Birleşik Krallık beş yıl sonra ilk genel seçimler için perşembe günü sandık başına gidiyor. Kamuoyu yoklamaları, Başbakan Rishi Sunak'ın Muhafazakar Partisinin iktidarda kaldığı 14 yıl boyunca verdiği sözleri tutmadığı için cezalandırılacağını gösteriyor.
Küresel mali krizin dibe vurduğu bir dönemde iktidara gelen sağcı Muhafazakarlar, peş peşe üç seçim daha kazandılarsa da hiç bitmeyen ekonomik durgunluk, kamu hizmetlerindeki vasıfsızlaşma ve skandallarla başa çıkamayan iktidar partisi kendisini çöküntünün eşiğinde buldu.
Adanın, muhalefet stratejisini tek bir sözcükle "değişim"e odaklayan merkez sol İşçi Partisi, 4 Temmuz seçimlerine kamuoyu yoklamalarında açık farkla önde giriyor.
Ancak Muhafazakarlar sağdan da saldırı altında. Muhafazakarları göçü kontrol edememekle suçlayan Yeni Reform Partisi de gündelik söylemde "Tory" olarak bilinen Muhafazakarların sağ kanadından oy alıyor.
Birleşik Krallık'ta seçimler nasıl yapılıyor?
Ülkede seçmenler, her yerel seçim çevresi için 1 üye olmak üzere Avam Kamarası'nın 650 üyesinin tamamını seçiyor. Ön seçim ya da ikinci tur yok, tek oylama 4 Temmuz'da yapılacak.
Britanya, "birinci gelen seçilir" sistemiyle seçim yapıyor. Buna göre, her seçim bölgesinde birinci olan aday, oyların yüzde 50'sini alamasa da seçiliyor. Bu sistem genel olarak iki büyük merkez parti Muhafazakarlar ve İşçi Partisi'ne sistemde hakim bir konum sağlıyor. Küçük partilerin belirli seçim çevrelerinde ezici bir destekten yoksun oldukları takdirde meclise girmeleri bir hayalden ibaret kalıyor.
Başbakan nasıl seçiliyor?
Birleşik Krallık, Westminster modeli olarak bilinen bir parlamenter düzenle yönetiliyor. Bu sistemde, yürütme ve yasama yetkileri büyük ölçüde parlamentoda birleşmiştir. Parlamento iki meclisten oluşuyor. Asıl yasama organı seçimlerle belirlenen 650 üyeden oluşan alt meclis Avam Kamarası. Avam Kamarası kararları Kraliyet tarafından atanan veya soyluluk yoluyla gelen üyelerden oluşan üst meclis Lordlar Kamarası tarafından denetleniyor. Ancak Lordlar Kamarası bu kararları geri çevrme veya iptal yetkisine sahip değil.
Bu sistemde Avam Kamarası'nda tek başına veya başka bir partiyle ittifak halinde çoğunluğu elde eden partinin lideri, Kraliyet tarafından başbakan olarak atanıyor ve yeni hükümeti çoğunluk partisi ve müttefikleri arasından belirlenen kabine oluşturuyor.
Bu, gelecek hükümetin seçimleri kazanmasına muahakkak gözüyle bakılan İşçi Partisi tarafından kurulacağı anlamına geliyor.
Yarış kimler arasında ?
Ekim 2022'den bu yana başbakanlığı sürdüren eski Hazine başkanı Sunak, Mufazakarların başında seçime giriyor. Asıl rakibi, İngiltere ve Galler'in üçüncü en yüksek adli makamı olan Kraliyet Savcılıkları eski Müdürü ve Nisan 2020'den bu yana İşçi Partisi'nin lideri olan Keir Starmer.
Bununla birlikte iki adaydan biri genel çoğunluğu kazanamazsa, örneğin İskoçya Milli Partisi gibi güçlü bölgesel desteğe sahip olan diğer partiler de koalisyon hükümetinin kurulması açısından hayati öneme sahip olabilir.
İskoçya'nın bağımsızlığı için kampanya yürüten İskoçya Milli Partisi, Liberal Demokratlar ve Britanya ile Kuzey İrlanda arasındaki bağları sürdürmeyi amaçlayan Demokratik Birlikçi Parti, halen Muhafazakarlar ve İşçi Partisi'nden sonra Parlamento'daki en büyük üç parti olarak öne çıkıyor. Gözlemciler, Avrupa Birliği'nden ayrılmayı savunan Brexit kampanyasının lideri Nigel Farage'ın yeni Reform Partisi'nin Muhafazakarlardan oy çekebileceği görüşünde.
Başlıca tartışma konuları
▶ Ekonomi: Britanya'nın başı yüksek enflasyon ve yavaş ekonomik büyümeyle dertte. Bu, çoğu insanın yoksunluk algısını güçlendiriyor. Enflasyon nispeten düşmüş olsa da büyümenin yavaşlığı hükümetin ekonomi politikalarının sorgulanmasına neden oluyor.
▶ Göç: Son yıllarda binlerce sığınmacı ve ekonomik göçmenin Manş Denizi'ni şişme botlarla geçerek ülkeye giriş yapması hükümeti, Britanya sınırları üzerinde denetimi yitirdiği suçlamalarıyla yüz yüze bıraktı. Muhafazakarların tekneleri durdurarak göçmenlerin iltica talep etme hakkını engelleyerek Ruanda'ya sevk etme planları insanlık dışı ve uluslararası hukukun ihlali olarak kınandı ve bu yöntemler insanların savaştan, huzursuzluk ve kıtlıktan kaçmasını durdurmak için hiçbir işe yaramayacağı gerekçesiyle eleştirildi.
▶ Sağlık hizmetleri: Herkese ücretsiz sağlık hizmeti sağlayan Britanya Ulusal Sağlık Hizmeti (NHS) diş bakımından kanser tedavisine kadar her dert için uzun bekleme listeleriyle boğuşuyor. Gazeteler, ambulans için saatlerce, daha sonra da hastane yatağı için daha da uzun süre beklemek zorunda kalan ağır hastalarla ilgili hikayelerle dolu.
▶ Çevre: Sunak, benzinli ve dizel motorlu binek araçların satışına son verilmesi ve Kuzey Denizi'nde yeni petrol sondajına izin verilmesi için son tarihi erteleyerek çevresel taahhütleri konusunda geriye doğru bir dizi adım attı. Eleştirmenler, dünyanın iklim değişikliğiyle boğuştuğu bir dönemde izlenen bu politiklara sert eleştiriler getiriyor.
Seçimler neden erkene alındı?
Başbakan Rishi Sunak, altı hafta önce seçimleri beklenenden üç ay önceye, yani 4 Temmuza alarak uzmanları ve milletvekillerinin çoğunu şaşırttı. Siyasi yorumculara göre Sunak, olumlu ekonomik haberlerin seçmenleri Muhafazakar politikaların işe yaramaya başladığına ikna etmesine yardımcı olacağı beklentisiyle bir yaz seçimi kumarı oynadı.
(AEK)
