Fotoğraf: Mezopotamya Ajansı
Cumartesi Anneleri/İnsanları Galatasaray'daki 683. buluşmalarında 24 Nisan 1915 gecesi Pangaltı Nalbant Sokak’ta bulunan Karavela Apartmanı’ndaki evinden gözaltına alınarak karakola götürülen 31 yaşındaki şair Taniel Varujan şahsında evlerine geri dönemeyen İstanbullu Ermeni aydınlar için bir araya gelindi.
Ocak: Kaybetme suçunun 103. yılı
Eylemde ilk olarak 21 Mart 1995’te gözaltında kaybedilen ve daha sonra cenazesi bulunan Hasan Ocak’ın ağabeyi Ali Ocak konuştu.
Ermeni aydınların 103 yıl önce kaybedildiklerini hatırlatan Ocak, “Kaybetme suçlarının 103’üncü yılındayız. Bu operasyonla devlet bir türlü hesaplaşmadı ve yüzleşmedi. Devlet bununla yüzleşmiş olasıydı sonrasında belki insanlık suçlarıyla karşılaşmayacaktık. Devletin önce Ermeni aydınlara karşı işlenen suçlarla sonra da 90’lardaki kayıplarımızın kemikleriyle yüzleşmesiniz istiyoruz” diye konuştu.
Varujan’in şiiri okundu
Daha sonra konuşan gazeteci Pakrat Estukyan, Varujan’ın yaşam hikayesine kısaca değindi.
Estukyan, “Taniel Varujan, 1884 yılında doğdu. 1902 yılında babasıyla birlikte İstanbul’a geldi. İtalya’ya okumak için gitti. Sosyal Bilimler okudu. Okulunu bitirdikten sonra Avrupa’dan geri döndü. Onun yerinde başkası olmuş olsaydı bugün geri dönmezdi. Kendi memleketi Sivas’ta öğretmenlik yaptı. İstanbul’a şiirlerini yazmak için geldi” dedi.
Estukyan, Varujan’ın Ermenice yazdığı “Antasdan” (Dünyayı takdis) şiirini okudu.
Arcan: Unutmadık!
İnsan Hakları Derneği İstanbul Şubesi Gözaltına Kayıplara Karşı Komisyon'un bu haftaki açıklamasını Cumartesi Anneleri/İnsanları'ndan Sebla Arcan yaptı.
“103 yıl geçse de aradan, bu toprakların şairi Taniel Varujan’ı unutmadık!” diyerek konuşmasına başlayan Arcan, 24 Nisan 1915 tarihinde İttihat ve Terakki hükümetinin İçişleri Bakanı Talat Bey'in emriyle başlatılan operasyonlarda, 250 İstanbullu Ermeni aydının evlerinden, “bir saat içinde döneceksiniz” denilerek gözaltına alındığını belirtti.
"Toplu kabetme tarihinin başlangıcı"Gözaltına alındıkları andan itibaren başlarına geleceklerden hükümetin sorumlu olduğu bu insanların çoğu Ermeni toplumunun en saygın isimleri, kanaat önderleriydi. Milletvekili, yazar, şair, avukat, doktor, gazeteci, eczacı, müzikolog, yayıncı ve siyasetçi olan aydınlar Osmanlı toplumunun da en parlak beyinleriydi. Gözaltına alınanlar önce karakollara götürüldü. Sonra Sultanahmet’teki Merkez Cezaevi’ ne nakledildiler. 25 Nisan 1915 tarihinde kendilerine hiçbir bilgi verilmeden Haydarpaşa’dan özel bir trenle Ankara’ya doğru yola çıkarıldılar. 158 kişilik grup Çankırı’ya, 92 kişilik grup Ayaş’a götürüldü. Gözetim altında bulunan bu insanlardan 174'ü jandarma ve polis korumasındayken ıssız vadi ve ormanlarda vahşice öldürüldü. Açıkta bırakılan bedenleri doğanın yok etmesine terk edildi. Bir mezar taşları bile olmadı. Resmi kayıtlara ya firar ettikleri ya da serbest bırakıldıkları yazıldı. 24 Nisan’da aydınların hedef alınması, Ermeni toplumunun sesini kesme ve bu toprakları Ermenisizleştirme operasyonunun başlangıcı olması yanında, bu topraklarda toplu kaybetme tarihinin de başlangıcı oldu. "Yoksulluğu, emeğin, yurtseverliğin şairi"24 Nisan’da İstanbul’da gözaltına alınanlardan biri de “Yoksulluğun, alın terinin, emeğin, aşkın ve yurtseverliğin şairi” olarak bilinen Taniel Varujan’dı. Taniel Varujan, 20 Nisan 1884’ de Sivas’a bağlı Pırkınik köyünde doğdu. İlkokulu bitirdikten sonra İstanbul’a geldi. Çok parlak bir öğrenci olan Varujan, eğitim için Venedik’e gönderildi. 1905 yılında Venedik’teki okulundan mezun oldu ve üniversite eğitimi için Belçika’ya gitti. Gent Üniversitesi’nde edebiyat, sosyoloji ve ekonomi eğitimi gördü. Belçika’da sosyalist düşünce ile tanıştı ve bu düşüncenin savunucusu oldu. 1909 yılında Üniversiteden mezun olunca İstanbul’a geldi. Kısa süre içinde edebiyat çevresinde tanınan biri oldu. 31yaşındaki biri henüz doğmamış üç çocuk babası Taniel Varujan, 24 Nisan 1915 gecesi Pangaltı Nalbant Sokak’ta bulunan Karavela Apartmanındaki evinden gözaltına alındı. 25 Nisan 1915 de Çankırı’ya sevk edilenlerin arasında o da vardı. "Kendisiyle birlikte şiirleri de yok oldu"26 Ağustos 1915 tarihinde Taniel Varujan 4 arkadaşı ile birlikte, Ayaşa’ta hapishanede tutulan diğer Ermeni aydınların yanına götürülecekleri söylenerek, polis ve asker gözetiminde bir konvoyla Çankırı’dan yola çıkarıldı. Önceki tecrübelerinden bunun bir ölüm yolculuğu olduğunu hem yola çıkanlar, hem onları uğurlayan diğer tutuklular biliyordu. Gidenler, kalanlara “ biz ölüme gidiyoruz, yetimlerimize iyi bakın” dediler. Kalecik’ e bağlı Tüney Köyü yakınlarına ulaşan konvoya önceden organize edilmiş bir çete saldırdı. Tutukluları korumakla görevli jandarma ve polis saldırıyı seyrettiler. Taniel Varujan ve dört arkadaşını vahşice öldürenler, onların paralarını, giysilerini aldı. Yeni çalışmalarını yazdığı 6 defter Varujan’ın yanındaydı. Kendisiyle birlikte şiirleri de yok oldu. |
Arcan, “103 yıl geçse de aradan, bu toprakların şairi seni unutmadık!” diyerek devleti yönetenlere ve topluma bu toprakların bütün hakikatleriyle yüzleşme çağrısında bulundu. (EA)
