Ji bo nûçeya Tirkî / İngilîzî bitikîne
Piştî du salan Tirkiye dîsa bû ‘’mezintirîn girtîgeha rojnamegeran’’ ji bo azadî û zelalîya karên medyayê di raporên navneteweyî de ket di rêzên dawiyê de.
 |
| Ji bo mezinkirina înfografîkê bitikîne |
Piştî hewildana derbekirina 15ê Tîrmehê û îlankirina Rewşa Awarte û derxistina Biryarnameyên di Hikmê Qanûnan de, li ser "Medyaya ‘Cemaetê’’ û Medyaya Kurdan kiryarên ne bi qanûnî yên wek girtin û desteserkirina [rojnamegeran] û girtina [organên medyayê] hatin kirin.
Desthilat di nava welatî û di nava dewletan de tê rexnekirin ku ‘’ew ji armancên xwe yên demokrasîyê bi dûr dikeve, ji bo guhertina îdeolojiya dewletê Rewşa Awarte şixulandiye û dişixulîne.’’
Rapora Çavdêrîya BIAyê nîşan dide ku di Tîrmeh-Tebax û Îlona 2016ê de mûdaxaleyên îdarî û dadî yên li ser medyayê pirhêl û pirreng in; di mehên Tîrmeh-Tebax û Îlonê de tehdîda girtinê ket ser 226 rojnamegeran, bi giştî daxwaza 2.235 salên girtina di girtîgehan de ji bo wan tê xwestin, ji bo rojnamegerekî daxwaza girtina heta-hetayê tê kirin.
Rapor nîşan dide ku di Çiriya Pêşiyê ya 2016ê de, 107 rojnameger û 10 belavkerên rojnameyan di girtîgehê de ne, 78 rojnameger desteserkirî ne, ji ber Halê Awarte qerta rojnamegerîyê ya 775 rojnamegeran peseporta 49 rojnamegeran hatine betalkirin.
Di van sê mehan de, 22 rojnameger ji ber ‘’heqareta li Erdoganê serokkomar’’ hatine dadkirin. Bi Maddeya 229ê ya TCKyê(Qanûna Cezayên Tirkan) du rojnameger hatine cezakirin û wan 10 hezar û 500 lîre ceza dane.
Li gor rapora berê ya sêmehane, rapor nîşan dide ku hejmara rojnamegerên girtîn ji 24ê bûye 106, hejmara desteserkiriyan ji 49ê bûye 78, hejmara medyakarên bêkar ji 45ê bûye 2 hezar û 500.
Sernavên Çavdêriya li Medyayê
Di Rapora Çavdêriya li Medyayê ya BIAyê de ev beş hene: ‘’rojnamegerên hatîn kuştin’’, ‘’rojnamegerên girtî’’,’’êrîş, astengkarî û tehdîd’’, ‘’lêpirsîn, dozên vebûyî û dozên dom dikin’’,’’heqaret, mafên kesayetiyan, dozên tezmînatê’’,’’astengkirina rojnamegeran’’,’’Dadgeha Makeqanûnê’’,’’DMME’’,’’RTUK’’ û ‘’YSK.’’
Di sê mehan de dadkirina rojnamegeran bi TCK û TMKyê dom kir. Rojnameger û belavker bi tometên ‘’piştgiriya rêxistinê’’,’’endambûna rêxistinê’’, ‘’ava-kirin, sewq û îdarekirina rêxistinê.’’
Rojnamegerên girtî: Piraniya wan ji ‘’Medyaya Cimaetê’’ ne
Di Çiriya Pêşiyê ya 2016ê de, 107 rojnameger û 10 belavker di girtîgehê de bûn. 71 rojnamegerên gitî ji Medyaya ‘’Cimaetê’’ 29 ji wan jî ji Medyaya Kurdan in. ev rojnameger bi tometa têkiliya digel ‘’rêxistinê’’ hatine girtin.
Di heman dewra 2015ê de, 24 rojnameger û 9 belavkar di girtîgehê de bûn. 13 ji rojnamegeran û hemî belavker medyakarên kurd bûn.
107 rojnamegerên hatîn girtin bi van lêpirsînan hatine girtin:
70 rojnameger bi lêpirsîna ‘’FETO/PDY(Rêxistina Terorî ya Fethûllahgir)’’, 28 rojnameger bi lêpirsîna ‘’Koma Civakên Kurdistanê(KCK)’’ û PKKyê(Partiya Karkerên Kurdistanê), du rojnameger bi lêpirsîna ‘’Partiya Marksîst û Lenînîst(MLKP) rojnamegerek bi lêpirsîna ‘’Cepera-Partiya Rizgarîya Gelê Şoreşger(DHKP-C), rojnamegerek bi Tevgera Têkoşînê, rojnamegerek bi tometa endametiya rêxistinê, yek bi ‘’sixurîyê’’ rojnamegerek jî bi ‘’îlalkirin û têketina herêma leşkerî’’ hatine dadkirin.
Yek ji rojnamegeran jî bi tometa endambûna sê rêxistinan bi hev re hat dadkirin.
Ji 107 rojnamegeran lêpirsîn li ser 82 rojnamegeran hene, biryara girtina 18 rojnamegeran hatiye dayin, rojnamegerek li dadgeha bajarî hatiye dadkirin û li benda biryara Dadgeha Bilind e. Pênc rojnameger hê jî têne dadkirin.
9 êrîş, 3 tehdîd û 2 mûameleya xerab
Di mehên Tîrmeh-Tebax-Îlonê de êrîş li 7 rojnamegeran û du bûroyên rojnamegeriyê hatine kirin.
Du rojnameger hatine tehdîtkirin, hat eşkerekirin ku du rojnameger jî rasta mûameleya xerab hatine.
Di heman dewra 2015ê de, êrîş li 21 rojnameger, 3 organên medyayê û çapxaneyekê hatiye kirin. 20 rojnameger û 7 organên medyayê hatibûn tehdîtkirin.
Di hemîya sala 2015ê de, 3 rojnamegerên ji Sûriyeyê û qunciknivîskarek hatibû kuştin, êrîş li 64 rojnamegeran, 4 organên medyayê û nivîskarekî hatibû kirin. 38 rojnameger û 21 organên medyayê hatibûn desteserkirin.
Rewşa Awarte: Di Tîrmeh-Tebax û Îlona 2016ê de, 78 rojnameger hatine desteserkirin û berdan. Dozgerîyan ji bo 24 rojnamegeran biryara desteserkirinê dane, polîsan bi ser mala 6 rojnamegeran de girtine, rojnamegerek di mala xwe de girtî ye.
Di heman dewra 2015ê de, 49 rojnameger û xebatkarên medyayê hatibûn desteserkirin. Di hemiya sala 2015ê de 120 kes hatibûn desteserkirin.
29 bersûc/mexdûr/gumanbarên [lêpirsîna] ‘’Erdoganî’’
Di sê mehên rapor-nivîsînê de, bi maddeya 299. a ya TCKyê bi tometa ‘’Heqareta li Serokkomarî’’ 6 rojnameger hatine desteserkirin, 4 ji wan beraet kirine. Her yek ji du rojnamegeran 10 hezar û 500 TL(Lîreyên Tirkan) dane.
Di vê dewrê de 29 kesên 22 ji wan rojnameger in, bi maddeya 299. a TCKyê(Heqareta li Serokkomarî) û maddeya 125. bi tometa ‘’êrîşa li mafên kesayetîyê’’ ya Erdoganî hatine dadkirin.
Piştî hewildana derbekirinê Erdoganî eşkere kiribû ku ew ê dest ji giliya li nêzîkî 3 hezar kesan berde. Piştî vê yekê li Antalya û Enqereyê tehlîyeya bersûcan dest pê kir.
Di heman dewra par de, bi maddeya 299. a TCKyê çar kesên yek ji wan rojnameger bû hatine mehkûmkirin. Wan cezayê girtîgehê yê 7 sal û 9 meh û 25 rojan stand, ceza ji bo 4 salan hat paşdedan. 23 kesên 11 ji wan rojnameger bûn jî ji ber nivîs, rexne û hizrên xwe bi maddeya 299. hê jî têne dadkirin.
Di sala 2015ê de 9 kesên 5 ji wan rojnameger bûn, bi tometa ‘’heqareta li serokkomarî’’ bi maddeya 299. a TCKyê ji bo 10 sal, 8 meh û 22 rojan bi cezayê girtinê hatine mehkûmkirin. 19 kesên 14 ji wan rojnameger û du ji wan karîkatûrîst bûn bi tometa ku dema Recep Tayyîp Erdogan serokwezîr bû, heqaret li wî kirine, bi maddeya 125/3 ya TCKyê bi cezayê girtinê ji bo 10 sal, 9 meh û 27 rojan hatine mehkûmkirin. 28 kesên 19 ji wan rojnameger in ji ber heqareta li Erdoganî hatine mehkûmkirin.
Heqaretkirin: Derbarê 4 rojnamegeran de 55 sal ceza tê xwestin
Di serdema Tîrmeh-Tebax-Îlona 2016an de 4 rojnameger tev li ser hev bi daxwaza 55 sal û 4 meh cezayê hepiskirinê ve hatin dadkirin.
Di heman serdema sala borî de rojnamegerek bi 3 sal û 6 mehan cezayê hepiskirinê ve hatibû mehkûmkirin. Dozên derbarê 10 rojnameger û 2 saziyên rojnameyê de dewam dikirin û 3 dozên nû hatibûn vekirin. Bi îdiaya binpêkirina mafên ferdî ve rojnameyek bi 5 hezar TL cezayê peredayînê ve hat mehkûmkirin, 5 rojnameger bi temamî 1 milyon û 140 hezar TL cezayê temînatê ve dihatin dadkirin û derbarê rojnamegereke de bi 100 hezar TL cezayê tezmînatê ve dozeke nû hatibû vekirin.
TMK/TCK: 2152 sal cezayê hepiskirinê
Di serdema Tîrmeh-Tebax-Îlona 2016an de 117 rojnameger di çarçoveya TMKê de bi daxwaza 880 sal û 6 meh cezayê hepiskirinê ve hatin dadkirin. 61 rojnameger bi îdiayên “rêveberê rêxistinê ye”, “endamê rêxistinê ye”, “alîkarî daye rêxistinê” tev ser hev bi daxwaza 1036 sal cezayê hepiskirinê ve hatin dadkirin. 5 rojnameger jî bi îdiaya qanûna 301. ya TMKê îxlal kirine ve bi daxwaza 10 sal cezayê hepiskirinê ve hatin dadkirin.
6 rojnameger beriya vê serdemê bi îdiya “belgeyên veşartî yên dewletê temîn kirine” dihatin dadkirin û ji yek ji wan re cezayê hepiskirina heta dawiya emrê, derbarê 5ên din de jî 216 sal û 6 meh ceza tê xwestin. Bi hemû tewanbariyan derbarê rojnamegeran de yek cezayê hepiskirina heta dawiya emrê û 2152 sal jî ceza tê xwestin.
Di vê dema hanê de derbarê 32 rojnameger û aktivîstinên mafparêz de ji ber hevgiriya bi rojnameya Ozgur Gundemê re bi hinceta “propagandaya rêxistinê kirine” lêpirsîn hat vekirin. 10 ji wan lêpirsînan ji ber tinebûna delîlan betal bû, lê 8 lêpirsîn hêjî dewam dikin.
Sala borî di heman serdemê de 28 rojnameger di çarçoveya TMKê de bi daxwaza 460 sal cezayê hepiskirinê dihatin dadkirin. Derbarê 4 rojnameger û 18 pirtûkan de lêpirsînên nû hatibûn vekirin. Bi temamî 60 rojnameger bi hincetên “rêveberê rêxistinê ye”, “endamê rêxistinê ye”, “alîkarî daye rêxistinê” tev ser hev bi daxwaza 546 sal cezayê hepiskirinê ve dihatin dadkirin.
Herwiha 3 rojnameger bi hinceta “îxlalkirina veşartîbûnê”, 2 rojnameger bi hinceta “rûreşkirina gelê tirk”, 2 rojnameger bi hinceta “ji leşkerbûnê dilsarkirin”, 2 rojnameger bi hinceta “weşandina belgeyên veşartî yên dewletê”, yek “muxalefetkirina li dijî qanûna çalakî û meşê” dihatin dadkirin. Ji bo van sûcdarkirina jî bi temamî 44 sal ceza dihat xwestin.
Derbarê parlementerê HDPê de piştî fezlekeyan doz hatin vekirin
Piştî rakirina parêzbendiya 152 parlementeran hatin rakirin bi 799 fezlekeyên amadekirî doz hatin vekirin. Piraniya wan parlementeran yên HDPê ne.
Derbarê Parlementerê HDPê Altan Tan de 16 fezleke hatiye amadekirin û 25. Dadgeha Asliye Cezayê yê Enqereyê di teblîgata şandî de bo wî got ku eger neçe rûniştina dozê wê derbarê wî de biryara girtinê were dayîn. Derbarê Hevserokên Giştî yên HDPê Selahattîn Demirtaş û Figen Yuksekdag de jî piştî gelek fezlekeyên amadekirî, doz hatin vekirin.
DMME û DM xwe dane sekinandin
Di serdema Tîrmeh-Tebax-Îlona 2016an de ji Dadgeha Makeqanûnê (DM) derbarê serlêdanên azadiya xweîfadekirinê û ragihandinê de ti biryar nehat dayîn. Îtiraza li dijî girtina Ozgur Gundem hat redkirin û li ser vê yekê serî li DMê hat dayîn.
Di vê serdemê de Dadgeha Mafên Mirovan ê Ewropayê jî (DMME) derbarê serlêdanên azadiya xweîfadekirinê û ragihandinê de ti biryar neda. Piştî îtiraza rakirina parêzbendiya parlementerên HDPê hat redkirin, serî li DMMEyê hat dayîn.
Ji ber girtina saziyên medyayê 2500 kes bê kar man
Di serdema Tîrmeh-Tebax-Îlona 2016an de bi KHKan (Biryarnameyên Di Hukmê Qanûnê de) gelek saziyên medyayê hatin girtin. Ji ber vê yekê 2 hezar û 500 kes bê kar man.
RTUK: Ji ber lidijîderketina qedexeyên weşanê cezayan zêde kir
RTUKê (Lijneya Radyo û Televizyonê) di serdema Tîrmeh-Tebax-Îlona 2016an de ji ber nûçe nûçe, bername û filmên weşandî ji 5 kanalên TVê re 5 cezayên hişyarkirinê, 5 cezayên peredayînê û li kanalekê jî cezayê weşanbirînê da. Lijneyê li gelek radyo û televizyonan bi temamî 300 hezar û 698 TL cezayê pereyê birî.
Di heman dema sala borî de li kanalên TVê 4 cezayê hişyarkirinê, 5 cezayê peredayînê; li radyoyan jî cezayek hişyarkirin û yek jî peredayîn hatibû birîn. Lijneyê li radyo û televizyonan 112 hezar û 989 hezar TL cezayên peredayînê birîbû.
RTIKê di sala 2015an de bi temamî li kanalên TVan re 69 cezayê hişyarkirinê, 168 cezayên peredayînê; li radyoyan jî 4 cezayên hişyarkirinên û 4 jî peredayînê birîbûn. Di sala 2015an de bi temamî li radyo û kanalên TVan bi temamî 9 milyon û 905 hezar û 674 TL cezayê peredayînê hatibû birîn.
(EO/BA/YO/MB)
