ithal iznine sahip hiçbir GD pirinç bulunmuyor.
Avrupa Gıda Güvenliği Otoritesi (EFSA) şu anda genetik olarak değiştirilmiş pirince ilişkin bir başvuruyu inceliyor. Bu, Bayer'in LLRice 602 adlı ürünüdür ve söz konusu yasallaşmamış LLRice 601'le aynı proteini içeriyor.
ABD Pirinç Borsası darbe aldı
Chicago Ticaret Borsası (CBOT) uzmanları Japonya'nın uzun pirinç ithalatını durdurmasının ardından en büyük pirinç ithalatçısı olan AB'nin de ithalatı kesmesinden endişe etmekte haklıydılar.
Hükümetin kontamine pirinçle ilgili açıklamasında insan sağlığı, gıda güvenliği ve çevre açısından hiçbir risk olmadığını belirtmesine rağmen borsada pirinç fiyatları 75 cent daha düşmüş durumda.
ABD de üretilen pirincin yüzde 50'si ihraç ediliyor, bunun yüzde 80'i uzun pirinç. 2006 yılı üretim tahminlerine göre 1,18 milyar dolar değerinde pirinç üreten ABD bunun yüzde 50'sini ihraç etmeyi hedeflemişti.
ABD, dünya pirinç ticaretinin yüzde 12sini elinde tutuyor.
ABD de üretilen pirincin yüzde 58'i iç piyasada direkt gıda olarak, yüzde 16'sı işlenmiş gıdalar ve bira yapımında yüzde10'u da hayvan yemi olarak tüketilmektedir.
Bayer ABD Tarım Bakanlığı'na kendini neden ihbar etti ?
Riceland Foods Şirketi pirinç üretiminin yapıldığı güney eyaletlerindeki 9 bin pirinç üreticisinin ortak olduğu bir kooperatif.
Kooperatifin ihracat yapan üyelerinden biri Ocak 2006'da ürününde GD pirinç tespit edip Riceland'den bir açıklama istedi.
Riceland, üreticiden numune alarak laboratuarda analiz ettirdi ve üründe, Bayer'in mısır, soya, kanola ve pamuğunda kullandığı yabani ot ilacı (herbisit) toleranslı genin varlığı saptandı.
Bunun GD mısır ya da soyadan taşımalar esnasında bulaşmış bir kalıntıdan kaynaklandığını zannedildi, analizi yapan laboratuar da GD DNA'nın nereden geldiğini, kaynağın hangi bitki olduğunu bulamadı.
Konuyu açıklığa kavuşturmak amacıyla Riceland mayıs ayında çeşitli silolardan aldıkları numuneleri tekrar test ettirdi ve numunelerin büyük çoğunluğunda Bayer GD pirincine ait genler saptandı.
Haziran ayı başında Riceland, Bayer'e bir numune göndererek kendilerinden açıklama istedi.
Temmuz ayında Bayer herbisit toleranslı hattın varlığını doğrulamış ve oranı yüzde 0,01 (onbinde bir) olarak açıkladı.
Yasal olarak böyle bir durumda Tarım Bakanlığı yetkililerine 24 saat içinde haber verme zorunluluğu olduğu için durumu bakanlığa bildirdiler ve 1 Ağustos'tan itibaren bakanlık yetkilileri konuyu araştırmaya başladılar.Araştırma sonucunda bakanlık yetkilileri 18 Ağustos'ta yukarıda yazdığımız açıklamayı yaptılar.
"İz Miktarda" diye yapılan açıklamada verilen örnek, 10.000 adet başaktan 6 tanesinde LL proteini tespit edildiği , bunun ise önemsenecek bir şey olmadığı şeklindedir. Halbuki düşününüz ki LLRice 601 pirincinden gelen bu bulaşma (kontaminasyon) GD Pirinç henüz tarla denemeleri aşamasında iken (yani üretim çok küçük bir boyutta iken) ortaya çıktı. Ticari olarak ekimine başlandığı zaman bu GD pirincin diğer GDO'suz pirinçlere gen bulaştırma ihtimali yüzler hatta binlerce kat artacak.
ABD ve AB arasındaki pirinç krizinde, Dünya Ticaret Örgütü'nün (DTÖ) çok kısa bir süre içinde devreye girip Avrupa Komisyonu üzerinde bir baskı politikası oluşturmaya başlaması hiç de şaşılası bir durum olmayacak. ABD'nin ticari anlamda bir baskı mekanizması olarak güdümlediği ve yönlendirdiği DTÖ nün konuyla ilgili stratejisi merakla bekleniyor.
ABD-DTÖ- Türkiye pirinç krizi
1981 yılından itibaren kronikleşen pirinç ithalatı Türkiye'yi pirinç ithalatında korumacı tedbirler almaya sevk etti, bu tedbirler nedeniyle de ABD ile anlaşmazlığa düşülmüştü. Türkiye'nin pirinçte ithalat için getirdiği, yerli üreticiden alım yapma şartına itiraz eden ABD hükümeti 2 Kasım 2005'te Türkiye'yi DTÖ'ye şikayet ederek 2003'ten beri Türkiye'ye pirinç ihracatının üçte iki oranında düşmesine neden olan ithalat lisans sistemine ilişkin şikayetlerinin incelenmesi için bir panel oluşturulmasını istemişti.
ABD, Dünya Ticaret Örgütü nezdinde Türkiye'ye karşı pirinç ithalatında Türkiye'nin ithalat lisanslama sisteminin dünya ticaret yasaları ile çeliştiği, pirinç ihracatında çok yüksek tarife ve engeller koyduğu iddiası ile açılan dava sonrası, müzakerelerde ABD davayı kazanırsa ve Türkiye yine de ithalat engellerini kaldıramazsa, ABD Türkiye'den yaptığı ithal ürünlere misilleme niteliğinde ek vergi ve engel koyabileceğini ima etmişti. Bu konunun olumlu ya da olumsuz yönde hallolmasının DTÖ sistemine göre 1 yıl kadar sürebileceği belirtiliyor.
Çeltik üretim açığı kadar ürün ithalatını sağlamak üzere, pirinç ithalatında tarife kontenjanı sistemi uygulayan Türkiye, bu sistemde, belli miktarda ürünün yurtiçinden alınması şartıyla, 300 bin tona kadar pirinç veya pirinç karşılığı çeltik ithalatına izin veriyor. Bu sistem kapsamında yapılan ithalatta da 2 puanlık gümrük vergisi indirimi uygulanıyor. Uygulamaya ilişkin kararname, 13 Eylül'de Resmi Gazete'de yayımlandı. Tarife kontenjanı kapsamında 1 Kasım 2005-31 Temmuz 2006 döneminde ithalat yapılabiliyor.
Bir talebimiz var
Bir yandan bu kriz sürerken şimdi de Türkiye Cumhuriyeti hükümetinin AB'nin GDO'lu pirinç ithalatı konusunda aldığı önlemleri gözden geçirip ABD'den ithal ettiği pirincin GDO'lu olup olmadığını sorgulaması gerekiyor.
Devletin, insan sağlığı ve güvenli gıda için tüketici hakları konusuna hassasiyet gösterip halkına ABD'nin GDO'lu pirinçlerini yedirmemesi gerekmektedir.
GDO'ların riskleri ve ülkemizin GDO'lu ürünlerden uzak tutulmasını talep eden ve bu talebi 100 bin imzayla TBMM'ye ileten kişi, kurum ve sivil toplum kuruluşları olarak, uluslararası biyoteknoloji şirketlerinin Türkiye üzerindeki oyun ve hesaplarına bir kez daha dikkat çekmek istiyoruz.
Pirincin taşı bir şekilde ayıklanabilir ama GDO'lu pirinci ayıklamak ancak onu ekmemek ya da ithal etmemekle mümkün. Yetkililerin ve halkımızın dikkatine ... (TK)
* GDO'ya Hayır Platformu'nun 27 Ağustos tarihli metnini bianet düzenleyerek yayınladı. Yazıdaki vurgular düzenleme sırasında eklendi.